دامنه مشروعیت زندان در فقه مقارن و نقش آن در نظام کیفری ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق دانشگاه شاهد

2 استادیار گروه فقه و حقوق اسلامی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

چکیده

در نظام کیفری ایران، حبس (زندانی­‌کردن) همانند گذشته مجازات اصلی و اولیه بسیاری از جرایم است. کافی است در این زمینه ماده 19 قانون مجازات فعلی مرور شود که در صدر تمامی مجازا­تهای تعزیری، این معنا از حبس نشسته است. اما چون این سبک کیفردهی، چالشهای فراوانی در پی داشته است، تحولات اخیر در قوانین کیفری منجر به توسعه جایگزینهای حبس، کاهش حبس تعزیری و اصل حداقلی­‌بودن مجازات حبس گردید، اما با تعمیق در مبانی حبس در شریعت اسلام به دلیل الزام موجود در اصل چهارم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مبنی بر ابتنای کلیه قوانین بر موازین اسلامی، اینکه «زندانی­‌کردن، مجازات اصلی و اولیه بسیاری از جرایم باشد و در صورت وجود مفسده یا اقتضای مصلحت بتوان برای آن جایگزینی در نظر گرفت یا میزان آن ­را کاست»، از منظر انتساب به شارع اسلام، نیازمند بررسی است. این بررسی از این جهت دارای اهمیت مضاعف است که به­‌واسطه زندانی­‌کردن، آزادی فرد در همه زمینه­‌ها سلب می­‌شود نه اینکه تنها در باب جرم ارتکابی، محدودیتهایی تحمیل شود، از این رو، استفاده وسیع از آن ممکن است با حق بشری انسان بر آزادی یا دیگر حقهای طبیعی وی ناسازگار باشد. در این راستا، اطلاعات لازم به روش کتابخانه­‌ای از ادله شرعی و آثار دانشمندان شیعه و اهل­‌سنت گردآوری و پس از تحلیل، ثابت شده است که استفاده وسیع از آن در قالب مجازات اصلی و اولیه با استناد به وجود مشروعیت «حبس» یا «سجن» در ادله نقلی شرعی و به تبع آن در فقه مقارن یا با استناد به عدم انحصار مصادیق تعزیر در موارد منصوص، مجاز نیست. از این رو، پیشنهاد شده است که دیگر مجازاتهای شایسته، کیفر اصلی و اولیه جرایم قرار گیرد و قانونگذار اقدام به تأسیس اصل ثانوی یا ضروری­‌بودن مجازات حبس کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Scope of the Legitimacy of Prison in Comparative Jurisprudence and Its Role in the Iranian Penal System

نویسندگان [English]

  • Abolghasem Khodadi 1
  • Davoud Nojavan 2
1 Assistant Professor at Shahed University
2 Assistant Professor at Azarbaijan Shahid Madani University
چکیده [English]

In Iranian criminal system, imprisonment is the main and primary punishment for many crimes as in the past. It is sufficient to review Article 19 of the current Penal Code in this regard, which is at the top of all penal punishments, regarded as imprisonment. Since, this way of punishment has caused many challenges, alternatives for imprisonment and reduction of penal servitude are among the most important legal solutions. In addition to the requirement in the fourth principle of the Constitution of the Islamic Republic of Iran, based on all laws based on Islamic standards, the Islamic punishment law, as the main law of this criminal system, has been explicitly attributed to Islam. However, this fact that “imprisonment should be the main and primary punishment for many crimes, and if there is corruption or expediency from the point of view of attribution to Islamic law and it is necessary to consider an alternative or reduce its amount” requires investigation in terms of being attributed to the Islamic legislator. This research is of double importance because by imprisoning, the freedom of the person in all contexts are excluded not that restrictions are imposed only on the crime committed; hence its broad utilization may be incompatible with the human right to freedom or other natural rights. In this regard, the required data were collected by documentary method from religious evidences and the studies of Shia and Sunni scholars, and according to the results of analysis, it has been proven that its broad use in the form of the main and primary punishment with reference to legitimacy of imprisonment in religious narrative evidence and accordingly in comparative jurisprudence or by referring to the absence of imprisonment in the exclusivity of examples of punishment is not allowed. Hence, it is suggested that the same appropriate punishments to be the main and primary punishment for crimes. This is the right way to prevent imprisonment, which is incompatible with comparative jurisprudence.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Prison
  • Imprisonment
  • Shia
  • Sunni
  • Comparative Jurisprudence
  • Right to Freedom
قرآن کریم.
آبی ازهری، صالح، جواهر الاکلیل، بیروت، دارالمعرفه، 1947م.
آخوندی، محمود، آیین دادرسی کیفری، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1374ش.
آشوری، محمد، جایگزینهای زندان یا مجازاتهای بینابین، تهران، نشر گرایش، 1382ش.
آلوسی، محمود بن عبدالله، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1415ق.
ابن­‌بابویه، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، بیروت، دارالأضواء، 1413ق.
ابن­‌براج، عبدالعزیز بن نحریر، المهذب، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1406ق.
ابن­‌جزی کلبی، محمد بن احمد، القوانین الفقهیة فی تلخیص مذهب المالکیة، دمشق، دارالقلم، بی­‌تا.
ابن­‌حزم، علی بن احمد، المحلی بالآثار، بیروت، دارالفکر، بی­‌تا.
ابن­‌رشد، محمد بن احمد، بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، بیروت، دارالفکر، 1402ق.
ابن­‌سعید حلی، یحیى بن احمد، الجامع للشرائع، قم، مؤسسة سیدالشهداء العلمیه، 1405ق.
ابن­‌عابدین، محمدامین بن عمر، رد المحتار علی الدر المختار، بیروت، دارالمعرفه، 1410ق.
ابن­‌عربی مالکی، محمد بن عبدالله، احکام القرآن، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، بی­‌تا.
ابن­‌فارس، احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغه، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1404ق.
ابن­‌قیم جوزیه، محمد بن ابی­‌بکر، الطرق الحکمیه فی السیاسه الشرعیه، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1953م.
ابن­‌مفلح، محمد بن مفلح، کتاب الفروع و معه تصحیح الفروع، بیروت، عالم الکتب، 1402ق.
ابن­‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1414ق.
ابوداود سجستانی، سلیمان بن اشعث، سنن ابی­‌داود، قاهره، المطبعه السعاده، 1950م.
بحرانی، سید هاشم بن سلیمان‏، البرهان فی تفسیر القرآن‏، قم، مؤسسه اسماعیلیان، بی‌تا.
بیهقی، احمد بن حسین، السنن الکبری، بیروت، دارالفکر، بی‌­تا.
جباری، محسن، «بررسی تاریخچه مجازات حبس در غرب، اسلام و ایران»، کنگره بین­‌المللی جامع حقوق ایران، 1395ش.
جزیری، عبدالرحمن، الفقه على المذاهب الأربعة، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، بی‌تا.
جصاص، احمد بن علی، احکام القرآن، بیروت، دارالکتاب العربی، بی­‌تا.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر، ترمینولوژی حقوق، تهران، گنج دانش، 1374ش.
همو، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران، گنج دانش، 1395ش.
جوهرى، اسماعیل بن حماد، الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت، دارالعلم للملایین، 1407ق.
حسینی شاه عبدالعظیمی، حسین، تفسیر اثنی‌عشری، تهران، میقات، 1364ش.
حصکفی، محمد بن علی، الدر المختار شرح تنویر الأبصار و جامع البحار، دمشق، مکتبه الظاهریه، بی­‌تا.
حلی، حسن بن یوسف، تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة، قم، دارالرضی، 1404ق.
خویی، سید ابوالقاسم، البیان فی تفسیر القرآن، قم، المطبعه العلمیه، 1394ق.
دهخدا، علی­‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، تهران، دانشگاه تهران، 1377ش.
زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت، دارالکتاب العربی، 1407ق.
سبحانی، جعفر، معالم الحکومه الاسلامیه، اصفهان، مکتبه الامام امیرالمؤمنین علی، 1410ق.
سیوطی، عبدالرحمن بن ابی­‌بکر، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، تهران، المکتبة المرتضویة، 1377ق.
شریف مرتضی، علی بن حسین، الإنتصار فی انفرادات الإمامیة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1415ق.
صنعانی، عبدالرزاق بن همام، المصنف، بیروت، المکتب الإسلامی، 1403ق.
طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفه، 1415ق.
طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، بی­‌نا، 1978م.
طبسی، نجم الدین، موارد السجن، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، بی­‌تا.
طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
همو، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران، المکتبة المرتضویة، 1387ق.
عوده، عبدالقادر، التشریع الجنائی الاسلامی مقارناً بالقانون الوضعی، تهران، بعثت، 1402ق.
فتاحی زفرقندی، سجاد، «بررسی مجازاتهای جایگزین حبس در اسناد بین­‌المللی و ایران و کشورهای مختلف جهان»، مجله مطالعات حقوق، شماره 1، 1395ش.
فنایی، ابوالقاسم؛ نوجوان، داود، «نقش اخلاق در قانونگذاری از منظر فلسفه فقه و فلسفه حقوق»، مجله حقوق تطبیقی، شماره 112، 1398ش.
فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، بیروت، دارالجیل، بی‌تا.
فیض کاشانی، محمدمحسن بن شاه مرتضی، الوافی، اصفهان، مکتبة الامام امیرالمؤمنین علی، 1412ق.
قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1965م.
کاسانی، ابوبکر بن مسعود، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، قاهره، المطبعه الجمالیه، 1910م.
کلینی، محمد بن یعقوب، فروع الکافی، بیروت، دار­الأضواء، 1413ق.
ماوردی، علی بن محمد، الأحکام السلطانیه، بیروت، دارالکتب العلمیه، بی‌تا.
مجلسی، محمدتقى بن مقصودعلى، ‏روضة المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه، قم، بنیاد فرهنگ اسلامی کوشانپور، بی‌تا.
محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1408ق.
مرداوی، علی بن سلیمان، الانصاف فی معرفة الراجح من الخلاف، مصر، بی­‌نا، بی­‌تا.
مطهری، مرتضی، گفتارهای معنوی، تهران، صدرا، 1368ش.
معین، محمد، فرهنگ معین، تهران، امیرکبیر، 1389ش.
مغنیه، محمدجواد، التفسیر الکاشف، بیروت، دارالأنوار، بی­‌تا.
مقریزی، احمد بن علی، الخطط المقریزی، بیروت، دارصادر، بی‌تا.
منتظری، حسینعلی، دراسات فی ولایه الفقیه و فقه الدوله الاسلامیه، قم، تفکر، 1409ق.
نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1404ق.