واکاوی روش ابن‌حزم در اثبات حدث بودن خواب برای وضو (ساختارشناسی و تطبیق مبانی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث

چکیده

روش‌شناسی تطبیق‌گرا با نگاه جزئی و مسئله‌محور ازجمله مباحث مهم در روش‌شناسی است. این بحث از جمله جدیدترین مباحث در حوزه فقه است که تا پیش از دوران معاصر شاید کمتر توجه فقیهان را به خود جلب نموده است. تطبیق این‌گونه مباحث بر فقیهانی مانند «ابن‌حزم» که هم تغییر مذهب را تجربه کرده و هم امام یک مذهب فقهی است، می‌تواند دربردارنده‌ نکات روش‌شناسانه‌ فراوانی باشد. در این پژوهش برآنیم تا مسئله‌ «ناقض بودن خواب برای وضو» را که از یک‌سو خود، مسئله‌ای مورد اختلاف است و از سوی دیگر، ابن‌حزم در آن به مخالفت با جمیع اهل سنت می‌پردازد، مورد واکاوی قرار دهیم تا در پرتو آن نکات روش‌شناسانه‌ای را در باب استنباط فقهی و کیفیت تعامل با نص مورد دقت قرار دهیم. از جمله نکات مهم در بحث روش که در این پژوهش مطرح می‌شود می‌توان به کیفیت فهم و برداشت معنای ظاهری از متن و چگونگی انصراف معنا، تحلیل تاریخی و استفاده از آن در مقام استدلال به قاعده‌ نسخ و تأثیر آن در حل تعارضهای میان متون و همچنین به نقش تنقیح موضوع در تأیید حکم فقهی مورد بحث اشاره نمود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analysis of Ibn Hazm’s Methodology in Proving Sleep as an Invalidator of Wudu (Structure and Comparison of Foundations)

نویسنده [English]

  • Seyed Mohammad Hasan Hakim
چکیده [English]

With its detailed and problem-oriented procedures, the comparative methodology is among the most important issues in methodology. It is also one of the most recent topics in the field of Islamic jurisprudence and, until the contemporary age, had been almost completely neglected by jurisprudents. Comparing issues in the philosophy of jurisprudents such as Ibn Hazm, who both experienced a religious conversion and was the leader of a religious sect, can contain critical methodological implications. In this study, we aim to analyze the issue of sleep as an invalidator of Wudu (ablution) which is a disputed issue and over which Ibn Hazm argues against all Sunni jurisprudents. In this light, we consider possible methodological implications for jurisprudential interpretation and the quality of interacting with the text. From among the important points that can be extracted from the methodological discussion on this issue, we can point out the quality of understanding and interpreting the literal meaning of texts; the process of discarding impossible meanings; historical analysis, its use in ruling out contradictory meanings and its effect on solving intertextual conflicts; and the Role of extracting the denotations of texts in confirming jurisprudential orders.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ibn Hazm’s methodology
  • structure of jurisprudential argument
  • sleep as an invalidator of Wudu
ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، تهذیب التهذیب، بیروت، دارالفکر، 1404ق.
همو، لسان المیزان، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1390ق.
ابن‌حزم، علی بن احمد، الإحکام فی أصول الأحکام، قاهره، مطبعة العاصمة، بی‌تا.
همو، المحلی، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
ا‌بن‌سعد، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر، بی‌تا.
ابن‌عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، بیروت، دارالفکر، 1415ق.
ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1408ق.
بخاری، محمد ‌بن اسماعیل، التاریخ الکبیر، دیار بکر، المکتبة الاسلامیة، بی‌تا.
بستانی، محمود، «الدرس الفقهی فی النجف الاشرف»، مجله تراث النجف، شماره 2، ربیع الاول 1434ق.
جرجانی، عبدالله بن عدی، الکامل فی ضعفاء الرجال، بیروت، دارالفکر، 1409ق.
جزیری، عبدالرحمن و سیدمحمد یاسر مازح، الفقه علی المذاهب الأربعة و مذهب أهل البیت، بیروت، دارالثقلین، 1419ق.
ذهبی، محمد ‌بن احمد، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، بیروت، دارالکتاب العربی، 1409ق.
همو، سیر أعلام النبلاء، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1413ق.
صرامی، سیف‌الله، مقایسه منابع و روشهای فقه و حقوق، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1391ش.
ضیائی‌فر، سعید، پیش درآمدی بر مکتب شناسی فقهی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1385ش.
عقیلی مکی، محمد بن عمرو، الضعفاء الکبیر، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1418ق.
فرامرز قراملکی، احد، روش‌شناسی مطالعات دینی، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، 1385ش.
مغنیه، محمدجواد، الفقه علی المذاهب الخمسة، بیروت، دارالتیار الجدید؛ دارالجواد، ‌1421ق.