بررسی تطبیقی شبهه در سرقت حدی از منظر فقهای مذاهب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه الهیات و معارف اسلامی، واحد خمین، دانشگاه آزاد اسلامی، خمین، ایران

2 دانشیار دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره)

3 استاد گروه فرهنگ و معارف اسلامی، واحد ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران

چکیده

وجود شبهه در ارتکاب جرایم از عوامل سقوط حد در نزد فقهای مذاهب اسلامی است. حد سرقت به عنوان یکی از حدود الهی، قطع دست مرد و زن دزد بیان شده است. سرقت بر حسب نوع و میزان کیفر، به سرقت تعزیری و سرقت حدی تقسیم می‌شود. برای اجرای حد سرقت هم سارق و هم مسروق باید شرایطی داشته باشند که یکی از شرایط برای تحقق سرقت حدی مشتبه­‌نبودن مال مسروقه است. همه فقهای مذاهب اسلامی اتفاق نظر دارند که سارق نباید در مال سرقت­‌شده شبهه مالکیت داشته باشد. با توجه به این شرط سرقت پدر از مال فرزند و بالعکس، سرقت مسلمان از بیت­‌المال و سرقت شریک از مال مشاع سرقت حدی به­‌شمار نمی­‌آید و منجر به قطع دست نمی‌شود. دلیل فقهای مذاهب اسلامی برای دفع حد سرقت روایتی از رسول خدا است که فرموده‌اند: «إدرئوا الحدود بالشبهات: اجرای حدود را به شبهات ساقط کنید.» از نظر فقهای امامیه شبهه به حکمیه و موضوعیه تقسیم می‌شود و از نظر فقهای اهل­‌سنت شبهه به سه دسته شبهه فاعل، شبهه محل و شبهه جهت تقسیم می‌شود. در این نوشتار به آراء فقهای مذاهب اسلامی در مورد شبهه در سرقت به عنوان یکی از شروطی که موجب سقوط حد سرقت می‌شود پرداخته شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Comparative Analysis on Doubt in Theft Subject to Jurisprudential Punishment from the Viewpoint of Jurisprudence of Islamic Denominations

نویسندگان [English]

  • Fateme Mohammadi 1
  • Asadullah Lotfi 2
  • Mahmoud Ghaumzadeh 3
1 PhD student at Khomein Branch, Islamic Azad University, Khomein, Iran
2 Associate Professor at Imam Khomeini International University
3 Professor at Saveh Branch, Islamic Azad University, Saveh, Iran
چکیده [English]

Doubt in committing crimes is one of the factors that causes falling of Hadd (Islamic Punishments) from the viewpoint of jurisprudents of Islamic denominations. Cutting the hand of a woman or man who is a thief has been mentioned as the Hadd of theft as one of the divine punishments. According to type and amount of punishment, theft is classified to two types: Thefts which need Ta‘dhir and thefts which need Hadd as punishment. In order to carry out the theft’s Hadd, it is necessary for both thief and the stolen property to have some conditions. One of these conditions is not existing doubt in ownership of the stolen property. Jurisprudents of all Islamic denominations agree that for carrying out the Hadd of theft, there must not be any doubt in ownership of the stolen property for the thief. According to this condition, Hadd is not being applied to father’s theft of his son or daughter’s property and vice versa, Muslim’s theft of treasury (public property) and partner’s theft of common property and these situations do not lead to cutting hand. The reason of jurisprudents of Islamic denominations for not to applying Hadd in these situations is a speech of Prophet Mohammad that has said “Stop applying Hadd in doubts”. From the point of view of Shia jurisprudents, doubt is classified to two types that are jurisprudential opinion doubt and subjective doubt. Also from the point of view of Sunni jurisprudents, doubt is classified to three types: Doubt in the person who committed the theft, doubt in the place, doubt in reason. In this paper, the viewpoints of jurisprudents of Islamic denominations about doubt in theft as one of the factors that causes falling of Hadd punishment has been studied.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Theft
  • Hadd
  • Doubt
  • Types of Doubt
قرآن کریم.
ابن­‌بابویه، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
ابن‌حجر هیتمی، احمد بن محمد، تحفة المحتاج فی شرح المنهاج، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، بی‌تا.
ابن­‌زهره حلبی، حمزة بن علی، غنیة النزوع الی علمی الأصول و الفروع، قم، مؤسسه امام صادق، 1417ق.
ابن­‌قدامه، عبدالله بن احمد، الکافی فی فقه الإمام احمد، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1414ق.
همو، المغنی، قاهره، مکتبة القاهرة، 1388ق.
ابن­‌همام، محمد بن عبدالواحد، شرح فتح القدیر، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
ابوالصلاح حلبی، تقی‌الدین بن نجم‌الدین، الکافی فی الفقه، اصفهان، مکتبة الامام أمیرالمؤمنین علی، 1403ق.
ابوالنجا حجاوی، موسی بن احمد، الإقناع فی فقه الإمام احمد بن حنبل، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا.
انصاری، مرتضی بن محمدامین، فرائد الاصول، قم، مجمع الفکر الإسلامی، 1419ق.
بهوتی، منصور بن یونس، کشاف القناع عن متن الإقناع، بیروت، دارالکتب العلمیه، بی‌تا.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر، ترمینولوژی حقوق، تهران، گنج دانش، 1381ش.
حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسه آل البیت، 1409ق.
حلی، حسن بن یوسف، تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة، قم، مؤسسه امام صادق، 1420ق.
خمینی ، سید روح­‌الله، تحریر الوسیله، قم، دارالعلم، بی­‌تا.
خویى، سید ابوالقاسم، مبانی تکملة المنهاج، قم، مؤسسه احیاء آثار امام خویی، 1422ق.
زحیلی، وهبه، الفقه الإسلامی و ادلته، دمشق، دارالفکر، 1405ق.
زرقانی، عبدالباقی بن یوسف، شرح الزرقانی على مختصر خلیل، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1422ق.
سبحانی، جعفر، الموجز فی أصول الفقه، قم، مؤسسه امام صادق، 1420ق.
سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، بیروت، دارالمعرفه، 1414ق.
سغناقی‌، حسین‌ بن علی‌، دراسه‌ و تحقیق‌ کتاب‌ الوافی‌ فی‌ اصول‌ الفقه‌، قاهره، بی­‌نا،‌ ۱۴۲۳ق.
سیوطی، عبدالرحمن بن ابی­‌بکر، الأشباه و النظائر، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1411ق.
شریف رضى، محمد بن حسین، نهج البلاغة، قم، مؤسسه نهج البلاغه، 1414ق.
شهید اول، محمد بن مکى، القواعد و الفوائد، قم، کتابخانه مفید، بی‌­تا.
شهید ثانی، زین‌­الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم، کتابفروشی داوری، 1410ق.
شیرازی، ابراهیم بن علی، المهذب فی فقه الامام الشافعی، بیروت، دارالکتب العلمیه، بی­‌تا.
طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، حاشیة المکاسب، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1421ق.
طوسى، محمد بن ­حسن، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1407ق.
همو، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت، دارالکتاب العربی، 1400ق.
غیتابی، محمود بن احمد، البنایة شرح الهدایة، بیروت، دارالکتب العلمیة‌، 1420ق.
فاضل لنکرانى، محمد، تفصیل الشریعة الحدود، قم، مرکز فقهى ائمه اطهار، 1422ق.
فاضل مقداد (سیورى حلى)، مقداد بن عبدالله، التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، قم، کتابخانه آیة­الله مرعشى نجفی، 1404ق.
فاضل هندی، محمد بن حسن، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1424ق.
فتحی بهنسی، احمد، مدخل الفقه الجنائی الاسلامی، بیروت، دارالشروق، 1409ق.
فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، بیروت، دارالعلم، بی­‌تا.
فیض، علیرضا، مقارنه و تطبیق در حقوق جزای عمومی اسلام، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1379ش.
قاضی عبدالوهاب، عبدالوهاب بن علی، المعونة، مکه، المکتبة التجاریة، بی­‌تا.
قرافی، احمد بن ادریس، الذخیرة، بیروت، دارالغرب الإسلامی، 1994م.
قرشى، سید على­‌اکبر، قاموس قرآن، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1412ق.
کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دارالحدیث، ‏1429ق.
کاسانی، ابوبکر بن مسعود، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1406ق.
ماوردی، علی بن محمد، الحاوی الکبیر فی فقه مذهب الإمام الشافعی و هو شرح مختصر المزنی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1419ق.
محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1408ق.
مرغینانی، علی بن ابی­‌بکر، الهدایة فی شرح بدایة المبتدی، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، بی‌تا.
مفید، محمد بن محمد، المقنعة، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، 1413ق.
موسوى بجنوردى، سید محمد، قواعد فقهیه، تهران، مؤسسه عروج، 1401ق.
نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1404ق.
نووی، یحیی بن شرف، روضة الطالبین و عمدة المفتین، بیروت، المکتب الإسلامی، 1412ق.