تأثیر رابطه رشوه و هدیه در حکم اخذ هدیه توسط قاضی در فقه مذاهب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه تهران

2 استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیروان

چکیده

از دیرباز میان فقهای مذاهب اسلامی در مورد حکم اخذ هدیه از سوی قاضی از متخاصمین و یا دیگری بحث و نزاع وجود داشته است و اکثر ایشان نیز در این مورد حکم بر حرمت اخذ چنین هدایایی به صورت مطلق برای قاضی صادر کرده­‌اند. شاید مهم­‌ترین دلیل مورد استناد ایشان نیز این باشد که هدیه قاضی در واقع نوعی رشوه برای وی به­‌شمار می‌­رود و به همین دلیل باید مشمول حکم حرمت رشوه باشد. در نقطه مقابل اما برخی فقها میان رشوه و هدیه تباین قائل هستند و این دو را موضوعاً متمایز از هم می­‌دانند و لذا اخذ هدیه برای قاضی را جایز می‌­دانند. در واقع سبب اصلی اختلاف نظر ایشان نسبت به حکم اخذ هدیه برای قاضی همین رابطه آن با رشوه است. موضوع این مقاله نیز بررسی این رابطه و تأثیر آن در حکم اخذ هدیه از سوی قاضی از دیدگاه فقهای مذاهب اسلامی است؛ بدین معنا که آیا حکم حرمت رشوه به هدیه نیز سرایت می‌‌کند؟ و نتیجه نیز آن شده است که رابطه این دو از نوع عموم و خصوص من وجه است و هدیه الزاماً همیشه رشوه نیست و اما برخی اقسام آن تحت شرایط خاص رشوه به­‌شمار می­‌رود و مشمول حکم حرمت آن است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of the Relationship between Receiving Bribe and Present by Judges in Jurisprudence of Islamic Denominations

نویسندگان [English]

  • Abedin Momeni 1
  • Ali Shia Ali 2
1 Associate Professor of Tehran University
2 Assistant Professor of Islamic Azad University Of Shirvan
چکیده [English]

There were some discord among the Islamic jurists about the verdict (Hukm) of receiving presents by judges which has been given by opponents or someone else; and most of them believe that accepting presents is absolutely forbidden for judges. Perhaps the most important reason for them is that receiving such presents by the judges is bribery, so it should be prohibited. On the other side, some jurists consider presets and bribes two different things, and therefore they consider accepting presents permitted. In fact, the main cause of this discord is the relationship between bribe and present. The subject of this article is to study this relationship and the effects of relationship between Bribe and Present on the Hukm of receiving presents by judges in Islamic Jurisprudence. The question is whether the Hukm of bribery includes accepting the present or not. The result is that the relationship between these two is generality and peculiarity in some respect. Therefore, accepting present cannot always be considered as bribery; but some kinds of presents are bribery and accepting these kinds of presents is prohibited.

کلیدواژه‌ها [English]

  • present
  • Bribery
  • Judge
  • Opponents
  • jurisprudence of Islamic Denominations
آخوند خراسانی، محمدکاظم، کفایه الاصول، قم، مؤسسه آل البیت، 1409ق.
آشتیانی، محمدحسن بن جعفر‌، کتاب القضاء، قم، زهیر، 1425ق.
آمدی، ابوالحسن، الاحکام، ریاض، المکتب الاسلامی، 1402ق.
ابن­‌اثیر، مبارک بن محمد،‌ النهایه فی غریب الحدیث و الأثر‌، قم، اسماعیلیان، بی­‌تا.
ابن­‌عابدین، محمدامین بن عمر، رد المحتار علی الدر المختار، بیروت، دارالفکر، 1415ق.
ابن­‌فرحون، ابراهیم بن علی، تبصرة الحکام فی أصول الأقضیة، قاهره، مکتبة الکلیات الأزهریة، 1406ق.
ابن­‌قدامه، عبدالله بن احمد، المغنی، دارالکتاب العربی، بی­‌تا.
ابن­‌نجیم مصری، زین­‌الدین بن ابراهیم، البحر الرائق، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1418ق.
احمد مرتضی، شرح الازهار، صنعاء، مکتبه غمضان، بی­‌تا.
انصاری، مرتضی بن محمدامین، کتاب المکاسب، قم، کنگره بزرگداشت شیخ اعظم انصارى، 1415ق.
انصاری، زکریا بن محمد، فتح الوهاب بشرح منهج الطلاب، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1418ق.
بکری دمیاطی، ابوبکر بن محمد، اعانه الطالبین علی حل الفاظ فتح المعین، بیروت، دارالفکر، 1418ق.
بهوتی، منصور بن یونس، کشاف القناع عن متن الإقناع، ریاض، مکتبه النصر الحدیثه، بی­‌تا.
حر عاملی، محمد بن حسن، ‌تفصیل وسائل الشیعه الى تحصیل مسائل الشریعه، قم، مؤسسه آل البیت، 1409ق.
خویى، سید ابوالقاسم، مصباح الفقاهه (فی المعاملات)، بی­‌جا، بی­‌نا، بی­‌تا.
دسوقی، محمد بن عرفة، حاشیه الدسوقی علی الشرح الکبیر، قاهره، دارإحیاء الکتب العربیه، بی­‌تا.
زیدان، عبدالکریم، نظام القضاء فی الشریعه الإسلامیه، بیروت، مؤسسه الرساله، 1409ق.
سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، بیروت، دارالمعرفه، 1406ق.
سمرقندی، محمد بن احمد، تحفه الفقهاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1414ق.
شربینی، محمد بن احمد، مغنی المحتاج الی معرفه معانی ألفاظ المنهاج، قاهره، مطبعه مصطفی البابی الحلبی، 1958م.
شهید اول، محمد بن مکى، الدروس الشرعیه فی فقه الإمامیه، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1417ق.
همو، القواعد و الفوائد، قم، حکیم، 1400ق.
شهید ثانى، زین­‌الدین بن على، ‌الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، قم، داورى، 1410ق.
طباطبایی، سید على بن محمد، ‌ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام، قم، مؤسسه آل البیت، 1418ق.
‌طباطبایی یزدى، سید محمدکاظم، العروه الوثقى، قم، دفتر انتشارات اسلامى، ‎1417ق.
طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الإمامیه‌، تهران، المکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه،‌ 1387ق.
عاملى، سید جواد بن محمد حسینى، ‌مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلاّمه، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1419ق.
غزالی، محمد بن محمد، المستصفی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1417ق.
فاضل لنکرانى، محمد، ‌تفصیل الشریعه (القضاء و الشهادات)، قم، مرکز فقهى ائمه اطهار، 1420ق.
فیومى، احمد بن محمد مقرى، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی‌، قم، دارالرضی، بی­‌تا.
کاسانی، ابوبکر، بدائع الصنائع، پاکستان، المکتبه الحبیبیه، 1409ق.
کاشف الغطاء، حسن، انوار الفقاهه (کتاب القضاء)، نجف، مکتبه کاشف الغطاء، 1422ق.
محقق حلی، جعفر بن حسن، معارج الاصول، قم، سیدالشهداء، 1403ق.
محقق کرکى، على بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد‌، قم، مؤسسه آل البیت، 1414ق.
منتظرى‌، حسین­على، دراسات فی المکاسب المحرمه، قم، تفکر، 1415ق.
موسوی بجنوردی، سید محمدحسن، القواعد الفقهیه، قم، الهادی، 1419ق.
موسوى اردبیلى، سید عبدالکریم، فقه القضاء، قم، بی­‌نا، ‎1423ق.
نجفى، محمدحسن، ‌جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام‌، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1404ق.
نراقى، احمد بن محمد، ‌مستند الشیعه فی أحکام الشریعه، قم، مؤسسه آل البیت، 1415ق.
نووی، یحیی بن شرف، المجموع، بیروت، دارالفکر، بی­‌تا.