رویارویی گفتمان سنت‌گرایی و تجددخواهی در ساحت فقه اسلامی (نگاهی تاریخی به نخستین تلاشها برای تقنین فقه اسلامی و نتایجِ حاصل از آن)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکترای تاریخ اسلام دانشگاه تهران

چکیده

برآمدن اندیشه تجدد‌خواهی در جهان اسلام، چالشهای بسیاری در حوزه‌های مختلف در پی داشت. یکی از مهم‌ترین و بنیادی‌ترین حوزه‌ها، «ساحت فقه» بود. برخی سخن از کاربستِ قوانین وضعی و وارداتی راندند و در مقابل تعدادی دیگر به پشتوانه تجربه زیسته مسلمانان طی قرنهای متمادی بر مبنای احکام فقهی، مقابل این سخن ایستادند. نخبگان مسلمان، چاره را در «تقنین فقه اسلامی» دیدند؛ راه‌حلی که هم بقای شخصیّت اسلامی جامعه مسلمانان را تضمین کرد و هم منتهی به «توسعه رویکرد مقارنه‌ای» در مطالعه فقه شد که این هر دو در مجلة الأحکام العدلیة عثمانی بروز و ظهور یافت. پژوهش پیشِ رو تلاش می‌کند با رویکرد تاریخی و تکیه بر منابع مکتوب در دوران مدرن، نخستین تلاشهای ملل مسلمان امپراتوری عثمانی‌ را در راستای تقنین فقه اسلامی و هموار شدن مسیر برای توسعه فقه مقارن، واکاوی نماید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Confrontation of Traditionalist Discourse and Modernist Discourse in the Area of Islamic Jurisprudence (A Historical Review of the First Attempts to Codify Islamic Jurisprudence and Its Results)

نویسنده [English]

  • Seyed Jalal Mahmoudi
Ph.d of Tehran University
چکیده [English]

The Emergence of modernity in the Islamic world, has been followed by many challenges. The Muslim traditionalists resisted against it and this controversy has taken place endlessly up to the present. One of the areas of challenge in this regard is Islamic jurisprudence. The discourse of modernity tried to use western law (civil or common) in Islamic societies; In contrast with modernists, traditionalists, while believed in the ability of Islamic jurisprudence in Islamic history, opposed them. The intense pressure of the discourse of modernity and the requirements of the times, forced the traditionalist discourse to investigate possible solutions and they found the solution in codification of Islamic Jurisprudence which caused to keep the Islamic character of the society, on the one hand, and develop the “Comparative Approach” in Islamic Jurisprudence, on the other hand. The present study is aimed at investigating the first attempts to codify the Islamic Jurisprudence and its effects through the historical approach and analysis of the written sources.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Traditionalist Discourse
  • Modernist Discourse
  • Islamic Jurisprudence
  • Codification of Islamic Jurisprudence
  • Comparative Jurisprudence
آل کاشف الغطاء، محمدحسین، تحریر المجلّة، تهران، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، 1422ق.
أشقر، عمر سلیمان، تاریخ الفقه الإسلامی، اردن، دارالنفائس، 1991م.
أشقر، عمر سلیمان، و دیگران، مسائل فی الفقه المقارن، اردن، دارالنفائس، 1997م.
اُنَر، س، س، «مجلة الأحکام العَدلیة»، الاجتهاد: مجلّة متخصّصة تُعنی بقضایا الدِّین و المجتمع و التجدید العربی الإسلامی، تعریب: رضوان سیّد، بیروت، دارالإجتهاد، شماره 3، 1989م.
بشری، طارق، السیاق التاریخی و الثقافی لتقنین الشریعة الإسلامیة، قاهره، مکتبة الشروق الدولیة، 2011م.
همو، الوضع القانونی المعاصر بین الشّریعة الإسلامیّة و القانون الوضعی، قاهره، دارالشروق، 1996م.
بیات، عبدالرسول، فرهنگ واژه­ها، قم، مؤسسه اندیشه و فرهنگ دینی، 1381ش.
جابی، بسّام عبدالوهّاب، المجلّة: مجلّة الأحکام العدلیّة، بیروت، دار ابن­‌حزم، 2004م.
جدعان، فهمی، اسس التقدم عند مفکری الإسلام فی العالم العربی الحدیث، قاهره، دارالشروق، 1988م.
سیّد، رضوان، سیاسیّات الإسلام المعاصر، بیروت، جداول، 2015م.
شلق، الفضل، «الجماعة و الدّولة: جَدلیّات السَّلطة و الأمّة المَجال العربی الإسلامی»، الاجتهاد: مجلّة متخصّصة تُعنی بقضایا الدِّین و المجتمع و التجدید العربی الإسلامی، تعریب: رضوان سیّد، بیروت، دارالإجتهاد، شماره 3، 1989م.
عماره، محمد، خطر النزعة التاریخیّة علی ثوابت الإسلام، بی­‌جا، مکتبة وهبة، بی­‌تا.
فاسی، عَلّال، دفاع عن الشّریعة، اسکندریه، دارالکتاب المصری و اللبنانی، 2010م.
قطَّان، مناع، تاریخ التّشریع الإسلامی: التشریعُ و الفقه، ریاض، المعارف، 1417ق.
کولسون، ن. ج، فی تاریخ التشریع الاسلامی، ترجمه محمد احمد سراج، بیروت، المؤسسة الجامعیة للدراسات و النشر و التوزیع، 1992م.
مانتران، روبیر، تاریخ الدّولة العُثمانیة، تعریب: بشیر السباعی، قاهره، دارالفکر، 1993م.
مظهر، عاطف، تقنین الشریعة الإسلامیة فی مجلس الشعب، قاهره، مکتبة الشروق الدولیة، 2012م.
نوذری، حسینعلی، مدرنیته و مدرنیسم، تهران، نقش جهان، 1379ش.
Akgundoz, Ahmed, Islamic Law in Theory and Practice: Introduction to Islamic Law, Rotterdam, I U R PRESS, 2010.
Davison, Roderick H., Reform in The Ottoman Empire, New Jersey, Princeton University Press, 1963.
Dawn, C. Ernest, "From Ottomanism to Arabism: The Origin of an Ideology", in: Albert Hourani & others, The Modern Middle East: A Reader, Los Angeles, the university of California Press, vol.3, 1993.
Mardin, Şerif, "Religion and Secularism in Turkey" in: Albert Hourani & others, The Modern Middle East: A Reader, Los Angeles, the university of California Press, vol.3, 1993.
Schacht, Joseph, an Introduction to Islamic Law, New York, Oxford University Press, 1982.