بررسی تطبیقی نظریه ضرورت تبدیل سود غیرنقدی مضاربه به پول رایج در فقه مذاهب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه تبریز

2 کارشناس ارشد فقه و حقوق اسلامی دانشگاه تبریز

چکیده

یکی از معاملات و عقود معین که امروزه در جامعه رواج دارد مضاربه است. مضاربه، عقدی است جایز که در فرآیند آن، شخصی با عنوان مالک، مبلغی را به دیگری که مضارب یا عامل نامیده می­‌شود، تحویل می‌­دهد تا با آن تجارت کند و سود حاصل را به نسبت سهام توافقی، بین خود تقسیم نمایند. از جمله مباحثی که در مضاربه وجود دارد اینکه، در موارد منتهی به سود، چنانچه سود، وجه نقد نبوده بلکه کالا باشد، در آن صورت آیا برای مالک، این حق وجود دارد که از مضارب بخواهد تا سود غیرنقدی را با انجام بیع و نظایر آن، تبدیل به پول کند و به جای کالا، پول تحویل نماید؟ در صورت استحقاق مضارب بر این مطالبه، آیا عامل، موظف است که تمام آن را نقد کند یا تنها نسبت به مقدار سرمایه اولیه، چنین تکلیفی بر عهده­ اوست؟ سوال دیگر اینکه، آیا در صورت عدم رضایت مالک بر تبدیل، آیا مضارب خودش حق دارد برای رسیدن به اهداف مدنظر، به‌­ویژه در مواردی عدم ­سوددهی مضاربه، مالک سرمایه را به قبول درخواست تبدیل کالا به پول، ملزم سازد؟ بنابراین همه این پرسشها، در موارد عدم ترتب سود بر مضاربه نیز عیناً مطرح است. در همین راستا، مقاله حاضر در پی آن است که با تحلیل نظرات فقهای شیعه و سنی در این زمینه، ضرورت یا عدم ضرورت تبدیل سود غیرنقدی مضاربه به پول رایج و فروعات مربوط به این مسئله را بررسی نماید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Comparative Study of the Theory of the Necessity of Converting Non-Monetary Profit of Commenda (Mudharibah) into Common Currency in Islamic Jurisprudence

نویسندگان [English]

  • Ahmad Mortazi 1
  • Fahimeh Amiri 2
1 Assistant Professor at University of Tabriz
2 MA at University of Tabriz
چکیده [English]

One of the deals and contracts which are prevalent in the society today is Commenda (Mudharibah). Commenda is a contract, in which a person with the title of the owner issues a payment to another who is called the agent, to do business with it and to divide the profits in proportion to the agreed shares. Among the issues in Commenda is that in cases of profit, if the profits are not cash, but goods, then does the owner have the right to ask the agent to sell the goods and give money instead of goods? If the owner is entitled the right to this claim, is the agent obliged to sell all of goods, or is he only responsible for the amount of initial capital? The other question is that is it necessary for the owner of the stake to accept the request to convert the goods into money in order to achieve the desired goals, especially in the case of non-degraded Commenda? Therefore, all of these questions are equally questionable in cases of non-ordering of profit on Commenda. In this regard, the present article seeks to analyze the necessity or non-necessity of converting the non-monetary profit of the Commenda into the current currency and the issues related to this issue by analyzing the views of Shiite and Sunni jurisprudents in this regard.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Commenda (Mudharibah)
  • Monetization (Indhadh)
  • Profit (Ribh)
  • Commenda Profit
  • Profit Conversion
ابن‌ابى­‌جمهور احسائى، محمد بن علی، عوالی اللئالی العزیزیه، قم، سیدالشهداء، 1405ق.
ابن­‌براج، عبدالعزیز بن نحریر، المهذب، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1406ق.
ابن­‌حنبل، احمد بن محمد، مسند احمد، بیروت، مؤسسه الرساله، 1421ق.
ابن‌رشد، محمد بن احمد، البیان و التحصیل و الشرح و التوجیه و التعلیل فی مسائل المستخرجه، بیروت، دارالغرب الإسلامی، 1408ق.
ابن­‌سعید حلی، یحیى بن احمد، الجامع للشرائع، قم، مؤسسه سیدالشهداء العلمیه، 1405ق.
ابن­‌ضویان، ابراهیم بن محمد، منار السبیل فی شرح الدلیل، دمشق، المکتب الإسلامی، 1409ق.
ابن­‌عابدین، محمدامین بن عمر، رد المحتار علی الدر المختار، بیروت، دارالفکر، 1412ق.
ابن­‌قدامه، عبدالله بن احمد، المغنی، بیروت، دارالفکر، 1405ق.
ابن­‌منذر، محمد بن ابراهیم، الإقناع، بی­‌جا، بی­‌نا، 1408ق.
ابن­‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارالفکر، 1414ق.
ابن­‌مودود، عبدالله بن محمود، الاختیار لتعلیل المختار، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1426ق.
انصاری، زکریا بن محمد، أسنى المطالب، بیروت، دار الکتب، 1422ق.
بابرتی، محمد بن محمد، العنایه شرح الهدایه، بیروت، دارالفکر، بی­‌تا.
باجی، سلیمان بن خلف، المنتقى شرح الموطأ، مصر، مطبعه السعاده، 1332ق.
بحرانی آل عصفور، حسین بن محمد، الأنوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع، قم، مجمع البحوث العلمیه، بی­‌تا.
بحرانى، یوسف بن احمد، الحدائق الناضره فی أحکام العتره الطاهره، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1405ق.
بهوتی، منصور بن یونس، کشاف القناع عن متن الإقناع، بیروت، دارالفکر، 1402ق.
جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح تاج اللغه و صحاح العربیه، بیروت، دارالعلم للملایین، 1410ق.
حسینی روحانی، سید محمدصادق، فقه الصادق، قم، دارالکتاب، 1412ق.
حسینی عاملی، سید محمدجواد بن محمد، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1419ق.
حطاب، محمد بن محمد، مواهب الجلیل فی شرح مختصر خلیل، بیروت، دارالفکر، 1412ق.
حلی، حسن بن یوسف، قواعد الأحکام، قم، حوزه علمیه، 1413ق.
خمینى، سید روح‌الله، استفتاءات، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1422ق.
خن، مصطفى، مصطفى بغا و علی شربجی، الفقه المنهجی على مذهب الشافعی، دمشق، دارالقلم، 1413ق.
خویی، سید ابوالقاسم، مبانی العروه الوثقى، قم، منشورات مدرسه دارالعلم، 1409ق.
رجراجی، علی بن سعید، مناهج التحصیل و نتائج لطائف التأویل فی شرح المدونه و حل مشکلاتها، بیروت، دارابن­‌حزم، 1428ق.
زبیدی، محمد بن محمد، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دارالفکر، 1414ق.
سبحانى، جعفر، نظام المضاربه فی الشریعه الإسلامیه الغراء، قم، مؤسسه امام صادق، 1416ق.
سبزواری، سید عبدالأعلی، مهذب الأحکام، قم، مؤسسه المنار، 1413ق.
سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، بیروت، دارالمعرفه، 1414ق.
سیوطی رحیبانی، مصطفی بن سعد، مطالب اولی النهی فی شرح غایه المنتهی، دمشق، المکتب الاسلامی، 1415ق.
شهید ثانی، زین­‌الدین بن على، حاشیه شرائع الإسلام، قم، دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، 1422ق.
همو، مسالک الافهام الى تنقیح شرائع الاسلام، قم، مؤسسه المعارف الإسلامیه، 1413ق.
شیرازی، ابراهیم بن علی، المهذب فی فقه الإمام الشافعی، بیروت، دارالکتب العلمیه، بی­‌تا.
طباطبایی قمی، سید تقى، الغایه القصوى فی التعلیق على العروه الوثقى ـ کتاب المضاربه، قم، محلاتى، 1423ق.
طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم بن عبدالعظیم، العروه الوثقى، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1409ق.
طریحى، فخر­الدین بن محمد، مجمع البحرین، تهران، مرتضوى، 1416ق.
عبدری غرناطی، محمد بن یوسف، التاج و الإکلیل لمختصر خلیل، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1416ق.
علیش، محمد بن احمد، منح الجلیل شرح مختصر خلیل، بیروت، دارالفکر، 1409ق.
عینی، محمود بن احمد، البنایه شرح الهدایه، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1420ق.
غزالی، محمد بن محمد، الوسیط فی المذهب، قاهره، دارالسلام، 1417ق.
فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، قم، دارالهجره، 1405ق.
فیض کاشانى، محمدمحسن بن شاه مرتضی، مفاتیح الشرائع، قم، کتابخانه آیت­‌الله مرعشى نجفی، بی­‌تا.
کاشف­ الغطاء، حسن­، أنوار الفقاهه ـ کتاب المضاربه، نجف، مؤسسه کاشف الغطاء، 1422ق.
گلپایگانی، سید محمدرضا، محشی العروه الوثقى، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1419ق.
مرغینانی، علی بن ابی­‌بکر، الهدایه فی شرح بدایه المبتدی، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، بی­‌تا.
مکارم شیرازى، ناصر، استفتاءات جدید، قم، مدرسه امام على بن ابی‌طالب، 1427ق.
موسوی اردبیلی، سید عبدالکریم، فقه المضاربه، قم، دانشگاه مفید، 1421ق.
نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1404ق.
نفراوی ازهری، احمد بن غانم، الفواکه الدوانی علی رساله ابن‌ابی‌زید القیروانی، بیروت، دارالفکر، 1415ق.
نووی، یحیی بن شرف، المجموع شرح المهذب، بیروت، دارالفکر، 1410ق.
همو، روضه الطالبین و عمده الفتین، بیروت، دارالکتب العلمیه، بی­‌تا.