بررسی کیفیت انتقال حق در نتیجه انتقال عین در فقه اسلامی و حقوق ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق دانشگاه بیرجند

2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشگاه علوم اسلامی رضوی

چکیده

در پاسخ به این سؤال که با انتقال عین، حقوق راجع به آن هم به منتقل­‌الیه انتقال می­‌یابد یا خیر، اختلاف نظر وجود دارد، این اختلاف­‌نظرها که بیشتر در مصادیق دیده می­‌شود ناشی از نبود قاعده­‌ای کلی و عام­‌الشمول در این مورد است. توجه به این نکته ضروری است که حقوقی که در ارتباط با عین قرار می‌گیرند گاهی قائم به عین هستند و گاهی قائم به شخص. حقوق قائم به شخص مالک با انتقال عین، جز در صورت تصریح، به مالک جدید منتقل نمی­‌شود اما حقوقی که قائم به عین یا به تعبیر برخی فقیهان صفت عقد هستند به تبع عین به منتقل­‌الیه انتقال می­‌یابد. در مواردی که در قائم به شخص یا قائم به عین بودن حقی تردید شود، هرچند برخی حقوقدانان بیان کرده­‌اند تا جایی که ممکن است باید برای آثار معامله پایگاه عینی پیدا کرد لکن به­‌نظر می­‌رسد باید بین مواردی که انتقال قهری است با موارد انتقال قراردادی تفاوت گذاشت. در این پژوهش که به شیوه تحلیلی و با تکیه بر منابع دست اول فقیهان اسلامی به سرانجام رسیده است، نویسنده در پی یافتن قاعده کلی با تکیه بر شواهد و برخی ادله این­‌گونه نتیجه­‌گیری کرده است که در انتقال قهری اصل بر انتقال حقوق و در انتقال قراردادی اصل بر عدم انتقال آن است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Examining the Quality of Transferring the Rights as the Result of Transferring the Object in Islamic Jurisprudence and Iranian Law

نویسندگان [English]

  • Seyed Mohammad Razavi 1
  • Seyed Ali Razavi 2
1 Assistant Professor at University of Birjand
2 PhD student at Razavi Islamic Sciences University
چکیده [English]

There is disagreement among jurists in answering this question whether the rights related to the object will be transferred by transferring the object itself or not? The origin of this dispute, especially in the examples, is that there is no general principle regarding this subject. It is necessary to note that the rights which are related to the object can be dependent to the object or to the owner. The rights related to the owner will not be transferred, unless it is expressed explicitly. However, the rights dependent to the object, will be transferred by transferring the object. Although some lawyers say that we should find objective basis for the effects of a transaction, but it seems that we should make a distinction between Transferring through Contract and Transferring by Force. In this study based on analytical method, we established a general principle based on the direct resources of Islamic jurisprudence and its evidences. The author has reached to the conclusion that in Transferring by Force, the principle is transferring the rights to the new owner of the object, and in Transferring through Contract, the principle is non-transferring of rights.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Right
  • Transferring by Force
  • Transferring through Contract
  • General Vicegerent
  • Specific Vicegerent
قرآن کریم.
آل کاشف الغطاء، محمدحسین، تحریر المجلة، نجف، المکتبة المرتضویة، 1359ق.
ابن­‌ادریس حلى، محمد بن منصور، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410ق.
ابن‌رشد حفید، محمد بن احمد، بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، قاهره، دارالحدیث، 1425ق.
اصفهانى، سید ابوالحسن، وسیلة النجاة (با حواشی گلپایگانی)، قم، چاپخانه مهر، 1393ق.
انصاری، مرتضی بن محمدامین، کتاب المکاسب، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، 1410ق.
بجیرمی، سلیمان بن محمد، تحفة الحبیب على شرح الخطیب، بیروت، دارالفکر، 1415ق.
بحرانى، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1405ق.
تبریزى، جواد، صراط النجاة، قم، دارالصدیقة الشهیدة، 1427ق.
همو، منهاج الصالحین، قم، مجمع الإمام المهدی، 1426ق.
ترحینی عاملى، سید محمدحسن، الزبدة الفقهیة فی شرح الروضة البهیة، قم، دارالفقه، 1427ق.
جزائرى مروج، سید محمدجعفر، نظرة فی الحقوق، احکامها و اقسامها، قم، بی­‌نا، بی­‌تا.
همو، هدى الطالب الی شرح المکاسب، قم، مؤسسه دارالکتاب، 1416ق.
حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الى تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، 1409ق.
حسینی حائرى، سید کاظم، فقه العقود، قم، مجمع اندیشه اسلامى، 1423ق.
حسینی روحانی، سید محمدصادق، منهاج الصالحین، قم، دفتر آیة‌الله روحانی، بی­‌تا.
حسینی عاملی، سید محمدجواد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1419ق.
حلى، حسن بن یوسف، قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
خامنه­‌ای، سید علی، رسالة اجوبة الإستفتائات، تهران، پیام عدالت، 1389ش.
خراسانی، ملا هاشم، رساله ارث، حاشیه سید روح­‌الله خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، 1420ق.
خمینى، سید روح­‌الله، تحریر الوسیلة، قم، مؤسسه مطبوعات دارالعلم، بی­‌تا.
خوانسارى، جمال­‌الدین محمد بن حسین، التعلیقات على شرح اللمعة الدمشقیة، قم، المدرسة الرضویة، بی­‌تا.
خوانسارى، سید احمد، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1405ق.
خویى، سید ابوالقاسم، صراط النجاة (المحشّى)، قم، مکتب نشر المنتخب، 1416ق.
همو، محاضرات فی المواریث، قم، مؤسسة السبطین العالمیة، 1424ق.
همو، منهاج الصالحین، قم، مدینة العلم، 1410ق.
رملی، محمد بن احمد، نهایة المحتاج الى شرح المنهاج، بیروت، دارالفکر، 1404ق.
زحیلی، وهبه، الفقه الإسلامی و ادلته، دمشق، دارالفکر، بی­‌تا.
زیلعی، عثمان بن علی، تبیین الحقائق شرح کنز الدقائق و حاشیة الشلبی، قاهره، المطبعة الکبرى الأمیریة، 1313ق.
سبزوارى، سید عبدالأعلى، جامع الأحکام الشرعیة، قم، مؤسسه المنار، بی­‌تا.
سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، بیروت، دارالمعرفة، 1414ق.
سلجوقی، محمود؛ امینی، یدالله، مجموعه نظریات مشورتی اداره حقوقی وزارت دادگستری، تهران، دفتر تحقیقات و مطالعات وزارت دادگستری، بی­‌تا.
سلطان العلماء، حسن بن محمد، حاشیة الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1412ق.
سمرقندی، محمد بن احمد، تحفة الفقهاء، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1414ق.
شهید اول، محمد بن مکى، القواعد و الفوائد، قم، کتابفروشى مفید، بی­‌تا.
همو، اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، بیروت، دارالتراث؛ الدار الإسلامیة، 1410ق.
شهید ثانی، زین­‌الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم، کتابفروشى داورى، 1410ق.
شهیدی، مهدی، آثار قراردادها و تعهدات، تهران، مجد، 1387ش.
همو، اصول قراردادها و تعهدات، تهران، مجد، 1388ش.
شیرازى، سید محمد، ایصال الطالب الى المکاسب، تهران، منشورات اعلمى، بی­‌تا.
صیمرى، مفلح بن حسن، غایة المرام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دارالهادی، 1420ق.
طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی مع تعلیقات، قم، مدرسه امام علی بن ابی‌طالب، 1428ق.
همو، رسالة فی منجزات المریض، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1421ق.
طوسى، محمد بن ­حسن، الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1390ق.
همو، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1407ق.
عجیلی، سلیمان بن عمر، حاشیة الجمل علی شرح المنهج، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.
عمرانی، یحیى بن ابی­‌الخیر، البیان فی مذهب الإمام الشافعی، جده، دارالمنهاج، 1421ق.
فاضل لنکرانى، محمد، تفصیل الشریعة ـ الغصب، إحیاء الموات، المشترکات و اللقطة، قم، مرکز فقهى ائمه اطهار، 1429ق.
فاضل مقداد (سیورى حلى)، مقداد بن عبدالله، نضد القواعد الفقهیة على مذهب الإمامیة، قم، کتابخانه آیة­الله مرعشى نجفی، 1403ق.
فقعانى، على بن على، الدر المنضود فی معرفة صیغ النیات و الإیقاعات و العقود، قم، مکتبة إمام العصر العلمیة، 1418ق.
قرافی، احمد بن ادریس، الذخیرة، بیروت، دارالغرب الإسلامی، 1994م.
قطان حلى، محمد بن شجاع، معالم الدین فی فقه آل یاسین، قم، مؤسسه امام صادق، 1424ق.
کاتوزیان، ناصر، دوره مقدماتی حقوق مدنی، اعمال حقوقی، قرارداد ـ ایقاع، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1386ش.
همو، قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی، تهران، بنیاد حقوقی میزان، 1388ش.
همو، قواعد عمومی قراردادها، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1387ش.
گلپایگانى، سید محمدرضا، هدایة العباد، قم، دارالقرآن الکریم، 1413ق.
ماوردی، علی بن محمد، الحاوی الکبیر فی فقه مذهب الإمام الشافعی و هو شرح مختصر المزنی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1419ق.
محقق کرکى، على بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مؤسسه آل البیت، 1414ق.
مرداوی، علی بن سلیمان، الإنصاف فی معرفة الراجح من الخلاف، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی­‌تا.
الموسوعة الفقهیة الکویتیة، کویت، وزارة الأوقاف و الشؤون الإسلامیة، 1404ق.
موسوی بجنوردی، سید محمدحسن، القواعد الفقهیة، قم، نشر الهادی، 1419ق.
میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمدحسن، جامع الشتات فی اجوبة السؤالات، تهران، کیهان، 1371ش.
نجفى، بشیرحسین، مصطفى الدین القیم، نجف، دفتر آیة­الله نجفى، 1427ق.
نجفى، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1404ق.
هاشمى شاهرودى، سید محمود، موسوعة الفقه الإسلامی طبقاً لمذهب اهل البیت، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل­‌بیت، 1423ق.