معیارهای تعمیم مجازات محاربه در افعال جنایی نیروهای مسلح

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه حقوق دانشگاه مازندران

2 استادیار گروه حقوق جزا و جرم شناسی دانشگاه امام صادق(ع)

3 دانشجوی دکتری حقوق جزا و جرم شناسی، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران

چکیده

پس از پیروزی انقلاب و روی کار آمدن نظام جمهوری اسلامی ایران، ضرورت گسترش و دامنه مفهوم امنیت برای مقابله با چالشهای جدید و حرکت به سوی اجرای اصل چهارم قانون اساسی تحت عنوان اسلامی­‌نمودنِ قوانین، موجِ گسترده‌ای از تحلیلهای گوناگون و نظریه‌پردازی‌های متنوع شروع شد. یکی از جرایمی که بدون سابقه‌ قانون­‌گذاری و فقط براساس ادله‌ شرعی وارد حقوق موضوعه‌ کیفری نظامی ایران شد، بزه‌ «محاربه» و «در حکم محاربه» است. در حالی که این عنوان در زمره جرایم حدی بوده و می‌بایست مشمول سیاستهای خاص کیفری قانون قرار می‌گرفت، به­‌تدریج توسعه زیادی پیدا کرد و با وجود مستندات شرعی در خصوص جرایم علیه امنیت عمومی و حاکمیت به صورت مجزا، مفهوم جرایم علیه امنیت داخلیِ حکومتِ اسلامی با جرایم علیه امنیت عمومی مردم به نوعی امتزاج پیدا می‌کند. حتی در جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی نیروهای مسلح این عنوان را در فضای جدید برای جرایمی که شباهتی با بزه محاربه ندارد و به­‌نوعی مربوط به جرم بغی است به بند تعریف و تشریح درآورند. در این پژوهش، با توجه به خروج مفهومِ «بغی» از محدوده فقهی و به دلیل اختلاط مفهوم آن با محاربه سعی شده ضمن تبیین ماهیت و مفهوم این عنوان و تشریح شرایط تحقق آن با بیان تمایز و تفکیک این دو عنوان از هم، زمینه شکل‌گیری سیاست کیفری مناسب نسبت به مرتکبین جرایم علیه امنیت داخلی دولت را فراهم نماییم.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Criteria for Generalizing the Punishment of Muharibah (Crime against Security of People) on Criminal Acts Made by Military Forces

نویسندگان [English]

  • Keyoumars Kalantari 1
  • Jafar Sadegh Manesh 2
  • Rahim Rahimi Milashi 3
1 Professor at Law Department, University of Mazandaran
2 Assistant Professor at Department of Criminal Law and Criminology, Imam Sadiq University
3 PhD student at Criminal Law and Criminology, Gorgan Branch, Islamic Azad University, Gorgan, Iran
چکیده [English]

Following the Islamic Revolution and the establishment of the Islamic System in Iran, a new and vast theorization movement was formed for the purpose of defining security in face of new challenges and in line with the execution of Article 4 of the constitution requiring the compliance of all laws with the Islamic jurisprudence in Iran. One of the Religion-based crimes which was introduced in the statutory Military Criminal Code of Iran is Muharibah or those acts considered or being equivalent to Muharibah without any legal criminalization background in this country. Although this offense is an example of Islamic crimes and deserves to be governed by special criminal approaches particularly as a result of its independent religious bases in the public security and the governmental security realms, the governmental domestic security crimes gradually blend with the security offences against people.  Even, under the category of crimes violating domestic and foreign security committed by the armed forces, the said offence was defined for the acts not similar to Muharibah but related to the Baghy (Crime against the security of the Islamic Government). As the concept of Baghy is beyond the jurisprudential scope and its confabulation with Muharibah, this study aims at explaining the nature and conceptualization of this offense and the crime elements, providing a useful scientific finding to make appropriate criminal policy for punishing those committing crimes against the domestic and foreign security of the government.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Expediency
  • Muharibah
  • Equivalent to Muharibah
  • Baghy
  • Intent to Overthrow Government
قرآن کریم.
آمدی، علی بن ابی‌علی، الإحکام فی اصول الأحکام، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1418ق.
ابن­‌ادریس حلی، محمد بن منصور، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410ق.
ابن­‌حزم، علی بن احمد، المحلی بالآثار، ریاض، دارالنفائس، 1418ق.
ابن­‌حمزه طوسی، محمد بن علی، الوسیلة الی نیل الفضیلة، قم، کتابخانه آیةالله مرعشی نجفی، 1407ق.
ابن­‌رشد، محمد بن احمد، البیان و التحصیل و الشرح و التوجیه و التعلیل لمسائل المستخرجه، بیروت، دارالغرب الإسلامی، 1425ق.
ابن­‌سعید حلی، یحیى بن احمد، الجامع للشرائع، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1410ق.
ابن­‌شعبه حرانی، حسن بن ­علی، تحف ­العقول، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1363ش.
ابن­‌عابدین، محمدامین بن عمر، رد المحتار علی الدر المختار، بیروت، دارالفکر، 1412ق.
ابن­‌قدامه، عبدالله بن احمد، المغنی، بیروت، دارالفکر، 1404ق.
همو، روضة الناظر و جنة المناظر، بیروت، دارالمطبوعات العربیه، بی­‌تا.
ابن­‌همام، محمد بن عبدالواحد، شرح فتح القدیر، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
امامى کاشانى، محمد، «بررسى نظرات فقهى شوراى نگهبان»، مجله رهنمون، شماره 4و5، 1370ش.
بخاری، عبدالعزیز بن احمد، کشف ‌­الاسرار عن ‌­اصول ‌­فخر­ الاسلام‌ البزدوی، بیروت، دارالکتاب­ العربی، 1394ق.
بهوتی، منصور بن یونس، الروض المربع شرح زاد المستقنع، بی­‌جا، دارالمؤید، بی­‌تا.
پیمانی، ضیاءالدین، جرایم علیه امنیت و آسایش عمومی، تهران، نشر میزان، 1374ش.
تبریزی، میرزا موسی، اوثق ‌الوسائل‌ فی ‌شرح‌ الرسائل، قم، نجفی، بی­‌تا.
جزیری، عبدالرحمن، الفقه على المذاهب الأربعة، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1424ق.
جعفری لنگرودی، محمد‌جعفر، ترمینولوژی حقوق، تهران، گنج دانش، 1387ش.
همو، دائرة المعارف علوم اسلامی، تهران، گنج دانش، 1361ش.
جمال­‌الدین، سید مصطفی، القیاس حقیقه و حجتیه، بغداد، بی­‌نا، 1975م.
جناتی، محمدابراهیم، «منابع اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی»، مجله کیهان، شماره 26، 1370ش.
حبیب­‌زاده، محمدجعفر، محاربه در حقوق کیفری ایران، تهران، دانشگاه تربیت مدرس، 1379ش.
حکیم، سید محمدتقی، الأصول العامة للفقه المقارن، قم، مؤسسه آل البیت، 1979م.
حلی، حسن بن یوسف، تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة، قم، مؤسسه امام صادق، 1420ق.
همو، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسه آل البیت، 1414ق.
همو، نهایة الوصول الی علم الاصول، قم، مؤسسه امام صادق، 1386ش.
خمینی، سید روح­‌الله، تحریر الوسیله، قم، دارالعلم، بی­‌تا.
خوانسارى، سید احمد، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1405ق.
دسوقی، محمد بن احمد، حاشیة الدسوقی علی الشرح الکبیر، بیروت، دار‌الفکر، بی‌تا.
رافعی قزوینی، عبدالکریم بن محمد، العزیز شرح الوجیز المعروف بالشرح الکبیر، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1417ق.
راوندی، سعید بن هبة­الله، فقه القرآن فی شرح آیات الاحکام، قم، کتابخانه آیة‌الله مرعشی نجفی، 1405ق.
زحیلی، وهبه، الفقه الإسلامی و ادلته، دمشق، دارالفکر، 1418ق.
سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، بیروت، دارالمعرفه، 1414ق.
شاطبی، ابراهیم بن موسی، الاعتصام، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1995م.
شهید اول، محمد بن مکی، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417ق.
شهید ثانی، زین‌­الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1367ش.
طباطبایی، سید علی بن محمدعلی، ریاض المسائل فی بیان الأحکام بالدلائل، قم، مؤسسه آل البیت، بی­‌تا.
طبرسی، فضل بن حسن، جوامع ­الجامع، تهران، دانشگاه تهران، 1347ش.
طوسی، محمد بن حسن، الاقتصاد الهادی الی طریق الرشاد، تهران، کتابخانه جامع چهل­‌ستون، 1375ق.
همو، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران، المکتبة المرتضویة، 1387ق.
عاصمی، عبدالرحمن بن محمد، حاشیة الروض المربع شرح زاد المستقنع، بی‌جا، بی‌نا، 1397ق.
عالمی، لیاقت­‌علی، «افساد فی الارض از نظر مذاهب اسلامی»، مجله طلوع، شماره 23، 1386ش.
عوده، عبدالقادر، التشریع الجنائی الإسلامی مقارناً بالقانون الوضعی، قم، مؤسسه البعثه، 1413ق.
فاضل تونی، عبدالله بن ­محمد، الوافیه ­فی ‌اصول ‌­الفقه، قم، مجمع الفکر الإسلامی، 1412ق.
فاضل لنکرانى، محمد، تفصیل الشریعة ـ الحدود، قم، مرکز فقهى ائمه اطهار، 1422ق.
کاشف الغطاء، جعفر بن خضر، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1422ق.
کلانتری، علی­‌اکبر، «مفهوم، اعتبار و مکانیزم تنقیح مناط»، مجله فقه و اصول، شماره 35، 1382ش.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1407ق.
گلدوزیان، ایرج؛ کونانی، سلمان؛ محمدی کشکولی، محمدرضا، قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح در نظم حقوقی کنونی، تهران، جنگل، 1391ش.
مالک بن انس، المدونة الکبری، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1415ق.
ماوردی، علی بن محمد، الحاوی الکبیر فی فقه مذهب الإمام الشافعی و هو شرح مختصر المزنی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1419ق.
محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1408ق.
مرعشی، سید محمدحسن، «محاربه و افساد فی الارض»، مجله دادرسی، شماره 9، 1377ش.
همو، دیدگاههای نو در حقوق کیفری اسلام، تهران، نشر میزان، 1370ش.
مغنیه، محمدجواد، فقه الإمام الصادق، قم، مؤسسه انصاریان، 1421ق.
مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، زبدة البیان فی احکام القرآن، تهران، المکتبة المرتضویة، 1400ق.
همو، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الأذهان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1403ق.
موسوی بجنوردی، سید محمد، فقه تطبیقی: بخش جزایی، تهران، نشر میعاد، 1384ش.
میرخلیلی، سید احمد، «فقه و ملاکات احکام»، مجله قبسات، شماره 15و16، 1379ش.
میرمحمدصادقی، حسین، جرایم علیه امنیت و آسایش عمومی، تهران، نشر میزان، 1389ش.
نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1400ق.
نقیبی، سید ابوالقاسم، «قیاس مستنبط العله در فقه امامیه و حقوق ایران»، مجله آموزه­‌های فقه مدنی، شماره 3، 1388ش.
نووی، یحیی بن شرف، المجموع شرح المهذب، بیروت، دارالفکر، 1412ق.
هاشمی شاهرودی، سید محمود، بایسته­‌های حقوق جزا، تهران، نشر میزان، 1378ش.
همو، قرائات فقهیه معاصره، قم، مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامی، 1423ق.
یزدانیان، محمدرضا، قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح در نظم کنونی، تهران، نشر میزان، 1390ش.