مطالعه تطبیقی وضعیت و ماهیت افزایش مهریه در فقه مذاهب اسلامی و حقوق ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق، واحد سقز، دانشگاه آزاد اسلامی، سقز، ایران

2 مدرس گروه حقوق، واحد سقز، دانشگاه آزاد اسلامی، سقز، ایران

چکیده

یکی از موضوعات اختلاف­‌برانگیز فقهی و حقوقی بحث «افزایش مهریه» بعد از عقد است. این موضوع که آیا اساساً چنین اقدامی صحیح و ممکن است یا با مانع فقهی و حقوقی روبه­‌روست، سؤالی است که در رویه محاکم و نهادهای مربوطه دیدگاههای متعارض و متفاوتی در پاسخ بدان ارائه شده است. سؤال دومی که به­‌تبع سؤال نخست به ذهن متبادر می­‌شود این است که، آیا این «افزایش» ماهیت و احکام همان مهر را دارد یا ماهیت و احکام خاصی بر آن مترتب می­‌شود؟ در فقه، بین مذاهب اسلامی تفاوت دیدگاه و نظر به­‌وضوح قابل مشاهده است، به نحوی که در فقه امامیه عده­‌ای نظر بر عدم جواز مطلق چنین افزایشی دارند و عده اقلی نظر بر جواز دارند. عده­‌ای دیگر مابین نکاح موقت و دائم تفاوت قائل شده و فقط در نکاح موقت آن را صحیح دانسته­‌اند. در فقه حنفی، حنبلی و مالکی افزایش مهر را پذیرفته­‌اند، اما راجع به ماهیت و احکام آن اختلاف نظر دارند. فقهای شافعی ازدیاد مهر را اساساً شرعی نمی­‌دانند. در نظام حقوقی ایران نیز این اختلاف آراء وجود دارد، به نحوی که حتی رأی وحدت رویه هیئت عمومی دیوان عدالت اداری و نظریه شورای نگهبان که در این زمینه ارائه شده است نیز نتوانسته موضوع را به­‌روشنی مشخص نماید. در این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی سعی بر آن بوده که نظر مذاهب اسلامی (امامیه، حنفیه، حنبلیه، مالکیه و شافعی) به طور مستند و مستدل آورده و نقد و بررسی شود. در آخر نظر بر این بوده که در نظام حقوقی ایران با توجه به مبانی حقوقی موجود افزایش مهریه نمی­‌تواند صحیح قلمداد شود، هرچند سعی بر آن بوده راهکار مناسب با توجه به مقتضیات زمان و مکان در طول مقاله بر اساس مبانی موجود ارائه شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Comparative Study of Status and Nature of Increase in Marriage Portion in Jurisprudence of Islamic Denominations and Iranian Law

نویسندگان [English]

  • Azad Fallahi 1
  • Mohammad Rasoul Abolmohammadi 2
  • Farzad Fallahi 1
1 Assistant Professor at Saqqez Branch, Islamic Azad University, Saqqez, Iran
2 Teacher at Saqqez Branch, Islamic Azad University, Saqqez, Iran
چکیده [English]

Subject of post-matrimonial increase in marriage portion is one of the controversial juristic and legal topics. This subject that is concerned with this point that if such a measure is basically proper and practical or it is exposed to juristic and legal prohibition is a question to which contradictory and different approaches have been proposed as response in the judicial precedent of relevant courts and institutions. The second question that may strike in mind following of the former is that if such an increase has the nature and regulation of the same marriage portion or specific essence and rules will be applicable to it. Difference of opinion and viewpoint is clearly visible between Islamic denominations in Islamic Jurisprudence so that some groups in Shiite jurisprudence believe in lack of absolute permission for such an increase while the minor group argues in favour of this permission. Another group distinguishes among temporary and permanent marriages and has assumed this trend as proper only in temporary marriage. Increase in marriage portion has been accepted in Hanafi, Hanbali and Maliki jurisprudence (Sunnite denominations), but they disputed over nature and rules of this procedure. Shafi‘i jurists do not basically consider increase in marriage portion as proper. There is also such difference of opinions in Iranian legal system so that even uniform award of public board of Justice Administrative Court and comment of Guardian Council, which have been presented in this regard, could not clearly identify this topic. Using analytical-descriptive methodology in this paper, it has been tried to present, criticize and analyse comments of various Islamic denominations (Shiite, Hanafi, Hanbali, Maliki and Shafi‘i denominations) by documents and related evidences. At the end, it was believed that with respect to the existing legal bases, increase in marriage portion may not be assumed as proper, while it was tried to propose appropriate strategy with regard to time and place expediencies and conditions based on current fundamentals throughout this paper.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Marriage Contract
  • Increase in Marriage Portion
  • Agreement of Spouses
  • Legal Support
قرآن کریم.
جزیری، عبدالرحمن، الفقه على المذاهب الأربعة، قاهره، المکتبه التوفیقیه، 2015م.
حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، چاپ سنگی، 1410ق.
زحیلی، محمد، المعتمد فی الفقه الشافعی، دمشق، دارالقلم، 2011م.
زحیلی، وهبه، اصول الفقه الإسلامی، دمشق، دارالفکر، 1431ق.
زیدان، عبدالکریم، المفصل فی أحکام المرأة و البیت المسلم فی الشریعة الإسلامیة، بیروت، مؤسسه الرساله، 1415ق.
شریف مرتضی، علی بن حسین، الإنتصار فی انفرادات الإمامیة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417ق.
شکری، فریده، «افزایش مهریه در نظام حقوقی ایران»، مجله فقه و حقوق خانواده (ندای صادق)، شماره 54، 1390ش.
شهید ثانی، زین‌­الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1414ق.
صافی گلپایگانی، لطف­‌االله، جامع الاحکام، قم، مؤسسه حضرت معصومه، 1419ق.
طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران، المکتبة المرتضویة، 1387ق.
همو، تهذیب الأحکام، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1365ش.
عبدالحمید، نظام­‌الدین، احکام الأسرة فی الفقه الإسلامی المقارن، دمشق، دارالمناهج، 1432ق.
عرفانی، توفیق، مهریه در رویه قضایی، تهران، جنگل؛ جاودانه، 1389ش.
قبولی درافشان، محمدمهدی، «افزایش مهر پس از عقد نکاح در فقه مذاهب اسلامی و حقوق ایران»، مجله فقه مقارن، شماره 12، 1397ش.
قمی سبزواری، محمدباقر، جامع الخلاف و الوفاق، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1379ش.
کاتوزیان، ناصر، حقوق خانواده، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1392ش.
محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، استقلال، 1408ق.
محقق داماد، سید مصطفی، بررسی فقهی حقوق خانواده، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، 1386ش.
همو، قواعد‌ فقه، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، 1390ش.
معاونت آموزش قوه قضائیه، رویه قضایی ایران در دادگاه‌های خانواده، تهران، جنگل؛ جاودانه، 1388ش.
مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1385ش.
الموسوعة الفقهیة الکویتیة، وزارة الأوقاف و الشؤون الإسلامیة، کویت، دارالسلاسل، 1420ق.
موسوی بجنوردی، سید محمدحسن، القواعد الفقهیه، تهران، میعاد، 1410ق.
نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1410ق.
نووی، یحیی بن شرف، المجموع شرح المهذب، بی­‌جا، مطبعة الامام، 1410ق.
همو، روضة الطالبین و عمدة المفتین، بیروت، دارالفکر، 1431ق.