عزیمت یا رخصت بودن نماز قصر در ساحت فقه مقارن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشیار گروه فقه و حقوق اسلامی دانشگاه سمنان

3 استاد گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

4 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

در احکام دین مبین اسلام حکمی تشریع نشده است که مسلمانان در سختی و مشقت قرار گیرند و هرجا که این­‌گونه باشد خداوند برای قابل­‌تحمل­‌بودن، گشایش و راحتی در آن قرار داده است که از جمله آن می­‌توان به شکسته­‌شدن نماز مسافر اشاره کرد. فقهای مذاهب خمسه بر مشروعیت نماز قصر در سفر و مختص­‌بودن آن به نمازهای چهاررکعتی اتفاق نظر دارند، اما در وصف این مشروعیت اختلاف نظر دارند که آیا نماز قصر در سفر، رخصت است یا عزیمت؟ به عبارتی فریضه نماز قصر برای مکلف حتمی و ترک آن جایز نیست و یا اینکه مکلف بین نماز شکسته و تمام مختار است؟ بنابراین هدف از انجام این پژوهش بررسی اقوال و ادله هر یک از مذاهب در خصوص وجوب یا عدم وجوب نماز قصر در سفر است. بررسی نظرات و منابع فقهی مذاهب حاکی از آن است که فقهای امامیه و حنفیه به استناد آیه 184 سوره بقره، روایات وارده و اجماع، قائل به عزیمت­‌بودن نماز قصر هستند و در مقابل مذاهب مالکیه، شافعیه و حنابله به استناد آیه 101 سوره نساء، روایات و اجماع قائل به رخصت‌بودن آن هستند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Qasr Prayer Being Azimah (Obligation) or Rukhsah (Concession) from the Viewpoint of Comparative Jurisprudence

نویسندگان [English]

  • Azam Nazari 1
  • Hamid Masjedsaraei 2
  • Mohammad Hassan Haeri 3
  • Akram Abdolahpour 4
1 PhD student at Ferdowsi University of Mashhad
2 Associate Professor at Semnan University
3 Professor at Ferdowsi University of Mashhad
4 Assistant Professor at Payame Noor University, Tehran, Iran
چکیده [English]

In the rulings of the religion of Islam, there is no decree to put Muslims in hardships, and wherever this is the case, God has placed openness and comfort in it to be bearable, from among them we can point out shortening of prayer of the traveler. The jurists of the Five Islamic Schools of Thought agree on the legitimacy of Qasr Prayer while traveling and that it is specific to four-rak‘ah prayers, but they disagree on the description of this legitimacy, whether the Qasr prayer during travel is Azimah (Obligation) or Rukhsah (Concession)? In other words, is it obligatory for the traveler to perform the Qasr prayer, or it is optional for him to choose between the broken prayer and the complete prayer? Therefore, the purpose of this research is to examine the sayings and evidences of each denomination regarding the obligation or non-obligation of Qasr prayer while traveling. Examining the jurisprudential opinions and sources of the schools of thought indicates that jurists of Imamiyyah and Hanafiyyah, based on verse 184 of Surah Al-Baqarah, various traditions, and consensus, are of the opinion that the Qasr prayer must be performed, and on the other hand, schools of Malikiyyah, Shafi‘iyyah, and Hanbaliyyah, based on verse 101 of Surah Al-Nisa’, traditions, and consensus, believe that it is permissible not compulsory.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qasr Prayer
  • Azimah (Obligation)
  • Rukhsah (Concession)
  • Travel
  • Comparative Jurisprudence
قرآن کریم.
ابن­‌بابویه، محمد بن علی، علل الشرائع، قم، کتابفروشى داورى، 1386ق.
همو، من لایحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
ابن­‌براج، عبدالعزیز بن نحریر، المهذب، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1406ق.
ابن­‌رشد، محمد بن احمد، بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، قم، الشریف الرضی، 1389ق.
ابن­‌عابدین، محمدامین بن عمر، رد المحتار علی الدر المختار، بیروت، دارالفکر، 1415ق.
ابن­‌نجیم مصری، زین­‌الدین بن ابراهیم، البحر الرائق شرح کنز الدقائق، بیروت، دارالکتاب ‌الإسلامی، بی‌تا.
استرآبادى، محمد بن على، آیات الأحکام فی تفسیر کلام الملک العلام، تهران، کتابفروشى معراجی، 1394ق.
اسماعیل، محمدبکر، الفقه الواضح من الکتاب و السنة علی المذاهب الاربعة، قاهره، دارالمنار، 1410ق.
اشتهاردى، على­‌پناه، مدارک العروه، تهران، اسوه، 1417ق.
جزیرى، عبدالرحمن؛ غروى، سید محمد؛ مازح، یاسر، الفقه على المذاهب الأربعة و مذهب أهل البیت، بیروت، دارالثقلین، 1419ق.
جصاص، احمد بن علی، احکام القرآن، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1428ق. 
جمیل، هاشم، مسائل من الفقه المقارن: احکام تتعلق بالعبادات، دمشق، دارالسلام، 1428ق.
جناتی، محمدابراهیم، دروس فی الفقه المقارن، قم، مجمع الشهید الصدر، 1411ق.
حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسه آل البیت، 1409ق.
همو، هدایة الأمة إلى أحکام الأئمه (منتخب المسائل)، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیة، 1412ق.
حسینی ادیانی، سید ابوالحسن، فقه مقارن (1) بررسی بخشی از احکام نماز در فقه امامیه و مذاهب اربعه اهل­‌سنت، تهران، دانشگاه الزهرا، 1393ش.
حسینی روحانی، سید محمدصادق، منهاج الصالحین، قم، دفتر آیة‌الله روحانی، بی­‌تا.
حسینى همدانى سید محمدحسین‏، انوار درخشان‏، تهران، کتابفروشى لطفى، 1404ق.
حلی، حسن بن یوسف، منتهى المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیة، 1412ق.
همو، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسه آل البیت، 1414ق.
حیدر، اسد، الامام الصادق و المذاهب الاربعة، بیروت، المجمع العالمی لاهل البیت، 1431ق.
خرقی، عمر بن حسین، المغنی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 2008م.
خوانسارى، سید احمد، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1405ق.
دمنهوری، عاشور بریک، احکام العبادات، بیروت، مکتبة دارالهدی، 1413ق.
ذوالفقارطلب، مصطفی، فقه تطبیقی، تهران، نشر احسان، 1379ش.
راوندی، سعید بن هبة­الله، فقه القرآن فی شرح آیات الاحکام، قم، کتابخانه آیة‌الله مرعشی نجفی، 1405ق.
زحیلی، وهبه، الوجیز فی الفقه الاسلامی، دمشق، دارالفکر، 1426ق.
سبحانی، جعفر، الإنصاف فی مسائل دام فیها الخلاف، قم، مؤسسه امام صادق، 1423ق.
همو، سلسله المسائل الفقهیه، قم، بی­‌نا، بی­‌تا.
همو، ضیاء الناظر فی احکام صلاة المسافر، قم، مؤسسه امام صادق، 1418ق.
سبزوارى، هادى بن مهدى، اسرار الحکم فى المفتتح و المختتم، قم، مطبوعات دینى، 1425ق.
سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، بیروت، دارالمعرفه، بی­‌تا.
سلقینی، ابراهیم محمد، الفقه الاسلامی، دمشق، جامعة دمشق، 1416ق.
شوشترى، محمدتقى، النجعة فی شرح اللمعة، تهران، کتابفروشى صدوق، 1406ق.
شهید اول، محمد بن مکی، النفلیة، قم، دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، 1408ق.
همو، ذکری الشیعة فی أحکام الشریعة، قم، مؤسسه آل البیت، 1419ق.
شیخ­‌الاسلام، محمد، راهنمای مذهب شافعی در قوانین احکام شرعیه و مسائل فروع فقهیه، بخش عبادات و معاملات، تهران، دانشگاه تهران، 1337ش.
طباطبایی قمی، سید تقى، مبانی منهاج الصالحین، قم، منشورات قلم الشرق، 1426ق.
طوسى، محمد بن ­حسن، الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1390ق.
همو، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1407ق.
علوش، عبدالسلام، تقریب المنفعه الی فقه المذاهب الاربعه‌، بیروت، دارالمعرفه، 1420ق.
غاوجی، وهبه سلیمان، ارکان الاسلام: فقه العبادات علی مذهب الامام ابی‌حنیفة النعمان (الشهادتان ـ الصلاة ـ الزکاة ـ الصوم ـ الحج)، بیروت، دارالبشائر الاسلامیة، 1429ق.
فرفور، عبداللطیف صالح، احکام الصلاة علی المذهب الشافعی، دمشق، مکتبه محمد المهاینی، 1390ق.
فقیه، محمدتقی، من مناهج الفقیه و مبانیه، بیروت، دارالاضواء، 1413ق.
فیض کاشانی، ملا محسن، الوافی، اصفهان، کتابخانه امام امیرالمؤمنین علی، 1406ق.
همو، معتصم الشیعة فی أحکام الشریعة، تهران، مدرسه عالى شهید مطهرى، 1429ق.
قصری، مصطفی محمد، جامع الاقوال و الدلالات فی احکام العبادات علی مذهب الامام مالک، مغرب، وزاره الاوقاف و الشؤون الاسلامیه، 1421ق.
قضاه، نوح علی سلیمان، المسائل الفقهیة المشهورة فی المذهب الشافعی: قسم العبادات، عمان، دارالفتح، 2010م.
کبالی، محمد عادل، فقه الطهارة و الصلاة، فقه صلاة الجماعة و الجمعة، فقه الصیام و مسائل مهمة فی الزکاة، قاهره، زهرة المستقبل، 1433ق.
مامقانى، محمدحسن بن عبدالله، غایة الآمال فی شرح کتاب المکاسب، قم، مجمع الذخائر الإسلامیة، 1316ق.
مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحار الأنوار، بیروت، مؤسسة الطبع و النشر، 1410ق.
همو، ملاذ الاخیار، قم، کتابخانه آیة‌الله مرعشی نجفی، 1406ق.
محقق حلى، جعفر بن حسن، المعتبر فی شرح المختصر، قم، مؤسسه سیدالشهداء، 1407ق.
مزنی، اسماعیل بن یحیی، مختصر المزنی فی فروع الشافعیه، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1419ق.
مسجدسرایی، حمید، ترمینولوژی فقه، تهران، پیک کوثر، 1391ش.
مصطفوى، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1402ق.
مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الأذهان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1403ق.
موسوی عاملی، محمد بن علی، مدارک الاحکام فی شرح شرائع الاسلام، قم، مؤسسه آل البیت، 1411ق.
موسی، عبدالحلیم بن محمود، الفقه الاسلامی المیسر فی العقائد و العبادات و المعاملات علی المذاهب الاربعة، قاهره، دارالفکر العربی، 1410ق.
میلانی، سید محمدهادى، محاضرات فی فقه الإمامیة ـ صلاة المسافر و قاعدتی الصحة و الید، مشهد، دانشگاه فردوسى، 1395ق.
نارویی، دادرحمن، نماز کامل با ترجمه همراه با 170 مسئله، مشهد، معلا، 1391ش.
نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1404ق.
ندوی، شفیق الرحمن، الفقه المیسر علی مذهب الامام الاعظم ابی‌حنیفه النعمان: قسم العبادات، زاهدان، بی­‌نا، 1382ش.
نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت، مؤسسه آل البیت، 1408ق.
نووی، یحیی بن شرف، المجموع شرح المهذب، بیروت، بی­‌نا، بی­‌تا.
وحیدی، محمد، فلسفه و اسرار احکام، قم، عصمت، 1381ش.
همدانى، آقا رضا، مصباح الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1416ق.