واکاوی دیدگاهها درباره مکان اعتکاف

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم

چکیده

اعتکاف اصطلاح و عبادتی شرعی است که بیان حدود و شرایط آن از جمله مکان اعتکاف مستند به نصوص است. بر این اساس برخی از فقیهان اعتکاف را در هر مسجدی هر چند در آن اقامه جماعت نشود جایز دانسته، برخی با استناد به روایات جواز اعتکاف را محدود به مساجد چهارگانه­‌ای که پیامبر یا وصی­‌اش در آنها اقامه نماز جماعت کرده­‌اند، نموده­ و انجام این عبادت را در غیر مساجد یادشده مشروع نمی­‌دانند. در مقابل بسیاری از فقیهان انجام این عبادت را به مساجد جامع توسعه داده و انجام آن را در سایر مساجد به قصد رجاء پذیرفته­‌اند. در این مقاله با رویکرد نظری و روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی ادله دیدگاهها در باره مکان اعتکاف پرداخته و با بررسی روایات و اقوال فقیهان، عدم انحصار اعتکاف به مساجد اربعه و مسجد جامع به معنای مصطلح ثابت شده و مشروعیت انجام آن در مساجدی که اقامه جماعت در آنها صورت می­‌پذیرد به صورت استدلالی شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Examination of Views about the Place of Iʿtikāf

نویسنده [English]

  • Mohammad Sadiq Yousefi Moqaddam
Associate Professor at Research Center for Quranic Sciences and Culture, Islamic Sciences and Culture Academy, Qom
چکیده [English]

Iʿtikāf is a term in Islamic jurisprudence, which refers to a kind of worship the boundaries of which, including its place, are based on religious texts. Accordingly, some jurists believe that iʿtikāf is legitimate in any mosque, even if no congregational prayers are performed in it, but on the other side of the extreme, some have made recourse to hadiths to show that iʿtikāf is permissible only in the four mosques in which the Prophet or his successor performed congregational prayers, arguing that it is illegitimate to perform iʿtikāf in other mosques. In between, there are jurists who argue that this worship can be performed in congregational mosques, although it can be performed in other mosques in hope for a divine reward. In this article, I adopt a theoretical approach and a descriptive method of research to study the grounds of different views about the place of iʿtikāf. I examine the relevant hadiths and remarks by jurists to show that iʿtikāf is not restricted to the four mosques or congregational mosques in the technical meaning of the term, but rather is legitimate in all mosques in which congregational prayers are performed.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iʿtikāf
  • Worship
  • Hadith
  • Mosques
  • Congregation
  • Jurisprudence
ابن­‌ابی­‌عقیل، حسن بن علی، مجموعه فتاوی ابن­‌ابی­‌عقیل، قم، اخلاص، 1406ق.
ابن­‌بابویه، محمد بن علی، المقنع‌، قم، مؤسسه امام هادى، 1415ق‌.
ابن­‌جوزى، عبدالرحمن بن على، زاد المسیر فى علم التفسیر، بیروت، ‏دارالکتاب العربی، 1422ق.
ابن­‌عربی مالکی، محمد بن عبدالله، احکام القرآن، بی­‌جا، بی­­‌نا، بی­‌تا.
ابن­‌قدامه، عبدالله بن احمد، المغنی، بیروت، دارالکتاب العربی، بی­‌تا.
ابوحیان اندلسی، محمد بن یوسف، تفسیر البحر المحیط، بیروت، دارالفکر، 1420ق‏.
ابوالصلاح حلبی، تقی‌الدین بن نجم‌الدین، الکافی فی الفقه، اصفهان، مکتبة الامام أمیرالمؤمنین علی، 1403ق.
انصاری، زکریا بن محمد، فتح الوهاب بشرح منهج الطلاب، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1418ق.
آلوسی، محمود بن عبدالله، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1415ق.
بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1405ق.
تبریزى، جواد بن على‌، تنقیح مبانی العروة- کتاب الاعتکاف‌، قم، بی­‌نا، بی­‌تا.
ثعالبى، عبدالرحمن بن محمد، جواهر الحسان فی تفسیر القرآن، بیروت‏، دارإحیاء التراث العربى، ‏ 1418ق.
جصاص، احمد بن علی، احکام القرآن، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1405ق‏.
جوهرى، اسماعیل بن حماد، الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت، دارالعلم للملایین‏، 1376ق‏.
حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسه آل البیت، 1409ق.
حسینی روحانی، سید محمدصادق، فقه الصادق، قم، مؤسسه دارالکتاب، 1412ق.
حکیم، سید محسن، مستمسک العروة الوثقی، قم، مؤسسة دارالتفسیر‌، 1416ق‌.
حلی، حسن بن یوسف، مختلف الشیعة فی احکام الشریعة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
خمینی، سید روح­‌الله، تحریر الوسیله، نجف، مطبعة الآداب، 1390ق.
خوانسارى، سید احمد، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1405ق.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، دمشق، دارالقلم؛ بیروت، الدار الشامیة، 1412ق.
زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت، دارالکتاب العربی، 1407ق‏.
سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، بیروت، دارالمعرفه، بی­‌تا.
سیوطی، عبدالرحمن بن ابی­‌بکر، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، بیروت، دارالمعرفه، 1365ق.
شریف مرتضی، علی بن حسین، الإنتصار فی انفرادات الإمامیة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1415ق.
شهید اول، محمد بن مکی، غایة المراد فی شرح نکت الإرشاد، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1414ق.
شهید ثانی، زین‌­الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم، کتابفروشی داوری، 1410ق.
طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی، بیروت، مؤسسة الأعلمی، 1409ق‌.
طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران، المکتبة المرتضویة، 1387ق.
همو، تهذیب الأحکام، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1407ق.
همو، الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1390ق.
فاضل آبی، حسن بن ابی‌طالب، کشف الرموز فی شرح المختصر النافع، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417ق.
فاضل لنکرانى، محمد، تفصیل الشریعة ـ الصوم و الاعتکاف‌، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار، 1426ق‌.
فاضل مقداد (سیوری حلی)، مقداد بن عبدالله، کنز العرفان فی فقه القرآن، تهران، مرتضوی، 1373ش.
فخرالمحققین، محمد بن حسن، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1387ق.
فراهیدى، خلیل بن احمد، کتاب العین، قم، دارالهجرة، 1409ق‏.
قرشی، سید علی‌اکبر، قاموس قرآن، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1371ش.
قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، تهران، ناصرخسرو، 1364ش.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1407ق.
مالک بن انس، الموطأ، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1406ق.
محقق حلی، جعفر بن حسن، المعتبر فی شرح المختصر‌، قم، مؤسسه سید الشهداء، 1407ق‌.
همو، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1408ق.
مشکینی، علی، مصطلحات الفقه، قم، الهادی، 1419ق.
 مظهرى، محمد ثناءالله‏، ‏التفسیر المظهری، پاکستان‏، مکتبة رشدیة‏، 1412ق.
مفید، محمد بن محمد، المقنعة، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، 1413ق.
مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الأذهان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1403ق.
موحد ابطحی، محمدعلی، تهذیب المقال فی تنقیح کتاب الرجال للشیخ الجلیل النجاشی، بی‌جا، بی­‌نا، بی­‌تا.
نجاشى، احمد بن على، ‏رجال النجاشی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1365ش‏.
نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1404ق.
نراقی، احمد بن محمدمهدی، مستند الشیعة فی احکام الشریعة، قم، مؤسسه آل البیت، 1415ق.
نووی، یحیی بن شرف، المجموع شرح المهذب، بیروت، دارالفکر، بی­‌تا.