واکاوی فقهی حقوقی مالک حق قصاص و تطبیق آن با موازین فقهی امامیه و اهل‌سنت با رویکردی به ماده 365 قانون مجازات اسلامی (مصوب 1392)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه ایلام

2 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه ایلام

چکیده

این پژوهش، به روش توصیفی تحلیلی، ماده 365 قانون مجازات اسلامی جدید را در دو نظریه­ ذیل نقد و بررسی کرده است: الف) قول مشهور که قانون مجازات جدید بر اساس آن تنظیم شده و حق عفو از قصاص را برای مجنی‌علیه پذیرفته است؛ ب) قول غیرمشهور که ماده 54 قانون مجازات اسلامی سابق بر اساس آن تنظیم شده و حق عفو را متعلق به اولیای دم دانسته است. این نوشتار با استناد به ادله­ قرآنی، روایی، عقلی و هم­‌چنین نظریه تشفی­‌خاطر، قول دوم را به اثبات رسانده است. هدف تحقیق اثبات نظریه­­ مخالف مشهور است، مبنی بر اینکه با گذشتِ مجنی‌علیه قبل از فوت، حق قصاص ساقط نمی­‌شود و اولیای دم می­‌توانند پس از فوت مجنی‌علیه، مطالبه­ قصاص یا دیه نمایند. نوآوری این پژوهش، تحلیل ماده 365 قانون مجازات جدید با نگاهی جرم­‌شناسانه می‌باشد و اثبات اینکه با گذشت مجنی‌علیه قبل از فوت، حق قصاص ساقط نمی‌شود و اولیای دم می‌توانند پس از فوت مجنی‌علیه، مطالبه­ قصاص یا دیه نمایند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Legal-Jurisprudential Analysis of the Owner of the Right of Retribution and Comparing It to Imami and Sunni Jurisprudential Standards with an Approach to the Article 365 of the Islamic Penal Code (Approved 1392/2013)

نویسندگان [English]

  • Abdoljabar Zargoosh Nasab 1
  • Javad Yaghobi 2
1 Associate Professor at University of Ilam
2 PhD student at University of Ilam
چکیده [English]

This research, through the use of a descriptive-analytical method, has analyzed the article 365 of the Islamic Penal Code in the following two theories: a) the popular saying that the new penal code was established based on it and accepted the right of pardon from retribution for the victim. b) The unpopular opinion based on which Article 54 of the former Islamic Penal Code was established and considered the right of pardon to belong to the owners of blood. This article has proved the second promise by referring to Quranic, narrative, rational evidences as well as the theory of “consolation of heart”. The aim of the research is to prove that the unpopular theory, that the right to retribution for the owners of blood does not expire with the consent of the victim before his death, and the owners of blood of the deceased can demand retribution or blood money after the death of the victim. The result of this research is the analysis of Article 365 of the new Penal Code, from a criminological point of view and proving that the right of retribution does not expire with the consent of the victim before his death, and the owners of blood of the deceased can demand retribution or blood money after the death of the victim.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Article 365 of the Iranian Penal Code
  • The Victim (Majni Alayh)
  • Owner of Blood (Wali-e Dam)
  • Consolation of Heart
قرآن کریم.
ابن­‌ابی­‌تغلب، عبدالقادر بن عمر، نیل المآرب بشرح دلیل الطالب، کویت، مکتبه الفلاح، 1403ق.
ابن­‌ابی­‌عقیل، حسن بن علی، حیاة ابن­‌ابی‌عقیل و فقهه، قم، انتشارات مرکز معجم فقهى، 1413ق.
ابن­‌اثیر جزری، مبارک بن محمد، النهایه، قم، اسماعیلیان، بی‌تا.
ابن­‌بابویه، محمد بن علی، الخصال، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1362ش.
همو، من لایحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
ابن­‌حزم، علی بن احمد، المحلی بالآثار، بیروت، دارالفکر، بی­‌تا.
ابن­‌شهرآشوب مازندرانی، محمد بن على، ‏مناقب آل ابی­‌طالب، قم، علامه‏، 1379ق.
ابن­‌عابدین، محمدامین بن عمر، رد المحتار علی الدر المختار، بیروت، دارالکتاب العربی، 1384ق.
ابن­‌قدامه، عبدالله بن احمد، المغنی، بیروت، دارالکتاب العربی، بی‌تا.
ابن‌مفلح، ابراهیم بن محمد، المبدع فی شرح المقنع، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1418ق.
ابوداود سجستانی، سلیمان بن اشعث، سنن ابی­‌داود، بیروت، المکتبة العصریة، بی­‌تا.
انصاری، مرتضی بن محمدامین، کتاب المکاسب، تهران، دارالکتاب، 1410ق.
بهجت، محمدتقى، استفتائات، قم، انتشارات دفتر حضرت آیة­الله بهجت، 1428ق.
بهوتی، منصور بن یونس، شرح منتهی الارادات، بیروت، عالم الکتب، 1414ق.
بیهقی، احمد بن حسین، معرفة السنن و الآثار، حلب، دارالوعی، 1412ق.
تبریزى، جواد، استفتائات جدید، قم، بی­‌نا، بی‌تا.
جزیری، عبدالرحمن، الفقه على المذاهب الأربعة، بیروت، دارالثقلین، 1419ق.
خسروی، کاظم؛ دانشور ثانی، رضا؛ اصغری، عبدالرضا، «واکاوی ماده 365 قانون مجازات اسلامی مصوب 92 (اوتانازی) از منظر فقه اسلامی»، آموزه­‌های حقوق کیفری، شماره 15، 1397ش.
خمینی، سید روح­‌الله، تحریر الوسیله، قم، دارالعلم، بی‌تا.
خویى، سید ابوالقاسم، مبانی تکمله المنهاج، قم، مؤسسه احیاء آثار امام خویی، 1422ق.
زحیلی، وهبه، الفقه الإسلامی و ادلته، دمشق، دارالفکر، بی‌تا.
زیدان، عبدالکریم، العفو عن العقوبه فی فقه الاسلامی، ریاض، دارالعاصمه، 1410ق.
سبزواری، سید عبدالأعلی، مهذب الأحکام، قم، مؤسسه المنار، 1413ق.
شهید اول، محمد بن مکی، القواعد و الفوائد، قم، کتابفروشى مفید، بی‌تا.
شهید ثانی، زین‌­الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم، کتابفروشی داوری، 1410ق.
همو، مسالک الأفهام الی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیه، 1416ق.
طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، ‏دفتر انتشارات اسلامى، 1417ق.
طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو، 1372ش.
طوسى، محمد بن حسن، الاستبصار، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1390ق.
همو، المبسوط، تهران، المکتبة المرتضویة، 1387ق.
همو، تهذیب الأحکام، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1407ق.
عوده، عبدالقادر، التشریع الجنائی الاسلامی مقارنا بالقانون الوضعی، بیروت، دارالکتاب العربی، بی‌تا.
عیاشى، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، تهران، المطبعة العلمیه، 1380ق.
غزالی، محمد، احیاء علوم الدین، بیروت، دارالمعرفة، بی­‌تا.
فاضل لنکرانى، محمد، تفصیل الشریعة، قم، مرکز فقهى ائمه اطهار، 1421ق.
همو، جامع المسائل، قم، امیر قلم، بی‌تا.
فتحی بهنسی، احمد، القصاص فی الفقه الاسلامی، بیروت، دارالشروق، 1409ق.
فخرالمحققین، محمد بن حسن، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1387ق.
فیض کاشانی، ملا محسن، الأصفى فى تفسیر القرآن، قم، دفتر تبلیغات اسلامى، 1418ق.
همو، مفاتیح الشرائع، قم، کتابخانه آیةالله مرعشى نجفى، بی‌تا.
فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، قاهره، دار العصور، 1929م.
قرشی، سید علی­‌اکبر، قاموس قرآن، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1412ق.
قمى، على بن ابراهیم، تفسیر القمی، قم، دارالکتاب، 1404ق.
کاتینگهام، جان، «فلسفه مجازات»، مترجمان: باطنی، ابراهیم؛ برهانی، محسن، فقه و حقوق، شماره 4، 1384ش.
کاسانی، ابوبکر بن مسعود، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1406ق.
مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1404ق.
مجلسی، محمدتقى بن مقصودعلى، لوامع صاحبقرانى، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1414ق.
محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الإسلام، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1408ق.
محقق داماد، سید مصطفى، ایقاع: اخذ به شفعه، تهران، نشر علوم اسلامى، 1426ق.
مرادی، حسن، «تحلیل فقهی – حقوقی عفو جانی توسط مجنی علیه قبل از مرگ»، پژوهش حقوق کیفری، شماره 16، 1395ش.
مفید، محمد بن محمد، المقنعة، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، 1413ق.
مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الأذهان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1403ق.
مکارم شیرازى، ناصر، استفتائات جدید، قم، انتشارات مدرسه امام على، 1427ق.
منتظرى، حسینعلى، رساله استفتائات، قم، بی­‌نا، بی‌تا.
نجفى، محمدحسن، جواهر الکلام، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1404ق.
نسائی، احمد بن شعیب، سنن النسائی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1411ق.
نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت، مؤسسه آل البیت، 1408ق.