تحلیل فقهی و حقوقی صحت شرکت وجوه از منظر فقه مذاهب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشکده علوم اداری و اقتصاد دانشگاه اصفهان

2 استادیار گروه حقوق دانشکده علوم اداری و اقتصاد دانشگاه اصفهان

3 دانشیار گروه حقوق دانشکده علوم اداری و اقتصاد دانشگاه اصفهان

چکیده

فقهای مذاهب مختلف اسلامی، با توجه به ترکیب و نوع آورده­‌ها، انواع شرکت را به چهار دسته عنان، اعمال، وجوه و مفاوضه تقسیم نموده­‌اند. در مورد تعریف، آثار و احکام و حتی صحت یا عدم صحت این شرکتها اختلاف­‌نظرات اساسی میان مذاهب مختلف اسلامی وجود دارد. با توجه به اختلاف دیدگاههای فقهی و حقوقی، سکوت قانون مدنی و رواج زیاد شرکت وجوه در جامعه، دامنه این اختلاف­‌نظرات در مورد شرکت وجوه بیش از شرکت مفاوضه و اعمال است. مهم‌ترین دلایل موافقان صحت شرکت وجوه مواردی چون اجماع سکوتی، اصل صحت، توجه ویژه اسلام به کسب روزی و تعاون و شباهت ماهیت شرکت وجوه با برخی عقود مجاز شرعی مانند وکالت و قرض است. در مقابل، مخالفان صحت شرکت وجوه نیز به دلایلی چون عدم امکان اختلاط در وجهه و اعتبار، غرری بودن شرکت وجوه، اجماع و عدم وجود دلیل شرعی مبنی بر صحت این شرکت تمسک می­‌جویند. در این مقاله با نگاهی به کتب فقهی فقهای امامیه، حنفی، حنبلی، مالکی و شافعی و با بهره­مندی از روش تحلیلی، توصیفی بعد از تعریف شرکت وجوه، با تجزیه و تحلیل دلایل مخالفان و موافقان صحت شرکت وجوه، در نهایت با تأکید بر پاسخهای حلی و نقضی که به دلایل مخالفان و موافقان صحت شرکت وجوه داده می­‌شود، این نتیجه حاصل می­‌گردد که علی‌رغم نظر مخالفت برخی فقها، با عنایت به فقدان دلیل قطعی مبنی بر عدم صحت این شرکت، اصل حاکمیت اراده و نیاز جامعه به شرکت وجوه می­‌بایست با توجه به سکوت قانون و با عنایت به اصل چهار و یکصد و شصت و هفت قانون اساسی، نظر فقهایی که این شرکت را شرکتی صحیح تلقی می­‌نمایند را پذیرفت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Jurisprudential and Legal Analysis of Wujuh Partnership from the Perspective of Jurisprudence of Islamic Schools of Thought

نویسندگان [English]

  • Mahdi Jalili 1
  • Ali Reza Fasihizadeh 2
  • Seyed Mohammad Sadegh Tabatabaei 3
1 PhD student at University of Isfahan
2 Assistant Professor at University of Isfahan
3 Associate Professor at University of Isfahan
چکیده [English]

Based on the type and combination of raised capital, Partnership has been divided into four types of ‘Inan, A‘mal, Wujuh and Mufawadhah. Opinions differ greatly over the validity or invalidity of these types of partnership. Analyzing Islamic books reveal that disputes over A‘mal and Mufawadhah partnership are more conspicuous. This controversy among Islamic jurists has made its way into the legal books as well. The most important reasons expressed by proponents of the validity of Wujuh partnership is related to the existence of some Hadiths, silence-based consensus, the special concern of Islam for cooperation and the nature of this partnership being a mixture of mandate and bail contracts. Instead, the opponents point out the incompatibility with public policy and morality, uncertainty, consensus, lack of Shariah-based evidence in support of the validity of this partnership and consensus. Putting emphasis on Shiite writings and taking a glance at Hanafi, Hanbali, Maliki and Shafi‘i works and analyzing the reasons expressed by the proponents and opponents, this article seeks firstly to define Wujuh partnership and its various types, and reaches this conclusion that Wujuh partnership, in its common concept, is null and void in Shiite and current Iranian law accordingly.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Partnership
  • Wujuh Partnership
  • Mufawadhah Partnership
  • A‘mal Partnership
قرآن کریم.
آل­‌نجف، عبدالکریم، دروس فی الفقه الإستدلالی (3)، قم، مرکز المصطفی العالمیه، 1432ق.
ابن­‌زهره حلبی، حمزة بن علی، غنیة النزوع الی علمی الأصول و الفروع، قم، مؤسسه امام صادق، 1375ش.
ابن­‌قدامه، عبدالله بن احمد، المغنی، ریاض، عالم الکتب، 1417ق.
اسماعیلی، محسن؛ مهاجرانی، علی، «ماهیت و الگوی تعریف در ماهیت حقوقی»، مجله پژوهشنامه حقوق اسلامی، شماره 43، 1395ش.
الهی برنی، محمدعاشق، التسهیل الضروری لمسائل القدوری، کراچی، مکتبة الشیخ، 1411ق.
ایروانی، باقر، دروس تمهیدیه فی الفقه الإستدلالی علی المذهب الجعفری، قم، مؤسسه الفقه، 1420ق.
بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، بیروت، دارالأضواء، 1405ق.
بروجردی عبده، محمد، حقوق مدنی، تهران، گنج دانش، 1380ش.
بیهقی کیدری، محمد بن حسین، اصباح الشیعة بمصباح الشریعة، قم، مؤسسه امام صادق، 1374ش.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر، الفارق: دائرة المعارف عمومی حقوق، تهران، گنج دانش، 1391ش.
همو، فن استدلال: منطق حقوق اسلام، تهران، گنج دانش، 1384ش.
همو، مجموعه محشی قانون مدنی (علمی، تطبیقی، تاریخی)، تهران، گنج دانش، 1379ش.
جناتی، محمدابراهیم، «اجماع، سومین منبع اجتهاد»، مجله کیهان اندیشه، شماره 20، 1367ش.
حائری شاه‌باغ، سید علی، شرح قانون مدنی، تهران، گنج دانش، 1376ش.
حسینی سیستانی، سید علی، منهاج الصالحین، بیروت، دارالمؤرخ العربی، 1429ق.
حکیم، سید محسن، مستمسک العروة الوثقی، قم، کتابخانه آیة­الله مرعشی نجفی، 1404ق.
خلیل، رشادحسن، الشرکات فی الفقه الإسلامی دراسة مقارنة، بی­‌جا، دارالرشید، 1401ق.
خلیلی، محمدنادر، «اصل صحت در معاملات»، مجله فقه اقتصادی، شماره 2، 1393ش.
خمینی، سید روح­‌الله، تحریر الوسیلة، قم، دارالعلم، 1374ش.
رازی، علی بن مکی، خلاصة الدلائل فی تنقیح المسائل، ریاض، مکتبة الرشد، 1428ق.
رافعی قزوینی، عبدالکریم بن محمد، المحرر فی فقه الإمام الشافعی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1426ق.
ریمی، محمد بن عبدالله، المعانی البدیعة فی معرفة اختلاف اهل الشریعة، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1419ق.
زحیلی، وهبه، الفقه الإسلامی و ادلته، دمشق، دارالفکر، 1405ق.
ساعدی، جعفر، «اجماع در اندیشه شیعی»، مجله فقه اهل بیت، شماره 42، 1384ش.
سبحانی، جعفر، «شرکت اعمال در فقه اسلامی»، مجله فقه اهل بیت، شماره 58 و 59، 1388ش.
شهید ثانی، زین­‌الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم، المرکز العالی للعلوم و الثقافة الإسلامیة، 1434ق.
همو، حاشیة المختصر النافع، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1422ق.
طباطبایی قمی، سید تقی، الدلائل فی شرح منتخب المسائل، قم، کتابفروشی محلاتی، 1424ق.
طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی، بیروت، الدار الإسلامیة، 1410ق.
طوسی، محمد بن حسن، العدة فی اصول الفقه، قم، بعثت، 1417ق.
همو، المبسوط فی فقه الإمامیة، بیروت، دارالکتاب الإسلامی، بی­‌تا.
عبده، عیسی، العقود الشرعیة الحاکمة للمعاملات المالیة المعاصرة، قاهره، مکتبة الإقتصاد الإسلامی، 1396ق.
عتیقی، محمد عبیدالله، عقود الشرکات، دراسة فقهیة مقارنة مع موجز فی القانون الکویتی، کویت، مکتبة ابن­‌کثیر، 1417ق.
عرفانی، توفیق، «اصالة الصحة یا اصل صحت قراردادها در حقوق ایران»، مجله کانون، شماره 53، 1383ش.
غزالی، محمد بن محمد، الوجیز فی فقه الإمام الشافعی، بیروت، دارالأرقم بن ابی‌الأرقم، 1418ق.
فقی، محمدعلی عثمان، فقه المعاملات، دراسة مقارنة، ریاض، دارالمریخ، 1406ق.
کاتوزیان، ناصر، دوره مقدماتی حقوق مدنی: درسهایی از عقود معین، تهران، گنج دانش، 1385ش.
کامل، موسی، احکام المعاملات، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1415ق.
گودرزی، سیاوش؛ علمی سولا، محمدرضا، «بازخوانی فقهی حقوقی شرکتهای اعمال، مفاوضه و وجوه»، مجله آموزه­‌های فقه مدنی، شماره 12، 1394ش.
محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، بیروت، دارالقاری، 1425ق.
محقق داماد، مصطفی؛ عبدی پور فرد، ابراهیم؛ قنواتی، جلیل؛ وحدتی شبیری، حسن، حقوق قراردادها در فقه امامیه، توافق اراده­‌ها، شرایط متعاقدان و مورد معامله، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه؛ سمت، 1389ش.
محمدی، ابوالحسن، «اجماع»، مجله حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، شماره 10 و 11، 1351ش.
مروارید، علی­‌اصغر، سلسلة الینابیع الفقهیة، بیروت، مؤسسة فقه الشیعة؛ الدار الإسلامیة، 1410ق.
مطیعی، محمدنجیب، التکملة الثانیة، در: نووی، یحیی بن شرف، المجموع شرح المهذب، مدینه، المکتبة السلفیة، بی­‌تا.
مفید، محمد بن محمد، المقنعة، بیروت، دارالمفید، 1414ق.
مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الأذهان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1403ق.
مکارم شیرازی، ناصر، دائرة المعارف فقه مقارن، قم، مدرسه امام علی بن ابی­‌طالب، 1427ق.
ناظمی پول، صابر، «سکوت»، مجله کانون، شماره 52، 1392ش.
نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1981م.
نراقی، محمد بن احمد، مشارق الأحکام، قم، کنگره بزرگداشت ملامهدی نراقی و ملااحمد نراقی، 1422ق.
نکونام، محمدرضا، تحریر التحریر، قم، ظهور شفق، 1385ش.
واصل، نصر فرید محمد، فقه المعاملات المدنیة و التجاریة فی الشریعة الإسلامیة، دمشق، المکتبة التوفیقیة، 1418ق.