واکاوی ادله انتقال وثیقه از منظر فقه اسلامی و حقوق ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه حقوق خصوصی، دانشکده علوم انسانی، واحد ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران

2 دانشیار دانشکده حقوق، پردیس فارابی، دانشگاه تهران، قم، ایران

3 استاد گروه فرهنگ و معارف اسلامی، دانشکده علوم انسانی، واحد ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران

چکیده

مطابق مواد قانون مدنی در باب رهن، توثیق اموال غیرمادی، ناممکن و هم­‌چنین نقل‌وانتقال هر نوع وثیقه، تا بریءالذمه­‌شدن بدهکار ممنوع است و این سبب شده تا بخش اعظم سرمایه‌ها از چرخه اقتصاد خارج و توثیق که باید با تأمین امنیت پایدار یاریگر انجام معاملات و رونق آنها باشد موجب زیان بسیار شود. به ‌منظور برطرف نمودن نقایص مذکور و ارائه‌طریق جهت تهیه مواد قانونی مطلوب در مورد انتقال وثیقه، نویسنده این مقاله می‌کوشد با روش توصیفی ـ تحلیلی، ابتدا نظریات فقهی و مستندات و ادله آنها را نقد و بررسی کند و سپس با دقت نظر و تعمیق در موضوع حق عینی تبعی و تبیین وحدت ملاک مواردی مثل انتقال زمین در ارتفاق با انتقال عین مرهون و نیز تفسیر نو از روایت نبوی رسیده در مورد ممنوعیت راهن و مرتهن از انتقال عین مرهون با لحاظ تحول پاره‌ای از مفاهیم اعتباری فقه و حقوق در طول زمان (مثل تحول مفهوم مال) و نیز توجه به نقش اساسی عوامل غیرماهوی در حفظ و تسهیل نقل‌وانتقال حقوق و اموال مرهون هم­چون ثبت بر خط اموال، نشان دهد انتقال وثیقه نه معامله‌ای استثنایی بلکه تابع قواعد عمومی قراردادهاست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

واکاوی ادله انتقال وثیقه از منظر فقه اسلامی و حقوق ایران

نویسندگان [English]

  • Mohammad Ebrahim Davoodabadi Farahani 1
  • Jalil Ghanavati 2
  • Mahmoud Ghaumzadeh 3
1 PhD student at Department of Private Law, Faculty of Humanities, Saveh Branch, Islamic Azad University, Saveh, Iran
2 Associate Professor at Faculty of Law, College of Farabi, Tehran University, Qom, Iran
3 Professor at Department of Islamic Culture and Education, Faculty of Humanities, Saveh Branch, Islamic Azad University, Saveh, Iran
قرآن کریم.
ابن­‌ادریس حلی، محمد بن منصور (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
ابن­‌حزم، علی بن احمد (بی­‌تا). المحلی بالآثار. بیروت: دارالفکر.
ابن­‌زهره حلبی، حمزة بن علی (1417ق). غنیة النزوع الی علمی الأصول و الفروع. قم: مؤسسه امام صادق.
ابن­‌عابدین، محمدامین بن عمر (1412ق). رد المحتار علی الدر المختار. بیروت: دارالفکر.
ابن­‌قدامه، عبدالله بن احمد (1405ق). المغنی. بیروت: دارالفکر.
ابن­‌نجیم مصری، زین­‌الدین بن ابراهیم (بی­‌تا). البحر الرائق شرح کنز الدقائق. قاهره: دارالکتاب الإسلامی.
اخلاقی، بهروز (1368ش). بحثی پیرامون توثیق اسناد تجاری. مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، 24(0)، 1-23.
اراکی، محمدعلی (1415ق). کتاب البیع. قم: مؤسسه در راه حق.
اصفهانى، سید ابوالحسن (1393ش). وسیلة النجاة (با حواشی گلپایگانی). قم: چاپخانه مهر.
الشریف، محمدمهدی، و جعفری خسروآبادی، نصرالله (1391ش). تصرفات «من علیه الخیار» در قانون مدنی و فقه امامیه. حقوق اسلامی، 9(33)، 107-133.
امامی، سید حسن (1386ش). حقوق مدنی. تهران: اسلامیه.
آملی، میرزا هاشم (1386ش). المحاضرات فی فقه الرهن. تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
انصاری، زکریا بن محمد (بی­‌تا). اسنی المطالب فی شرح روض الطالب. قاهره: دارالکتاب الإسلامی.
انصاری، علی، و ذوالفقاری، سهیل (1391ش). توثیق اموال غیرمادی در حقوق ایران. مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 3(6)، 7-26. doi: https://doi.org/10.22075/feqh.2017.1879
انصاری، مرتضی بن محمدامین (1411ق). رساله فی قاعده نفی الضرر. تبریز: اطلاعات.
همو (1415ق). کتاب المکاسب. قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
ایروانی، باقر (1412ق). دروس تمهیدیه فی الفقه الاستدلالی علی المذهب الجعفری. قم: بی‌نا.
ایروانی، علی (1406ق). حاشیه المکاسب. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
بروجردی عبده، محمد (1380ش). حقوق مدنی. تهران: طه.
پیلوار، رحیم (1394ش). مفهوم اموال فکری در حقوق اموال و جایگاه آن. مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 7(12)، 7-40. doi: https://doi.org/10.22075/feqh.2017.1928
تبریزی، جواد بن علی (1416ق). ارشاد الطالب الی التعلیق علی المکاسب. قم: اسماعیلیان.
تستری، اسدالله (بی­‌تا). مقابس الأنوار و نفائس الأسرار. قم: مؤسسه آل البیت.
توحیدی تبریزی، محمدعلی (1374ش). مصباح الفقاهه فی المعاملات. نجف: مطبعه الحیدریه.
جزیری، عبدالرحمن، غروی، محمد، و مازح، یاسر (1419ق). الفقه علی المذاهب الأربعه و مذهب اهل البیت. بیروت: دارالثقلین.
حائری شاه باغ، سید علی (1382ش). حقوق مدنی. تهران: گنج دانش.
حسینی روحانی، سید محمدصادق (1412ق). فقه الصادق. قم: دارالکتاب.
همو (بی­‌تا). منهاج الصالحین. بی‌جا: بی­‌نا.
حسینی عاملی، سید محمدجواد (1419ق). مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
حسینی مراغی، سید میر عبدالفتاح (1417ق). العناوین. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
حلی، حسن بن یوسف (1414ق). تذکرة الفقهاء. قم: مؤسسه آل البیت.
خمینی، سید روح‌الله (1421ق). کتاب البیع. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
خوانساری، سید احمد (1405ق). جامع المدارک. قم: اسماعیلیان.
خویی، سید ابوالقاسم (بی­‌تا). مصباح الفقاهه (المکاسب). بی‌جا: بی­‌نا.
همو (1410ق). منهاج الصالحین. قم: مدینه العلم.
داودآبادی فراهانی، محمدابراهیم، و قیوم زاده، محمود (1395ش). بیع مال آینده. پژوهشهای فقهی، 12(4)، 797-820. doi: 10.22059/jorr.2016.61113
دسوقی، محمد بن احمد (بی­‌تا). حاشیة الدسوقی علی الشرح الکبیر. بیروت: دارالفکر.
زحیلی، وهبه (1426ق). الفقه المالکی المیسر. بیروت: دارالکلم الطیب.
سبزواری، سید عبدالأعلی (1413ق). مهذب الأحکام. قم: مؤسسه المنار.
سرخسی، محمد بن احمد (1414ق). المبسوط. بیروت. دارالمعرفه.
سیفی، غلامعلی، و شمس­‌اللهی، عطیه (1393ش). مطالعه تطبیقی روند تحول نظام توثیق اموال. مطالعات حقوقی، 6(3)، 61-88.
شهید ثانی، زین‌­الدین بن علی (1412ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه.
همو (1413ق). مسالک الأفهام الی تنقیح شرائع الإسلام. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیه.
صفایی، سید حسین (1384ش). قواعد عمومی قراردادها. تهران: میزان.
صیمرى، مفلح بن حسن (1420ق). غایة المرام فی شرح شرائع الإسلام. بیروت: دارالهادی.
طباطبایی حکیم، سید محسن ­(بی­‌تا). نهج الفقاهه. قم: 22 بهمن.
طباطبایی قمی، سید تقی (1400ق). دراساتنا من فقه الجعفری. قم: مطبعه الخیام.
کریمی، فاطمه، طباطبایی، سید محمدصادق، و الشریف، محمدمهدی (1399ش). مقایسه فروش عین مرهونه و فروش مبیع شرطی (بررسی مبانی فقهی و حقوقی مواد 793 و 460 قانون مدنی). مطالعات حقوقی، 12(4)، 137-172. doi: 10.22099/jls.2020.35616.3700
طوسی، محمد بن حسن (1411ق). الخلاف. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
همو (1387ق). المبسوط فی فقه الإمامیة. تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
همو (1434ق). النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی. تهران: دانشگاه تهران.
فلاحی، آزاد، و فلاحی، فرزاد (1399ش). نگرشی نو بر معامله راهن نسبت به ‌عین مرهونه (با مطالعه تطبیقی). تحقیقات حقوق خصوصی و کیفری، 16(1)، 111-131.
فیض کاشانی، ملا محسن (بی­‌تا). مفاتیح الشرائع. قم: کتابخانه آیة‌الله مرعشی نجفی.
قبولی درافشان، سید محمدتقی (1390ش). وضعیت تصرفات ناقل عین مرهونه از سوی راهن (مطالعه فقهی ـ حقوقی). آموزه‌های فقه مدنی، 1(4)، 49-63.
قنواتی، جلیل، قیوم زاده، محمود، و داودآبادی فراهانی، محمدابراهیم (1401ش). مبانی نظریه عمومی توثیق در حقوق قراردادها. پژوهشهای فقهی، 18(1)، 97-118. doi: 10.22059/jorr.2020.297803.1008736
کاتوزیان، ناصر (1384ش). اموال و مالکیت. تهران: میزان.
همو (1386ش). درسهایی از عقود معین 2. تهران: گنج دانش.
همو (1343ش). طرح مقدماتی حقوق مدنی (6). کانون وکلا، ش89، 77-89.
کبیری شاه آباد، حمید، عیسائی تفرشی، محمد، و شهبازی نیا، مرتضی (1396ش). مطالعه تطبیقی رویکرد وحدت‌گرایی یا کثرت‌گرایی در خصوص ابزار توثیق اموال منقول در نظام حقوقی ایالات متحده آمریکا، انگلستان و ایران. پژوهشهای حقوق تطبیقی، 21(2)، 157-180. dor: 20.1001.1.22516751.1396.21.2.4.3
کریمی، عباس (1391ش). تلاشی برای ساماندهی نظریه عدم نفوذ مراعی. دیدگاههای حقوق قضایی. 17(58)، 157-188.
کریمی، عباس، و موسوی، اسماء (1390ش). بیع اموال فکری از منظر حقوق اسلامی. فقه و مبانی حقوق اسلامی، 44(2)، 53-73.
مامقانی، محمدحسن (1316ق). غایة الآمال فی شرح المکاسب و البیع. قم: مجمع الذخائر الإسلامیه.
محقق حلی، جعفر بن حسن (1408ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام. قم: اسماعیلیان.
معرفت، محمدهادی (1384ش). فقه شیعه، ویژگیها و امتیازها. شیعه شناسی، 3(10)، 3-20.
مفید، محمد بن محمد (1413ق). المقنعة. قم: کنگره جهانی هزاره شیخ مفید.
مقدس اردبیلی، احمد بن محمد (1403ق). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الأذهان. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
میرزانژاد جویباری، اکبر (1390ش). وضعیت حقوقی قرارداد فروش مال مرهونه «بطلان، عدم نفوذ یا عدم قابلیت استناد». حقوق، 41(2)، 281-299. dor: 20.1001.1.25885618.1390.41.2.17.7
نائینی، محمدحسین (1373ش). منیه الطالب. تهران: المکتبه المحمدیه.
نجفی، محمدحسن (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
نراقی، احمد بن محمدمهدی (1415ق). مستند الشیعة فی احکام الشریعة. قم: مؤسسه آل البیت.
نوری، حسین بن محمدتقی (1368ش). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل. قم: مؤسسه آل البیت.
همدانی، آقا رضا (1416ق). مصباح الفقیه. قم: مؤسسه الجعفریه لإحیاء التراث.
یزدانیان، علیرضا (1386ش). بیع عین مرهونه توسط راهن از منظر فقه و حقوق مدنی. مقالات و بررسیها، ش85، 111-129.
Stone, Bradford (1975). Uniform commercial Code in a Nutshell. West Publication Co. Amazon. Ciatel.