بررسی مشروعیت از بین بردن جنینهای آزمایشگاهی در فقه مذاهب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه گنبد کاووس

چکیده

این موضوع که جنینهای آزمایشگاهی از چه زمانی موجودی زنده تلقی می‌شوند و از بین‌ بردن آنها ممنوع است، از موضوعات پراهمیتی است که فقهای اسلامی به آن توجه و دقت ویژه داشته‌اند. مسئله مشروعیت از بین بردن جنینهای آزمایشگاهی، مستلزم تعیین این مسئله است که جنین چه زمانی جایگاه انسانی را به دست می‌آورد. آرای فقهای مذاهب مختلف اهل سنت در این بحث بسیار مختلف و متشتّت است. در این پژوهش بر آن هستیم تا با بهره‌گیری از قواعد اسلامی، در مقایسه‌ای تطبیقی، حرمت اتلاف جنینهای خارج از رحم را از نظر فقه مذاهب اسلامی مورد واکاوی و تحلیل قرار دهیم. روش تحقیق مقاله حاضر تحلیلی ـ توصیفی است. اطلاعات تحقیق نیز به صورت کتابخانه‌ای جمع‌آوری شده است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که بیشتر فقهای مالکی، برخی از حنفی‌ها، غزالی از فقهای برجسته شافعی، ابن‌جوزی از علمای حنبلی و بیشتر فقهای معاصر اهل سنت و مشهور فقهای امامیه، احترام به جنین را مشروط بر استقرار آن در رحم می‌دانند؛ ازاین‌رو از بین بردن جنینهای آزمایشگاهی را قبل از لانه‌گزینی در رحم مجاز می‌شمارند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study of the Legitimacy of Destroying In Vitro Embryos in Jurisprudence of Islamic Schools of Law

نویسنده [English]

  • Ebrahim Javanmard Farakhani
چکیده [English]

The question of when in vitro embryos turn to living human beings, and should not therefore be destroyed, has been a matter of significance attracting Muslim jurisprudents special atention. The legitimacy of destroying in vitro embryos depends on when they acquire the status of living human beings. Religious scholars of the Sunni schools of law have very different and diverging opinions concerning this issue. In this comparative study, we aim to examine the prohibition of destruction of human embryos developed via in vitro fertilization from the perspective of Islamic schools and based on Islamic rules. The findings indicate that, according to the majority of Maliki jurisprudents, some Hanafi jurisprudents, Ghazali (a prominent Shafi’i jurisprudent), Ibn al-Jawzi (a prominent Hanbali jurisprudent) and the majority of Shi’ite jurisprudents, the sanctity of human embryos developed via in vitro fertilization depends on their establishment in the uterus. Therefore, it is legitimate to destroy in vitro embryos but only before they are located in the uterus.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Life
  • uterus
  • embryo
  • fertilization
  • Laboratory
قرآن کریم.
آساد، محمدتقی، مبانی ژنتیک، تهران، دنیا، 1378ش.
ابن‌جزی، محمد بن احمد، القوانین الفقهیة، بیروت، دارالکتاب العربی، 1404ق.
ابن‌حزم، علی بن احمد، المحلی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1998م.
ابن‌عابدین، محمدامین بن عمر، رد المحتار علی الدر المختار، بیروت، دارالفکر، 1415ق.
ابن‌قدامه، عبدالله بن احمد، الشرح الکبیر، بیروت، دارالکتب العربی، 1984م.
همو، المغنی، بیروت، دارالکتاب العربی، بی‌تا.
ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، قم، نشر ادب الحوزة، 1405ق.
ابن‌همام، محمد بن عبدالواحد، شرح فتح القدیر للعاجز الفقیر، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1430ق.
احمدی، امیرعلی، بررسی جنبه‌های اجتماعی تحقیقات شبیه‌سازی و سلولهای بنیادی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، 1386ش.
اسلامی، سیدحسن، شبیه‌سازی انسانی از دیدگاه آیین کاتولیک و اسلام، قم، دانشگاه ادیان و مذاهب، 1386ش.
انصاری، مرتضی بن محمدامین،‌ المکاسب، قم، دارالکتاب، 1410ق.
بجیرمی، سلیمان بن محمد، تحفة الحبیب علی شرح الخطیب، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1417ق.
بهوتی، منصور بن یونس، کشاف القناع عن متن الاقناع، بیروت، دارالکتب العلمیة، بی‌تا.
پریور، کاظم، جنین‌شناسی، تهران، مبتکران، 1378ش.
جناتی، محمدابراهیم، رساله توضیح المسائل، استفتائات، قم، انصاریان، 1382ش.
جواهری، حسن، «تقسیم جنینی و شبیه‌سازی»، مجله کاوشی نو در فقه اسلامی، شماره 47، 1385ش.
حجاوی، موسی بن جعفر، الاقناع فی فقه الامام احمد بن حنبل، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا.
حسینی روحانی، سیدمحمدصادق، المسائل المستحدثه، قم، دارالکتاب، 1414ق.
حطاب، محمد بن محمد، مواهب الجلیل فی شرح مختصر خلیل، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1416ق.
حکیم طباطبایی، سیدمحسن، نهج الفقاهة، قم، 22 بهمن، بی‌تا.
حلی، حسن بن یوسف‌، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیة، 1413ق.
خویی، سیدابوالقاسم، المسائل الشرعیة: استفتاءات المعاملات، قم، مؤسسه احیاء آثار امام خویی، 1421ق.
همو، مصباح الفقاهة، قم، داوری، بی‌تا.
دردیر، احمد بن محمد، الشرح الکبیر مع حاشیة الدسوقی، بیروت، داراحیاء الکتب العربیة، بی‌تا.
دسوقی، محمد بن احمد، حاشیة الدسوقی علی الشرح الکبیر، بیروت، دارالفکر، 1413ق.
رازی، عبدالقادر، مختار الصحاح، بیروت، مکتبة لبنان، 1415ق.
راسخ، محمد و دیگران، سلول بنیادی: اخلاق و حقوق، تهران، پژوهشگاه ابن‌سینا، 1389ش.
رملی، محمد بن احمد، نهایة المحتاج الی شرح المنهاج، بیروت، دارالفکر، 1404ق.
زحیلی، وهبه، الفقه الاسلامی و ادلته، بیروت، دارالفکر، 1404ق.
زمخشری، محمود بن عمر، أساس البلاغة، مصر، دارالکتب و الوثائق القیومیة، 1972م.
زیدان، عبدالکریم، المفصل فی احکام المرأة و البیت المسلم فی الشریعة الاسلامیة، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1994م.
سادلر، توماس، جنین‌شناسی پزشکی لانگمن، ترجمه گروه مترجمان، تهران، چهر، 1383ش.
سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، بیروت، دارالمعرفة، 1414ق.
سلطانی‌نسب، رضا، جنین‌شناسی انسان: بررسی تکامل طبیعی و غیرطبیعی انسان، تهران، دانشگاه ملی ایران، ‌1347ش.
سید جوادی، احمد و دیگران، دایرة المعارف تشیع، تهران، شهید سعید محبی، 1383ش.
شاذلی، حسن علی، الجنین: حیاته و حقوقه فی الشریعة الاسلامیة، کویت، المنظمة الاسلامیة للعلوم الطبیة، 1997م.
شافعی، محمد بن ادریس، الام، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1981م.
شرتونی، سعید، اقرب الموارد فی فصح العربیة و الشوارد، قم، مکتبة آیة‌الله مرعشی نجفی، 1403ق.
شلتوت، محمود، الفتاوی: دراسة المشکلات المسلم المعاصر فی حیاته الیومیة العامة، قاهره، دارالشروق، 2004م.
شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم، داوری، 1410ق.
صافی گلپایگانی، لطف‌الله، «پاسخ به استفتاء شماره 91249»، 12/3/1391ش.
طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الوسیط، بیروت، دارالحرمین، 1984م.
عثیمین، محمد بن صالح، الشرح الممتع علی زاد المستقنع، ریاض، دارابن‌الجوزی، 1422ق.
علیش، محمد بن احمد‌، فتح العلی المالک فی الفتوی علی مذهب الامام مالک، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا.
عوضی، عبدالرحمن عبدالله، رؤیة اسلامیة لزراعیة بعض الاعضاء البشریة، کویت، المنظمة الاسلامیة للعلوم الطبیة، 1994م.
غزالی، محمد بن محمد، احیاء علوم الدین، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا.
فاضل هندی، محمد بن حسن، کشف اللثام، قم، مکتبة آیة­الله مرعشی نجفی، 1405ق.
فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.
فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، بیروت، المکتبة العلمیة، بی‌تا.
قرضاوی، یوسف، من هدی الإسلام فتاوی معاصرة، کویت، دارالقلم، 1424ق.
قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1405ق.
قلیوبی، احمد بن سلامة و احمد برلسی عمیرة، حاشیتا قلیوبی و عمیرة، بیروت، دارالفکر، 1415ق.
کاسانی، ابوبکر بن مسعود، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، بیروت، دارالکتب العربیة، 1406ق.
مالک بن انس، الموطأ، بیروت، دارالفکر، 1419ق.
ماوردی، علی بن محمد‌، الحاوی الکبیر فی فقه مذهب الإمام الشافعی و هو شرح مختصر المزنی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1419ق.
مدکور، محمد سلام، الجنین و الاحکام المتعلقة به فی الفقه الاسلامی، قاهرة، دارالنهضة العربیة، 1969م.
مرداوی، علی بن سلیمان، الانصاف فی معرفة الراجح من الخلاف علی مذهب الإمام احمد ‌بن حنبل، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1978م.
مزنی، اسماعیل بن یحیی، مختصر المزنی علی الأم، بیروت، دارالمعرفة، 1410ق.
معینی، محسن و محمدمهدی آخوندی، «تکوین و تکامل جنین؛ آغاز حیات»، تهران، دومین کنگره بین‌المللی اخلاق پزشکی ایران، 1387ش.
مفید، محمد بن محمد، المقنعه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410ق.
نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1407ق.
یاسین، محمد نعیم، «حقیقة الجنین و حکم الانتفاع به فی زراعة الاعضاء»، مجلة الشریعة و الدراسات الاسلامیة، جامعة الکویت، شماره ‌17، 1410ق.