نقد مبانی نظریه عدم التزام به مذاهب مدون فقهی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه تهران

2 استاد گروه فقه شافعی دانشگاه تهران

3 استادیار گروه فقه شافعی دانشگاه تهران

4 دانشیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران

چکیده

فقه اسلامی پس از گذار از دوره آراء و فتاوای پراکنده، در اواخر سده دوم و اوایل سده سوم هجری در یک فرایند طبیعی و منطقی ـ چنان­‌که خاصیت هر معرفت بشری است ـ به­‌تدریج در قالب مذاهب فقهی با چهارچوبهای علمی و روشهای اجتهادی مشخص سازمان یافته است. بعد از آن عمده اصحاب فتوا یکی از مذاهب مدوّن فقهی را اختیار کرده و در دایره قواعد و ضوابط آن به اجتهاد و استنباط احکام می‌پرداخته‌اند و ضمن سعی در تنقیح و تهذیب بیشتر مبانی مذهب مورد اختیار، به مسائل مستحدث پاسخهای اجتهادی می‌داده­‌اند. مقلدان و مستفتیان نیز با انتخاب یکی از مذاهب و التزام به فتاوای آن، پاسخ مسائل خود را از منابع مذهب منتخب و فتاوای مجتهدین آن دریافت می‌کرده­‌اند. در کنار این جریان اصلی که مقبولیت عقلی و عرفی یافته بود، در طول تاریخ فقه خصوصاً در دوران معاصر کسانی به مخالفت و مقابله با اختیار مذهب و التزام به مبانی اجتهادی و فتاوای فقهی مذاهب پرداخته‌اند. وجوب اخذ مستقیم احکام از کتاب و سنت، بدعی بودن تدوین مذاهب و تبعیت از آنها، ملازمه تبعیت از مذاهب با تعصبات فقهی و تعدد مجتهدین مهمترین موجهات و مستندات این نظریه به­‌شمار می‌روند. این تحقیق انتقادی بعد از بررسی موضوع و ارزیابی ادله، ضعف بنیانهای نظری و دلایل مستند طرفداران نظریه مورد بحث و ضرورت التزام به مذاهب مدوّن و لزوم بستن راههای پسرفت فقهی و بازگشت به پراکنده­‌کاریهای گذشته را نشان داده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

نقد مبانی نظریه عدم التزام به مذاهب مدون فقهی

نویسندگان [English]

  • aboubakr ahmadi 1
  • Jalil Omidi 2
  • mohammad jamali 3
  • younes farahmand 4
1 university of tehran
2 Professor of Tehran University
3 Assistant Professor of Tehran university
4 Associate Professor Department of History &Cilivization of Islamic Nations Science and Reasearch Branch Islamic Azad university TEhran Iran
قرآن کریم.
ابن­‌أبی­‌العز، علی بن علی (1424ق). التنبیه علی مشکلات الهدایه. ریاض: مکتبه الرشد.
ابن­‌تیمیه، احمد بن عبدالحلیم (1408ق). الفتاوی الکبری. بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن­‌حجر عسقلانی، احمد بن علی (1379ق). فتح الباری شرح صحیح البخاری. بیروت: دارالمعرفه.
ابن‌حجر هیتمی، احمد بن محمد (1357ق). تحفه المحتاج فی شرح المنهاج. بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
ابن­‌حزم، علی بن احمد (بی­‌تا). الإحکام فی أصول الأحکام. بیروت: دارالآفاق الجدیده.
ابن­‌حلاق، وائل (1386ش). تاریخ تئوریهای حقوق اسلامی. تهران: نی.
ابن­‌حنبل، احمد بن محمد (1421ق). مسند الإمام احمد بن حنبل. بیروت: مؤسسه الرساله.
ابن­‌خلدون، عبدالرحمن بن محمد (1425ق). مقدمه ابن­‌خلدون. دمشق: دار یعرب.
ابن­‌رجب، عبدالرحمن بن احمد (1422ق). جامع العلوم و الحکم. بیروت: مؤسسه الرساله.
ا­بن­‌صلاح، عثمان بن عبدالرحمن (1423ق). أدب المفتی و المستفتی. مدینه: مکتبه العلوم و الحکم.
ابن­‌عابدین، محمدامین بن عمر (1412ق). رد المحتار علی الدر المختار. بیروت: دارالفکر.
ابن­‌عبدالبر، یوسف بن عبدالله (1414ق). جامع بیان العلم و فضله. ریاض: دار ابن­‌الجوزی.
ابن­‌عبدالسلام، عبدالعزیز بن عبدالسلام (1414ق). قواعد الأحکام فی مصالح الأنام. قاهره: مکتبه الکلیات الأزهریه.
ابن­‌قیم جوزیه، محمد بن ابی­‌بکر (1411ق). إعلام الموقعین عن ربّ العالمین. بیروت: دارالکتب العلمیه.
همو (1423ق). اعلام الموقعین عن رب العالمین. ریاض: دار ابن‌الجوزی.
ابن­‌ماجه قزوینی، محمد بن یزید (بی­‌تا). سنن ابن­‌ماجه. بی‌جا: دارإحیاء الکتب العربیه.
ابن­‌منظور، محمد بن مکرم (1414ق). لسان العرب. بیروت: دارالفکر؛ دارصادر.
ابن­‌نجار، أبوالبقاء (1418ق). شرح الکوکب المنیر. بی­‌جا: مکتبه العبیکان.
اسلامی، رضا (1398ش). درآمدی بر فقه اسلامی. قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه قم.
اشقر، عمر سلیمان (1396ش). فقه اسلامی و سیر تاریخی آن (ترجمه ابوبکر احمدی). سنندج: پیروان.
البانی، محمد ناصرالدین (بی­‌تا). تمام المنه فی التعلیق علی فقه السنه. بی­‌جا: دارالرایه.
امیدی، جلیل (1390ش). فقه اسلامی از اجتهاد آزاد تا اجتهاد فی المذهب. پژوهش‌نامه فقه و حقوق اسلامی، 4(8)، 9-32.
همو (1400ش). رواداری و بازتاب آن در فرهنگ شافعیه. مطالعات فقه و اصول، 4(2)، 88-114. dor: 20.1001.1.44072676.1400.4.2.4.3
بخاری، محمد بن اسماعیل (1422ق). صحیح البخاری. دمشق: دار طوق النجاه.
بوطی، محمد سعید رمضان (1426ق). اللامذهبیّه أخطر بدعه تهدّد الشریعه الإسلامیه. دمشق: دارالفارابی.
ترمذی، محمد بن عیسی (1395ق). سنن الترمذی. قاهره: مکتبه مصطفی البابی الحلبی.
تفتازانی، مسعود بن عمر (بی­‌تا). شرح التلویح علی التوضیح. قاهره: مکتبه الصبیح.
حوی، سعید (1412ق). الأساس فی السنه و فقهها. بی­‌جا: دارالسلام.
خجندی، محمد سلطان (1420ق). هدیه السلطان إلی مسلمی بلاد الیابان (هل المسلم ملزم باتّباع مذهب معین من المذاهب الأربعه). بی­‌جا: مرکز الدراسات المنهجیه السلفیه.
دبوسی، عبدالله بن عمر (بی­‌تا). تأسیس النظر. بیروت: دار ابن­‌زیدون.
دهلوی، احمد بن عبدالرحیم (1404ق). الإنصاف فی بیان أسباب الإختلاف. بیروت: دارالنفائس.
رملی، محمد بن ابی­‌العباس (1404ق). نهایه المحتاج إلی شرح المنهاج. بیروت: دارالفکر.
زرقانی، محمد عبدالعظیم (بی­‌تا). مناهل العرفان فی علوم القرآن. قاهره: مطبعه مصطفی البابی الحلبی.
زرکشی، محمد بن عبدالله (1414ق). البحر المحیط فی أصول الفقه. بیروت: دارالکتبی.
سابق، سید (1397ق). فقه السنه. بیروت: دارالکتاب العربی.
سانو، قطب مصطفی (1427ق). لا انکار فی مسائل الإجتهاد. بیروت: دار ابن­‌حزم.
سید سالم، کمال بن سید (2003م). صحیح فقه السنه و أدلته و توضیح مذاهب الأئمه. قاهره: المکتبه التوفیقیه.
شاطبی، ابراهیم بن موسی (1417ق). الموافقات. بی­‌جا: دار ابن­‌عفان.
شوکانی، محمد بن علی (1396ق). القول المفید فی أدله الإجتهاد و التقلید. کویت: دارالقلم.
همو (1419ق). إرشاد الفحول إلی تحقیق الحق من علم الأصول. دمشق: دارالکتاب العربی.
صوالح، ملیکه (بی­‌تا). الإنسلاخ من المذاهب الفقهیه حقیقته ـ أسبابه ـ و آثاره فی الفقه الإسلامی. الجزایر: بی­‌نا.
طبرانی، سلیمان بن احمد (بی­‌تا). المعجم الکبیر. قاهره: مکتبه ابن­‌تیمیه.
عباسی، محمد عید (1412ق). بدعه التعصب المذهبی. بی­‌جا: بی­‌نا.
عبدالوهابوف، محمد حبیب (1433ق). حکم التقلید للمذاهب الفقهیه الأربعه. اندونزی: وزاره الشؤون الدینیه.
عثمانی، محمدتقی (1388ش). شناخت تقلید و اجتهاد در پرتو قرآن و سنت (ترجمه یارمحمد امراء). تربت جام: شیخ الإسلام احمد جام.
عواء، محمد سلیم (1419ق). الفقه الإسلامی فی طریق التجدید. بیروت: المکتب الإسلامی.
غاوجی، وهبی سلیمان (1426ق). کلمه علمیه هادیه حول جمله إذا صحّ الحدیث فهو مذهبی. دمشق: دار إقرأ.
غزالی، محمد بن محمد (بی­‌تا). إحیاء علوم الدین. بیروت: دارالمعرفه.
فلانی، صالح بن محمد (بی­‌تا). إیقاظ همم أولی الأبصار للاقتداء بسید المهاجرین و الأنصار. بیروت: دارالمعرفه.
قرافی، احمد بن ادریس (1393ق). شرح تنقیح الفصول. بی­‌جا: شرکه الطباعه الفنیه المتحده.
قرضاوی، یوسف (1389ش). دیدگاههای فقهی معاصر (ترجمه احمد نعمتی). تهران: احسان.
کیرانوی، حبیب احمد (1414ق). فوائد فی علوم الفقه. پاکستان: إداره القرآن و العلوم الإسلامیه.
گرجی، ابوالقاسم (1421ق). تاریخ فقه و فقها. تهران: سمت.
لاجفوری، عبدالرحیم (1424ق). التقلید الشرعی فی الأمور الفقهیه و أهمیته فی الإسلام. دبی: مکتبه الحرمین.
محلی، جلال­‌الدین (1429ق). البدر الطالع فی حل جمع الجوامع. دمشق: مؤسسه الرساله.
محمد، حامد (1398ق). لزوم إتباع مذاهب الأئمه حسماً للفوضی الدینیه. بی­‌جا: دارالأنصار.
مسلم بن حجاج (بی­‌تا). صحیح مسلم. بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
نسائی، احمد بن شعیب (1406ق). سنن النسائی. حلب: مکتب المطبوعات الإسلامیه.
نفراوی، احمد بن غانم (1415ق). الفواکه الدوانی علی رساله ابن‌أبی­‌زید القیروانی. بیروت: دارالفکر.
نووی، یحیی بن شرف (بی­‌تا). المجموع شرح المهذب. بیروت: دارالفکر.
یافعی، عبدالفتاح بن صالح (بی­‌تا). التمذهب (رساله لدرجه الماجستیر). سودان: کلیه أصول­‌الدین.