نقش شبهه طریق در اسقاط حدود از دیدگاه اهل‌سنت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فقه شافعی دانشگاه کردستان

2 کارشناس ارشد فقه شافعی دانشگاه تهران

چکیده

شبهه در اصطلاح فقهی التباس دو چیز به یکدیگر است، به­ گونه­‌ای که محتمل دو حکم باشد. به عبارت دیگر، مورد شبهه­‌دار از یک جهت جایز و حلال است، اما از جهتی دیگر حرام است و شبهه طریق که عبارت از اختلاف فقهی ناشی از ادله است، از این جمله است. در شبهه طریق یا اختلاف اجتهادی فقها چون ترجیح هیچ­‌کدام از آراء به دلیل تقارب یا تعارض ادله متصور نیست و آرای موجود در مسئله حدی متعارض است، شبهه ثبوت حد عارض می­‌گردد و عروض شبهه مستلزم اسقاط حد می­‌شود. با توجه به استقراء و احصای دلیل در زمینه شبهه در شریعت اسلامی، مبانی شبهه طریق در اسقاط حدود عبارتند از: اصول احتیاطی، مراعات اختلاف، تعارض ادله و تصویب و تخطئه اصولی. دستاورد این نوشتار که با رویکردی تحلیلی توصیفی شبهه طریق را کنکاش کرده، این است که اختلاف فقهی در مسئله حدی مادام که آرای موجود از قوت دلیل برخوردار باشند موجب اسقاط حد می­‌گردد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Role of “Shubhah” of “Tariq” in Annulment of Juridical Punishments from the Sunni Perspective

نویسندگان [English]

  • Salem Afsari 1
  • Aboubakr Ahmadi 2
1 Assistant Professor at University of Kurdistan
2 Masters at Tehran University
چکیده [English]

In the legal term “Shubhah” (doubt) is to mix two things to each other, so that it is possible to have two judgments. In other words, an item with Shubhah is permissible in one direction, but in another direction it is forbidden. Shubhah of Tariq which is the jurisprudential difference resulted by the reasons is one of the different kinds of Shubhah. In Shubhah of Tariq which is a difference in ideas between the Jurisprudents in Ijtihad, since there is no preference for any of the ideas due to the convergence or conflict of the evidences, and the ideas are controversial, the doubt requires that the punishment be dropped. With regard to the induction and account of reason in the context of doubt in Islamic law, the bases of Shubhah of Tariq in the annulment of punishments are: Precautionary Principles, Observance of Disagreement, Conflict of Evidences, and Principled Adoption and Contradiction. The achievement of this paper, which deals with a hypothetical descriptive analytical approach, is that jurisprudential controversy about punishment leads annulment of juridical punishments.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shubhah of Tariq
  • Annulment of Juridical Punishments
  • Consideration of Disputes
  • Exception
  • Error in Ijtihad
قرآن کریم.
آمدی، علی بن ابی‌علی، الإحکام فی اصول الأحکام، بیروت، المکتب الإسلامی، بی‌تا.
ابن­‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، فتح الباری شرح صحیح البخاری، بیروت، دارالمعرفة، 1379ق.
ابن‌حجر هیتمی، احمد بن محمد، تحفة المحتاج فی شرح المنهاج، مصر، المکتبة التجاریة الکبری، 1357ق.
ابن­‌حزم، علی بن احمد، المحلی بالآثار، بیروت، دارالفکر، بی­‌تا.
ابن­‌رشد حفید، محمد بن احمد، بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، قاهره، دارالحدیث، 1425ق.
ابن‌رشد، محمد بن احمد، المقدمات الممهدات، بیروت، دارالغرب الإسلامی، 1408ق.
ابن­‌شاس، عبدالله بن نجم، عقد الجواهر الثمینة فی مذهب عالم المدینة، بیروت، دارالغرب الإسلامی، 1423ق.
ابن­‌عابدین، محمدامین بن عمر، رد المحتار علی الدر المختار، بیروت، دارالفکر، 1412ق.
ابن­‌عبدالسلام، عبدالعزیز بن عبدالسلام، قواعد الأحکام فی مصالح الأنام، قاهره، مکتبة الکلیات الأزهریة، 1414ق.
ابن­‌قدامه، عبدالله بن احمد، المغنی، قاهره، مکتبة القاهرة، 1388ق.
ابن­‌ماجه قزوینی، محمد بن یزید، سنن ابن­‌ماجه، بیروت، دارالرسالة العالمیة، 1430ق.
ابوداود سجستانی، سلیمان بن اشعث، سنن ابی­‌داود، بیروت، المکتبة العصریة، بی­‌تا.
افسری، سالم، مراعات اختلاف اجتهادی در فقه اسلامی، سنندج، دانشگاه کردستان، 1388ش.
انصاری خزرجی، علی بن زکریا، اللباب فی الجمع بین السنة و الکتاب، دمشق، دارالقلم؛ بیروت، الدار الشامیة، 1414ق.
انصاری، زکریا بن محمد، اسنی المطالب فی شرح روض الطالب، بیروت، دارالکتاب الإسلامی، بی­‌تا.
بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، دمشق، دارطوق النجاة، 1422ق.
بلکا، الیاس، الإحتیاط، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1424ق.
ترمذی، محمد بن عیسی، سنن الترمذی، مصر، مطبعة مصطفی البابی الحلبی، 1395ق.
جوینی، عبدالملک بن عبدالله، نهایة المطلب فی درایة المذهب، بی‌جا، دارالمنهاج، 1428ق.
حسینی زبیدی، محمد بن محمد، تاج العروس من جواهر القاموس، ریاض، دارالهدایة، بی­‌تا.
حمادو، نذیر، امتاع اهل العقول بحقائق علم الأصول، بیروت، دارابن­‌حزم، 1432ق.
خرشی، محمد بن عبدالله، شرح مختصر خلیل، بیروت، دارالفکر، بی­‌تا.
دارقطنی، علی بن عمر، سنن الدارقطنی، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1424ق.
دمیاطی، عثمان بن محمد، اعانة الطالبین علی حل الفاظ فتح المعین، بیروت، دارالفکر، 1418ق.
دهلوی، احمد بن عبدالرحیم، حجة الله البالغة، بیروت، دارالجیل، 1426ق.
رافعی قزوینی، عبدالکریم بن محمد، العزیز شرح الوجیز المعروف بالشرح الکبیر، بیروت دارالکتب العلمیة، 1417ق.
زیدان، عبدالکریم، مختصری در قواعد فقه، ترجمه سالم افسری، سنندج، آراس، 1395ش.
سابق، سید، فقه السنة، بیروت، دارالکتاب العربی، 1397ق.
سبکی، عبدالوهاب بن علی، الأشباه و النظائر، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1411ق.
سبکی، علی بن عبدالکافی؛ سبکی، عبدالوهاب بن علی، الإبهاج فی شرح المنهاج، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1416ق.
سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، بیروت، دارالمعرفة، 1414ق.
سعیدی، یحیی، مراعاة الخلاف فی المذهب المالکی، ریاض، مکتبة الرشد، 1424ق.
سیوطی، عبدالرحمن بن ابی­‌بکر، الأشباه و النظائر، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1411ق.
شاطبی، ابراهیم بن موسی، الموافقات، عربستان، دارابن‌القیم؛ دارابن­‌عفان، 1417ق.
شامی، محمد بن ابراهیم، الأخذ بالإحتیاط عند الأصولیین (دراسة تأصیلیة تطبیقیة علی القواعد الأصولیة)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، ریاض، جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامیة، 1436ق.
شهید ثانی، زین­‌الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم، کتابفروشی داوری، 1410ق.
صدر، سید محمدباقر، دروس فی علم الأصول، قم، مجمع الفکر الإسلامی، 1412ق.
طباطبایی، سید علی بن محمدعلی، ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل، قم، مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، 1382ش.
طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، قاهره، مکتبة ابن­‌تیمیة، 1415ق.
طیار، عبدالله بن محمد؛ مطلق، عبدالله بن محمد؛ موسی، محمد بن ابراهیم، الفقه المیسر، ریاض، مدار الوطن 1432ق.
عثیمین، محمد بن صالح، الشرح الممتع علی زاد المستقنع، دمام، دار ابن­‌الجوزی، 1422ق.
عوده، عبدالقادر، حقوق جزای اختصاصی، ترجمه حسن فرهودی نیا، تهران، نشر احسان، 1394ش.
عوض، عوض محمد، دراسات فی الفقه الجنائی الإسلامی، کویت، دارالبحوث العلمیة، 1403ق.
غزالی، محمد بن محمد، احیاء علوم الدین، بیروت، دارالمعرفة، بی­‌تا.
همو، المستصفی من علم الأصول، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1413ق.
همو، الوسیط فی المذهب، قاهره، دارالسلام، 1417ق.
فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1426ق.
قرافی، احمد بن ادریس، انوار البروق فی انواء الفروق، بیروت، عالم الکتب، بی­‌تا.
قرشی اطرابلسی، خیثمة بن سلیمان، من حدیث خیثمة بن سلیمان القرشی الأطرابلسی، بیروت، دارالکتاب العربی، 1400ق.
کاسانی، ابوبکر بن مسعود، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1406ق.
ماوردی، علی بن محمد، الحاوی الکبیر فی فقه مذهب الإمام الشافعی و هو شرح مختصر المزنی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1419ق.
محقق داماد، سید مصطفی، قواعد فقه بخش جزایی، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، 1395ش.
مرغینانی، علی بن ابی­‌بکر، الهدایة فی شرح بدایة المبتدی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.
مسلم بن حجاج نیشابوری، صحیح مسلم، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.
موسوی بجنوردی، سید محمد، قواعد فقهیه، تهران، مجد، 1385ش.
نووی، یحیی بن شرف، المجموع شرح المهذب، بیروت، دارالفکر، بی­‌تا.
همو، روضة الطالبین و عمدة المفتین، بیروت، المکتب الإسلامی، 1412ق.
ونشریسی، احمد بن یحیی، المعیار المعرب و الجامع المغرب عن فتاوی علماء افریقیة و الأندلس و المغرب، بیروت، دارالغرب الإسلامی، 1995م.