مقارنه اندیشه مفسران شیعه و اهل‌سنت در بیان اسباب نزول آیات فقهی (بررسی موردی نظر طبرسی، واحدی و سیوطی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، تهران، ایران

چکیده

اهمیت سبب نزول در تفسیر همه آیات قرآن خاصه در تبیین آیات فقهی، به جهت تأثیر مستقیم در عمل مسلمانان قابل اغماض نبوده و از اهمیت ویژه‌­ای برخوردار است. این پژوهش با بهره‌­گیری از روش تاریخی، توصیفی و تحلیلی و گردآوری اطلاعات کتابخانه‌­ای، به مقایسه دیدگاه فریقین در اسباب نزول، پرداخته است. محقق در صدد آن است تا با بررسی روایات اسباب نزول در تفسیر مجمع البیان طبرسی، اسباب النزول واحدی و لباب النقول سیوطی به تبیین دیدگاه آنان ذیل آیات فقهی در دو حوزه تأثیر اسباب نزول بر فهم صحیح آیه و دامنه اشتراک و افتراق دیدگاه شیعه و اهل­‌سنت و خاستگاه اختلاف آنان بپردازد و از این رهگذر به نکات مشترک آنان در این باره دست یابد. نگارنده ابتدا به بررسی جایگاه سبب نزول در تفسیر اشاره کرده است و در ادامه، دیدگاه این سه اندیشمند بررسی شده است. روش غالب میان آنان در بیان سبب نزول روش توصیفی و گزارشی است و در این میان طبرسی به ملاکهایی چون اعتبار عموم نص، سازگاری با ظاهر و سیاق، معیار تاریخ، معیار مذهب و التزام به دیدگاه شیعی خود توجه نموده است. واحدی بنا را بر نقل سند روایات نهاده و در اغلب موارد روایت سبب نزول را مفصل بیان می‌کند، هرچند گاهی سبب را بدون سند و نیز گاهی با تعابیری چون اکثر بیان کرده است و سیوطی در ترجیح سبب نزول، معیارهایی چون مکی و مدنی بودن آیات، سند روایات و نیز توجه به نظر ابن حجر را به کار برده است. به نظر محقق، اختلاف این سه کتاب در کیفیت بهره‌­گیری از اسباب نزولهای منقوله، به معیار حجیت حدیث برمی‌گردد. به نظر می‌رسد اختلاف در ملاکهای پذیرش روایت موجب شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Comparing the thoughts of Shia and Sunni commentators in explaining the reasons for the revelation of jurisprudential verses (A case study of the opinions of Tabrisi, Vahedi and Soyuti)

نویسنده [English]

  • Ali Qazanfari
Associate Professor at University of Holy Quran Sciences and knowledge, Tehran, Iran
چکیده [English]

The importance of the reason of revelation in the interpretation of all the verses of the Qur'an, especially in the explanation of the jurisprudential verses, can't be neglected due to its direct influence on the practice of Muslims and is of special importance. Using the historical, descriptive-analytical method and collecting library information, this research compares the viewpoints of Religions on the causes of revelation. The researcher aims to examine the narrations of the causes of the revelation in the interpretation of the Majma al-Bayan Tabrisi, Asbab al-Nozoul Vahedi and Labab al-Nuqul Soyuti, to explain their point of view under the jurisprudential verses in two areas: the effect of the causes of the revelation on the correct understanding of the verse and the scope of sharing and differentiating the views of Shia and Sunni and the origin of their differences and from this passage, he will find their common points in this regard. The author has first mentioned the investigation of the position of the cause of revelation in Tafsir, and in the following, the viewpoint of these three thinkers has been investigated. The common method among them is the descriptive and reporting method, and in the meantime, Tabrisi has paid attention to criteria such as the general validity of the text, compatibility with the appearance and context, the criterion of history, the criterion of religion, and adherence to his Shiite point of view. Vahedi has based his foundation on the transmission of narrations, and in most cases, the narration explains the cause of revelation in detail, although sometimes he has stated the reason without a document and sometimes with interpretations such as mostly, and Soyuti used criteria such as Makki and Madani, the evidence of narrations, and attention to Ibn Hajar's opinion to prefer the reasons of revelation. In the researcher's opinion, the difference between these three books in the quality of using the sources of the revelations of movables comes back to the criterion of the authenticity of the hadith. It seems that there is a difference in the acceptance criteria of the narration.

کلیدواژه‌ها [English]

  • cause of revelation
  • jurisprudential verses
  • Shia
  • Sunni
  • Tabrisi
  • Vahedi
  • Soyuti

مراجع

قرآن کریم.
ابن­‌اثیر جزری، مبارک بن محمد، النهایه، تهران، اسلامیه، 1383ش.
ابن­‌خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان و انباءُ الزمان، قم، منشورات الرضی، 1426ق.
ابن­‌عماد حنبلی، عبدالحی بن عماد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، بیروت، المکتب التجاری، بی‌تا.
ابن­فارس، احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغه، قاهره، داراحیاء الکتب العربیه، 1368ق.
ابن­‌کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر ابن­‌کثیر، بیروت، دارالمعرفة، 1412ق.
ابن­‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارصادر، 1410ق.
ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، 1408ق.
ابوحیان اندلسی، محمد بن یوسف، تفسیر البحر المحیط، بیروت، دارالفکر، 1420ق.
ازهری، محمد بن احمد، تهذیب اللغه، بیروت، دارالمعرفة، 1422ق.
افندی، میرزا عبدالله، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، قم، مطبعة الخیام، 1401ق.
البابی، حسین بن محمد؛ اخوه، محمد، فی رحاب القرآن الکریم، قاهره، مکتبه الکلیات الازهریه، 1402ق.
الفت، محمدباقر، نفحات الروضات، تهران، مکتبه القرآن، 1413ق.
بحرانی، سید هاشم بن سلیمان‏، البرهان فی تفسیر القرآن‏، قم، مؤسسه بعثه‏، 1416ق.
جمل، بسام، اسباب النزول، بیروت، المرکز الثقافی العربی، 2005م.
جوهرى، اسماعیل بن حماد، الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت، دارالعلم للملایین، 1407ق.
حسینی زبیدی، محمد بن محمد، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دارالمکتبه الحیاة، 1306ق.
حکیم، سید محمدباقر، علوم القرآن، نجف، مؤسسة شهید المحراب لتبلیغ الاسلامی، 1426ق.
خرمشاهی، بهاءالدین، قرآن شناخت، تهران، طرح نو، 1375ش.
دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، تهران، چاپخانه سیروس، 1339ش.
ذهبی، محمدحسین، التفسیر و المفسرون، بیروت، دارالقلم، بی‌تا.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، دمشق، دارالقلم؛ بیروت، الدار الشامیة، 1423ق.
رجبی، محمود، روش­‌شناسی تفسیر قرآن، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1385ش.
زرقانی، محمد عبدالعظیم، مناهل العرفان فی علوم القرآن، بیروت، دارالکتاب اللبنانی، بی­‌تا.
زرکشی، محمد بن عبدالله، البرهان فی علوم القرآن، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1422ق.
زغلول، محمد حمد، التفسیر بالرأی، دمشق، مکتبه الفارابی، 1420ق.
زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت، دارالکتاب العربی، 1407ق.
سیوطى، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، الإتقان فى علوم القرآن، مصر، الهیئة المصریة العامة للکتاب، 1394ق.
همو، لباب النقول فی اسباب النزول، بیروت، المکتبة العصریه، 1421ق.
طباطبایى، سید محمدحسین، المیزان فى تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1417ق.
همو، قرآن در اسلام، دفتر انتشارات اسلامى، 1373ش.
طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو، 1406ق.
طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفة، 1412ق.
طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، بیروت، مؤسسة الوفاء، 1402ق.
عتر، نورالدین، علوم القرآن الکریم، دمشق، الصباح، 1416ق.
علوی مهر، حسین، آشنایی با تاریخ تفسیر و مفسران، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، 1384ش.
علی، ابراهیم محمد، صحیح اسباب النزول، دمشق، دارالقلم، 1424ق.
غضنفری، علی، اسباب نزول آیات قرآن کریم، قم، زمینه­‌سازان ظهور امام عصر، 1400ش.
فراهیدى، خلیل بن احمد، کتاب العین، قم، دارالهجرة، 1405ق.
مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحار الأنوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، 1403ق.
مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1416ق.
معرفت، محمدهادی، التمهید، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1411ق.
معین، محمد، فرهنگ معین، تهران، امیرکبیر، 1371ش.
واحدی، علی بن احمد، اسباب النزول، ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگزلو، تهران، نشر نی، 1421ق.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار