دیه غیرمسلمان ساکن در بلاد اسلامی از دیدگاه فقه مذاهب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه تهران

2 کارشناس ارشد فقه مقارن و حقوق جزای اسلامی دانشگاه مذاهب اسلامی

چکیده

اسلام برای غیرمسلمانانی که در کشور اسلامی زندگی می‌کنند، در صورت وقوع جنایت بر آنان، دیه در نظر گرفته، اما میزان آن مورد اختلاف فقها واقع شده است. حنفیه قائل به برابری دیه غیرمسلمان با مسلمان شده‌اند. مالکیه و حنابله، دیه غیرمسلمان را نصف دیه مسلمان می‌دانند و شافعیه برای اهل کتاب، ثلث و برای سایر غیرمسلمانان یک پانزدهم دیه مسلمان را قرار داده‌اند. نظر مشهور امامیه نیز هشت‌صد درهم است؛ ولی برخی از فقیهان امامیه به تفصیل قائل شده و دیه غیرمسلمان را بسته به شرایط، برابر دیه مسلمان یا ثلث آن یا هشت‌صد درهم دانسته‌اند. به نظر می‌رسد، قول به برابری دیه میان مسلمانان و غیرمسلمانانی که به پیمانها و تعهدات خود پایبند بوده‌اند، معقول باشد و روایاتی را که بر نابرابری دیه مسلمان و غیرمسلمان دلالت می‌کنند، بر فرض صحت، می‌توان بر حالت پایبند نبودن غیرمسلمانان به همه تعهداتشان حمل کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Diyah (Blood Money) of Non-Muslims Living in Islamic States from the Perspective of Islamic Schools of Law

نویسندگان [English]

  • Mohammad Adel Ziaey 1
  • Narges Fahim 2
1
2
چکیده [English]

Islam provides Diyah (blood money) for non-Muslims living in Islamic states in case of committing   crimes against them. However, the amount of Diyah has become a matter of controversy among jurisprudents. Hanafi jurisprudents believe in the equality of Diyah for Muslims and non-Muslims. Maliki and Hanbali jurisprudents consider half of a Muslim’s Diyah for non-Muslims whereas Shafi’i jurisprudents argue for one- third and one- fifteenth of a Muslim’s Diyah for Ahl al-Kitāb (People of the Book) and for other non-Muslims, respectively. The majority of Shi’ite jurists agree on the amount of eight hundred Dirhams as Diyah; however, other jurisprudents present a more detailed evaluation – considering the equality of Diyah for Muslims and non-Muslims; or one- third of a Muslim’s Diyah for non-Muslims; or else, eight hundred Dirhams depending on the circumstances. It seems that the evaluations considering equality between Muslims and those non-Muslims who adhere to the terms of their treaties with Muslims are reasonable. However, the evaluations that consider different amounts of Diyah, if correct, can be attributed to the circumstances in which non-Muslims violate the terms of their obligations.

کلیدواژه‌ها [English]

  • amount of blood money
  • non-Muslim
  • People of the Book
  • the Dhimmis
  • Mu’ahad
  • Musta’man
قرآن کریم.
آلوسی، محمود شکری، بلوغ الارب فی معرفة احوال العرب، مصر، مکتبة محمد الطبیب، 1342ق.
ابن­ بابویه، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1390ق.
ابن‌رشد، محمد بن احمد، بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، بی‌جا، بی­ نا، بی‌تا.
ابن‌قدامه، عبدالله بن احمد، المغنی، بیروت، دارالکتاب العربی، بی‌تا.
ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، الاغانی، بیروت، دارالفکر، 1407ق.
ابوجیب، سعدی، القاموس الفقهی لغة و اصطلاحاً، دمشق، دارالفکر، 1419ق.
ابوداود سجستانی، سلیمان بن اشعث، سنن ابی‌داود، بیروت، دارالکتب العربی، بی‌تا.
احمد بن حنبل، مسند الامام احمد بن حنبل، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1420ق.
ادریس، عوض احمد، دیه، ترجمه علیرضا فیض، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1372ش.
بیهقی، احمد بن حسین، السنن الکبری، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا.
توفیقی، حسین، آشنایی با ادیان بزرگ، تهران، سمت؛ مؤسسه فرهنگی طه، 1379ش.
جواد علی، اندیشه حقوقی عرب قبل از اسلام، ترجمه مصطفی جباری، سمنان، دانشگاه سمنان، 1389ش.
حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل‌البیت لاحیاء التراث، 1414ق.
خمینی، سیدروح‌الله، تحریر الوسیله، ترجمه محمدباقر موسوی همدانی، اصفهان، بانک نرم‌افزاری عروج، بی‌تا.
خویی، سیدابوالقاسم، مبانی تکملة المنهاج، قم، مؤسسه احیاء آثار امام خویی، 1428ق.
دهلوی، احمد بن عبدالرحیم، حجة ‌الله البالغه، بیروت، دارالمعرفة، 1418ق.
رافعی، عبدالکریم بن محمد، المحرر فی فقه الامام الشافعی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1426ق.
راوندی، سعید بن هبةالله، فقه القرآن، قم، مکتبة آیة­الله مرعشی نجفی، 1405ق.
زحیلی، وهبه، الفقه الاسلامی و ادلته، دمشق، دارالفکر، 1418ق.
سایس، محمدعلی، تاریخ الفقه الاسلامی، بیروت، دارالکتب العلمیة، بی‌تا.
سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، قاهره، مطبعة السعادة، 1324ق.
شربینی، محمد بن احمد، مغنی المحتاج الی معرفة معانی الفاظ المنهاج، مصر، مطبعة مصطفی البابی الحلبی، 1377ق.
شریعتی، روح‌الله، حقوق و وظایف غیرمسلمانان در جامعه اسلامی، قم، بوستان کتاب، 1381ش.
ضیائی، محمدعادل، موضع‌گیریهای پیامبر در قبال عرفهای زمان خود، رساله دکتری، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، 1382ش.
طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، اصفهان، بانک نرم‌افزاری عروج، بی‌تا.
طوسی، محمد بن حسن، الاستبصار، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، 1412ق.
همو، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1407ق.
همو، المبسوط، قم، المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریة، 1378ش.
عدوی، علی بن احمد، حاشیة العدوی علی کفایة الطالب الربانی، بیروت، دارالفکر، 1414ق.
عمرانی، یحیی بن سالم، البیان فی مذهب الامام الشافعی، بیروت، دارالمنهاج، 1428ق.
قانون مجازات اسلامی، تهران، معاونت تدوین، تنقیح و انتشار قوانین و مقررات، مصوب 1/2/1392ش.
کاسانی، ابوبکر بن مسعود، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، پاکستان، المکتبة الحبیبة، 1409ق.
کلینی، محمد بن یعقوب‌، الکافی، بیروت، دارصعب؛ دارالتعارف، 1401ق.
مالک بن انس، الموطأ، بی‌جا، بی­ نا، بی‌تا.
ماوردی، علی بن احمد، الاقناع فی الفقه الشافعی، تهران، احسان، 1378ش.
محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، تهران، استقلال، 1409ق.
معرفت، محمدهادی، «دیه اهل کتاب»، 1391ش، در: www.al-shia.org
نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1384ش.
نوری، حسین بن محمد­تقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت، مؤسسة آل‌البیت لاحیاء التراث، 1411ق.