تأملی در مالکیت خمس در عصر غیبت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه فرهنگیان پردیس دکتر شریعتی مازندران

2 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه پیام نور تهران جنوب

چکیده

دو دیدگاه در خصوص مالکیت خمس متصور است؛ یک دیدگاه باور مشهور فقیهان شیعی است که معتقدند، امام مالک شخصی خمس است. ادله این دیدگاه مبتنی بر ظاهر آیه شریفه خمس در سوره انفال و روایاتی چند در این باب است. نقطه مقابل این دیدگاه، نظر فقه‌پژوهانی معاصر همچون حضرت امام خمینی است که معتقدند امام مالک شخصی خمس نیست؛ بلکه خمس به مقام و منصب امامت مرتبط است و باید آن را در راه اعتلای اسلام مصرف نماید. اعتقاد نگارندگان این است که دیدگاه دوم با اصل عدالت تطابق دارد؛ به تعبیر دیگر عدالت اقتضا دارد که دیدگاه دوم صائب باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Investigation into the Ownership of Khums in the Age of Occultation

نویسندگان [English]

  • Ramazan Ali Taqizadeh Chari 1
  • Ali Pirdehi Hajikola 2
1 Assistant Professor of Central Organization of Farhangian University
2 Ph.D. student Jurisprudence and Principles of Islamic Law of Payame Noor University
چکیده [English]

There are two viewpoints about the possession of khums; one is the dominant view among Shia jurisprudents who believe that the person of Imam is the owner of Khums. The evidence for this viewpoint are based on the verse concerning Khums in Sura al Anfal and some traditions on this subject. The counterpoint of this view, is the opinion of some jurisconsults like Imam Khumeni who believe Imam is not the personal owner of Khums. Rather it is related to the office of Imamate and the Imam should use it for the promotion of Islam.  The authors hold that the second view is consistent with the principle of justice. In other words, justice requires the authenticity of the second view.

کلیدواژه‌ها [English]

  • jurisprudents
  • Khums
  • ownership
  • Imam
قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند.
ابن‌بابویه، محمد بن‌ علی، من لایحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
ابن‌براج، عبد­العزیز بن نحریر، المهذب، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1406ق.
ابن‌حزم، علی بن احمد، المحلی، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
ابن‌عابدین، محمد­امین بن عمر، رد المحتار على الدر المختار، بیروت، دارالفکر، 1412ق.
ابن­‌عربی، محمد بن عبدالله، احکام القرآن، قاهره، دارالمعارف، 1400ق.
ابن­‌عطیه، عبدالحق بن غالب، المحرر الوجیز، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1422ق.
ابن‌قدامه، عبدالله بن احمد، الشرح الکبیر علی متن المقنع، بیروت، دارالکتاب العربی، بی‌تا.
همو، المغنی، بیروت، دارالفکر، 1985م.
اب‍والص‍لاح‌ ح‍ل‍ب‍ی‌، ت‍ق‍ی‌ ب‍ن‌ ن‍ج‍م‌، الکافی فی الفقه، اصفهان، کتابخانه عمومی امام امیرالمؤمنین، 1403ق.
احمدی، حبیب­‌الله، «نگاهی به دیدگاه مشهور در هزینه کردن خمس»، مجله فقه، شماره 11و12، بهار و تابستان 1376ش.
حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، بی‌جا، المکتبة الاسلامیة، 1396ق.
حلی، حسن ‌بن ‌یوسف، قواعد الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، قم، اسماعیلیان، 1363ش.
همو، مختلف الشیعة فی احکام الشریعة، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1413ق.
خمینی، سیدروح‌الله، البیع، قم، اسماعیلیان، 1405ق.
خوانساری،‌ محمدباقر،‌ جوامع الفقهیه، تهران،‌ بی‌نا،‌ بی‌تا.
راوندی، سعید بن هبةالله، فقه القرآن، قم، کتابخانه آیة­الله مرعشی نجفی، 1356ش.
زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت، دارالکتاب العربی، بی‌تا.
سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، بیروت، دارالمعرفه، 1409ق.
طباطبایی یزدی، سیدم‍ح‍م‍دک‍اظم‌ ب‍ن‌ ع‍ب‍دال‍ع‍ظی‍م‌، العروة الوثقی، بیروت، مؤسسة الاعلمی، 1409ق.
طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1300ق.
طب‍رس‍ی‌، ف‍ض‍ل ب‍ن ‌‌ح‍س‍ن‌، جوامع الجامع، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1418ق.
طوسی، محمد بن حسن، اختیار معرفة الرجال، مشهد، دانشگاه مشهد، 1348ش.
همو، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1415ق.
همو‌، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت،‌ دارالکتاب العربی، ‌1400ق.
طی‍ب، سیدع‍ب‍دال‍ح‍س‍ی‍ن‌، اطی‍ب ال‍ب‍ی‍ان‌ ف‍ی‌ ت‍ف‍س‍ی‍ر ال‍ق‍رآن،‌ اصفهان، محمدی‏‫، 1382ق.
عابدی، فداحسین، «بررسی خمس از دیدگاه شیعه و اهل سنت»، مجله طلوع، شماره 25، بهار 1387ش.
عبدالناصر، جمال، الموسوعة، مصر، وزارة الأوقاف، 1990م.
فاضل­ مقداد (سیوری حلی)، مقداد بن عبدالله، کنز العرفان فی فقه القرآن، ترجمه عبدالرحیم عقیقی بخشایشى، قم، بی­‌نا،‌ بی‌تا.
فخررازی­، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1422ق.
قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، بیروت، المکتبة العصریة، 1425ق.
کاسانی، ابوبکر بن مسعود، بدائع الصنائع، قاهره، مطبعة الجمالیة، 1328ق.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1416ق.
مح‍ق‍ق‌ ح‍ل‍ی‌، ج‍ع‍ف‍ر ب‍ن‌ ح‍س‍ن‌، المعتبر فی شرح المختصر، قم، سیدالشهداء، 1407ق.
همو‌، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، بیروت، دارالاضواء، 1403ق.
مفید، محمد بن محمد­، المقنعه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، بی‌تا.
مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، زبدة البیان فی براهین احکام القرآن، قم، مؤمنین، 1421ق.
منتظری، حسینعلی، دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الاسلامیة، قم، المرکز العالمی للدراسات الاسلامیه، 1409ق.
همو، کتاب الخمس و الانفال، قم، دفتر انتشارات اسلامی، بی‌تا.
نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1363ش.
نمازی، عبدالنبی، کتاب الخمس، مصباح الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة، قم، اسماعیلیان، 1414ق.
هاشمی شاهرودی، سیدمحمود، بحوث فی الفقه، قم، مؤسسة دائ‍رة م‍ع‍ارف ‌ال‍ف‍ق‍ه ‌الاس‍لام‍ی‌ طب‍ق‍اً ل‍م‍ذه‍ب‌ اه‍ل‌ ال‍ب‍ی‍ت‫، 1425ق.