تحلیل فقهی و حقوقی شرط رشد در امور جزایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده علوم انسانی، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده علوم انسانی، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

به دلیل وجود اختلاف نظر درباره‌ برخی شرایط و ویژگیهای رشد در فقه اسلامی، ضرورت تبیین و تحلیل اقوال و ادله مربوط به آن در منابع فقهی برای رسیدن به نتایج مطلوب احساس می‌شود. با توجه به این ضرورت، در مقاله حاضر، ضمن تبیین مفهوم رشد، راههای ثبوت آن و ارتباط آن با بلوغ و عقل و جایگاه شرطیت آن در امور مدنی و کیفری بررسی شده و اصطلاحات قید «کمال العقل» و «مبرسم و معتوه» براساس دیدگاه فقه اسلامی توضیح داده شده و نهایتاً مبانی و ادله لزوم احراز رشد در تحقق مسئولیت کیفری تبیین شده است. نتایجی که در این بحث عاید می‌شود این است که دو پدیده‌ رشد و بلوغ از هم متمایز هستند؛ به این ترتیب که رشد حاصل تکامل عقلی و فکری است، در حالی که بلوغ نتیجه‌ تکامل قوای بدنی و جسمی است و این دو عنصر در افراد ضرورتاً لازم و ملزوم یکدیگر نیستند، بنابراین ملاک در تحقق مسئولیت اعم از مدنی و کیفری، رشد است نه بلوغ؛ علاوه بر این با بررسی ادله عقلی نیز معلوم می‌گردد که مسائل کیفری به مراتب مهمتر از امور مالی است لذا هم­چنان که احراز رشد در امور مالی شرط است، به طریق اولی احراز آن در تحقق مسئولیت کیفری نیز شرط است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Jurisprudential and Legal Analysis of the Condition of Growth in Criminal Issues

نویسندگان [English]

  • Mir Ahmad Mousavi Aghdam 1
  • Mohammad Jafari Harandi 2
1 PhD student, Yadegar-e- Imam Khomeini (RAH) Shahre Rey Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
2 Associate Professor at Department of Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Faculty of Humanities, Yadegar-e- Imam Khomeini (RAH) Shahre Rey Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Due to different opinions on the characteristics of growth in Islamic jurisprudence, analysis and interpretation of such opinions seems inevitable and essential. Considering such a necessity, the present paper has attempted to clarify the concept of growth, mechanisms of determining growth and the relationship between growth, maturity and wisdom. The paper has also addressed the significance of growth in civil and criminal issues and defined concepts such as perfection of wisdom on the basis of Islamic jurisprudence. The paper has ultimately dealt with foundations and evidences of necessity of determining growth in the fulfillment of criminal liability. The findings indicate that growth and maturity are two different concepts. Growth is the outcome of perfection of wisdom and intellect while maturity is the outcome of perfection of body and physical abilities. Hence, the criterion for the fulfillment of liability (civil and criminal) should be growth rather than maturity. Furthermore, rational evidence shows that criminal issues are much more important than financial issues, so determining growth in criminal affairs is as significant as determining it in financial issues.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Growth
  • Maturity
  • Civil Liability
  • Criminal Liability
  • Perfection of Wisdom
  • Criminal Issues
قرآن کریم.
ابن­‌ابی­‌حاتم، عبدالرحمن بن محمد، تفسیر القرآن العظیم، ریاض، مکتبة نزار مصطفی الباز، 1419ق.
ابن­‌رشد، محمد بن احمد، المقدمات الممهدات، بیروت، دارالغرب الإسلامی، 1408ق.
ابن­‌رشد حفید، محمد بن احمد، بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، قاهره، دارالحدیث، 1425ق.
ابن­‌زهره حلبی، حمزة بن علی، غنیة النزوع الی علمی الأصول و الفروع، قم، مؤسسه امام صادق، 1375ش.
ابن­‌قدامه، عبدالله بن احمد، المغنی، بیروت، دارالفکر، 1405ق.
ابن­‌مسکویه، احمد بن محمد، تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق، قم، بیدار، بی‌تا.
ابن­‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارالفکر؛ دارصادر، 1414ق.
ابوجیب، سعدی، القاموس الفقهی لغةً و اصطلاحاً، دمشق، دارالفکر، 1998م.
انصاری، عبدالله بن محمد، کشف الأسرار و عدة الابرار، تهران، امیرکبیر، 1371ش.
بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1405ق.
بیگی حبیب‌آبادی، احمد؛ حسینی، سید جواد، «حدود مسئولیت کیفری و مجازات طفل در فقه امامیه»، مجله قضاوت، شماره 90، 1396ش.
ترمذی، محمد بن عیسی، سنن الترمذی، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، بی‌تا.
تفتازانی، مسعود بن عمر، شرح المختصر، قم، علامه، 1368ش.
ثعلبی، احمد بن محمد، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1422ق.
جزیری، عبدالرحمن، الفقه على المذاهب الأربعة، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1424ق.
جوهرى، اسماعیل بن حماد، الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت، دارالعلم للملایین، 1410ق.
حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، 1409ق.
حسینی عاملی، سید محمدجواد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1419ق.
حلی، حسن بن یوسف، تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة، قم، مؤسسه امام صادق، 1420ق.
همو، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، 1414ق.
حویزی، عبدعلی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، قم، اسماعیلیان، 1415ق.
خمینی، سید روح­‌الله، تحریر الوسیلة، قم، دارالعلم، بی‌تا.
همو، کتاب البیع، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1412ق.
خوانساری، سید احمد، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، قم، اسماعیلیان، 1405ق.
خویی، سید ابوالقاسم، مبانی تکملة المنهاج، قم، مؤسسه احیاء آثار امام خویی، 1422ق.
همو، موسوعة الإمام الخوئی، قم، مؤسسه احیاء آثار امام خویی، 1418ق.
دسوقی، محمد بن احمد، حاشیة الدسوقی علی مختصر السعد، اصفهان، مکتبة الشفیعی، بی‌تا.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، دمشق، دارالقلم؛ بیروت، الدار الشامیة، 1412ق.
رافعی قزوینی، عبدالکریم بن محمد، فتح العزیز فی شرح الوجیز، بیروت، دارالفکر، بی­‌تا.
راوندی، سعید بن هبةالله، فقه القرآن فی شرح آیات الاحکام، قم، کتابخانه آیةالله مرعشی نجفی، 1405ق.
رسعنی، عبدالرزاق بن رزق‌الله، رموز الکنوز فی تفسیر الکتاب العزیز، مکه، مکتبة الأسدی، 1429ق.
رهامی، محسن، «رشد جزایی»، مجله دانشکده‌ حقوق و علوم سیاسی (دانشگاه تهران)، شماره 58، 1381ش.
رومی بابرتی، محمد بن محمد، العنایة شرح الهدایة، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
زحیلی، وهبه، التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج، بیروت، دارالفکر، 1411ق.
همو، الفقه الإسلامی و ادلته، دمشق، دارالفکر، بی‌تا.
سبزواری، سید محمدباقر بن محمد، کفایة الاحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1423ق.
سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، بیروت، دارالمعرفة، 1414ق.
سیفی مازندرانی، علی­‌اکبر، دلیل تحریر الوسیلة ـ احکام الأسرة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1429ق.
سیوطی، عبدالرحمن بن ابی­‌بکر، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، قم، کتابخانه آیة­الله مرعشى نجفی، 1404ق.
شافعی، محمد بن ادریس، الأم، بیروت، دارالمعرفة، 1410ق.
شهید ثانی، زین‌­الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1412ق.
همو، مسالک الأفهام الی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1413ق.
طباطبایی، سید علی بن محمدعلی، ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل، قم، مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، 1418ق.
طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1390ق.
طبرسی، فضل بن حسن، الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، تلخیص علی محمد علی دخیل، بیروت، دارالتعارف، 1422ق.
همو، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو، 1372ش.
طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفة، 1412ق.
طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، تهران، کتابفروشی مرتضوی، 1416ق.
طوسى، محمد بن ­حسن، الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1390ق.
همو، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، بی‌تا.
همو، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1407ق.
همو، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، 1387ق.
همو، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت، دارالکتاب العربی، 1400ق.
همو، تهذیب الأحکام، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1365ش.
عثیمین، محمد بن صالح، الشرح الممتع علی زاد المستقنع، دمام، دار ابن­‌الجوزی، 1422ق.
عوده، عبدالقادر، التشریع الجنائی الإسلامی مقارناً بالقانون الوضعی، بیروت، دارالکتب العلمیة، بی‌تا.
عینی، محمود بن احمد، البنایة شرح الهدایة، بیروت، دارالکتب العلمیة‌، 1420ق.
فخررازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1420ق.
فلاح خواجکینی، حجت، «رابطه رشد عقلی و مسئولیت کیفری اطفال»، کنفرانس ملی پژوهشهای بنیادی در علوم اجتماعی و حقوق اسلامی، 1396ش.
فیض کاشانی، محمدمحسن بن شاه مرتضی، تفسیر الصافی، تهران، مکتبة الصدر، 1415ق.
همو، مفاتیح الشرائع، قم، کتابخانه آیةالله مرعشی نجفی، بی‌تا.
قرافی، احمد بن ادریس، الذخیرة، بیروت، دارالغرب الإسلامی، 1994م.
قرشی، سید علی‌اکبر، قاموس قرآن، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1412ق.
کاشف الغطاء، جعفر بن خضر، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، 1422ق.
کاظمی، جواد بن سعید، مسالک الأفهام إلی آیات الأحکام، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، 1365ش.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1407ق.
مازری، محمد بن علی، شرح التلقین، بیروت، دارالغرب الإسلامی، 2008م.
ماوردی، علی بن محمد، الحاوی الکبیر فی فقه مذهب الإمام الشافعی و هو شرح مختصر المزنی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1419ق.
محقق حلى، جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، اسماعیلیان، 1408ق.
محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، 1414ق.
مرادی، عذرا، «بررسی شرط رشد در مسئولیت کیفری»، مجله فقه اهل بیت، شماره 53، 1387ش.
مزنی، اسماعیل بن یحیی، مختصر المزنی، بیروت، دارالمعرفة، 1410ق.
مسلم بن حجاج نیشابوری، صحیح مسلم، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، بی‌تا.
معین، محمد، فرهنگ فارسی، تهران، امیرکبیر، 1381ش.
مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الأذهان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1403ق.
مقدسی، عبدالرحمن بن محمد، الشرح الکبیر، موقع یعسوب، بی‌تا.
موسوی بجنوردی، سید محمد؛ زارعی، راضیه، «جایگاه رشد در تحقق مسئولیت کیفری با رویکردی بر نظر امام خمینی»، مجله پژوهشنامه متین، شماره 64، 1393ش.
مؤمنی‌راد، احمد، «اشتراط یا عدم اشتراط رشد در اجرای مجازات قصاص»، مجله دانش انتظامی، شماره 3 و 4، 1378ش.
میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمدحسن، غنائم الأیام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1417ق.
نجفی، راضیه؛ یحیی پور، محدثه، «بررسی مسئولیت کیفری اطفال و مجانین در فقه امامیه»، مجله قانون یار، شماره 6، 1397ش.
نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1404ق.
نسفی، عبدالله بن احمد، تفسیر النسفی: مدارک التنزیل و حقائق التأویل، بیروت، دارالنفائس، 1416ق.
نووی، یحیی بن شرف، منهاج الطالبین و عمدة المفتین، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا.
هاشمی، سید حسین، «بررسی فقهی ـ حقوقی رویکرد قانون مجازات اسلامی جدید به سن رشد و مسئولیت کیفری کودکان در پرتو اسناد بین‌المللی»، مجله حقوق تطبیقی، شماره 103، 1394ش.
همدانی، رضا بن محمدهادی، مصباح الفقیه، قم، المؤسسة الجعفریة لإحیاء التراث، 1416ق.