حکم فقهی مقتولین در فتنه از دیدگاه فقه مقارن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

سطح چهار حوزه علمیه قم

چکیده

یکی از اصطلاحات روایی، هائشات است که دارای احکام و آثار فقهی می­‌باشد. این پژوهش در صدد است با روش توصیفی و تحلیلی به این سؤال اساسی پاسخ دهد که هائشات چیست و چه حکم فقهی دارد؟ نگارنده تلاش نموده­ این موضوع را با توجه به معانی آن در دو بُعد فتنه و ترس بررسی کند. براین اساس اگر شخصی در فتنه و ناآرامی­‌ها کشته شود، باید از دو جنبه عبادی (غسل و نماز) و مالی (دیه) بررسی نمود که در اینجا سه حالت متصور است: نخست، اگر مقتول برای مقابله با فتنه کشته شده، شهید محسوب می­‌شود. حالت دوم، مقتول در فتنه و ناآرامی، مردم معمولی هستند که به صورت اتفاقی کشته شده­‌اند، که او را غسل داده و نماز می­‌خوانند و دیه ایشان بر عهده بیت­‌المال است تا خون ایشان پایمال نگردد. حالت سوم، اگر مقتول جزو فتنه­‌گران باشد، در این صورت اختلاف­‌نظر وجود دارد، اما ایشان را غسل داده و نماز می‌خوانند. هم­‌چنین اگر کسی به­‌خاطر ترس از شب یا روز کشته یا مجروح شود، دیه­‌اش بر عهده بیت­‌المال است، به شرطی که افراد متهم و لوثی وجود نداشته باشد. در این پژوهش به احکام فقهی، روایی و تفسیری اهل­‌سنت در بحث هائشات توجه شده، البته در متون اهل­‌سنت، حکم مقتول در فتنه اشاره گردیده اما در مورد مقتول به خاطر ترس چیزی بیان نشده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Jurisprudential Ruling of the Killed People in Seditions Based on the Viewpoints of Comparative Jurisprudence

نویسنده [English]

  • Ali Farsimadan
Level 4 at Qom Seminary
چکیده [English]

One of the narrative terms is Ha’ishat, which has rulings and jurisprudential effects. This research, with descriptive and analytical method, is trying to answer this basic question: what is Ha’ishat and what is its jurisprudential ruling? The author has tried to discuss this issue according to its meaning in two dimensions; sedition and fear. Therefore, if someone is killed in seditions and riots; It should be examined from two aspects of religious rules (ghusl and prayer) and financial rules (diyah), where three cases are envisaged: first, if the victim was killed to fight sedition; He is considered a martyr. In the second case, if the victims are ordinary people who were killed by accident, they should be bathed and prayed, and their diyah is the responsibility of the treasury so that their blood is not trampled on. In the third case, if the victims are one of the seditionists, in this case there is a difference of opinion, but they are bathed and prayed. Also, if someone is killed or injured due to the fear of night or day, his diyah is the responsibility of the public treasury, provided that there are no accused persons. In this study, the jurisprudence, narration, and interpretation of rulings of the Sunnis were paid attention to. Of course, in the Sunnis texts, the ruling of the victims in seditions was mentioned, but nothing was said about the victims due to fear.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ha’ishat
  • Sedition
  • Comparative Jurisprudence
  • Public Treasury
قرآن کریم.
ابن­‌ابی­‌الحدید، عبدالحمید بن هبة­الله‏، شرح نهج البلاغة، قم، کتابخانه آیة­الله مرعشی نجفی‏، 1404ق.
ابن­‌اثیر جزری، مبارک بن محمد، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1367ش.
ابن­‌اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دارصادر، 1385ق.
ابن­‌ادریس حلی، محمد بن منصور، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410ق.
ابن­‌بابویه، محمد بن علی، علل الشرائع، قم، کتابفروشى داورى، 1385ش.
همو، من لایحضره الفقیه، ترجمه على­‌اکبر غفارى، تهران، صدوق، 1409ق.
ابن­‌براج، عبدالعزیز بن نحریر، المهذب، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1406ق.
ابن­‌حنبل، احمد بن محمد، مسند الإمام احمد بن حنبل، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1416ق.
ابن­‌طاووس، على بن موسی، الطرائف، ترجمه داود الهامى، قم، نوید اسلام‏، 1374ش.
ابن­‌فارس، احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغه، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1404ق.
ابن­‌ماجه قزوینی، محمد بن یزید، سنن ابن­‌ماجه، بیروت، دارالجیل، 1418ق.
ابن­‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارالفکر؛ دارصادر، 1414ق.
ابوداود سجستانی، سلیمان بن اشعث، سنن ابی­‌داود، قاهره، دارالحدیث، 1420ق.
ازدى، عبدالله بن محمد، کتاب الماء، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل دانشگاه علوم پزشکی ایران‏، 1387ش.
اشتهاردی، علی­‌پناه، مدارک العروة، تهران، اسوه، 1417ق.
انصارى، مرتضى بن محمدامین، کتاب الطهارة، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، 1415ق.
همو، کتاب المکاسب، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، 1410ق.
بای، حسینعلی، قواعد فقهی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1393ش.
بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1405ق.
بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، قاهره، وزارة الاوقاف، 1410ق.
ترمذی، محمد بن عیسی، سنن الترمذی، قاهره، دارالحدیث، 1419ق.
حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسه آل البیت، 1409ق.
حسینى شیرازى، سید محمد، فقه العولمة، بیروت، مؤسسة الفکر الإسلامی، 1423ق.
همو، من فقه الزهراء، قم، رشید، 1428ق.
حسینی روحانی، سید محمدصادق، المرتقى إلى الفقه الأرقى؛ کتاب الخیارات، تهران، مؤسسة الجلیل للتحقیقات الثقافیة، 1420ق.
حسینی زبیدی، محمد بن محمد، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دارالفکر، 1414ق.
حلی، حسن بن یوسف، تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة، قم، مؤسسه امام صادق، 1420ق.
همو، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسه آل البیت، 1414ق.
همو، مختلف الشیعة فی احکام الشریعة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
خویی، سید ابوالقاسم، موسوعة الإمام الخوئی، قم، مؤسسه احیاء آثار امام خویی، 1418ق.
دارمی، عبدالله بن عبدالرحمن، مسند الدارمی، ریاض، دارالمغنی، 1421ق.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، دمشق، دارالقلم؛ بیروت، الدار الشامیة، 1412ق.
زحیلی، وهبه، موسوعه الفقه الاسلامی و القضایا المعاصره، دمشق، دارالفکر، 1431ق.
زمخشرى، محمود بن عمر، الفائق فی غریب الحدیث، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1417ق.
سابق، سید، فقه السنة، بیروت، المکتبه العصریه، 1426ق.
سبزواری، سید عبدالأعلی، مهذب الأحکام، قم، مؤسسه المنار، 1413ق.
سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1422ق.
شاشی قفال، محمد بن احمد، حلیه العلماء فی معرفه مذاهب الفقهاء، عمان، مکتبه الرساله الحدیثه، 1988م.
شافعی، محمد بن ادریس، الأم، بیروت، دارابن‌حزم، 1426ق.
شریف رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتى، قم، مشهور، 1379ش.
شعیری، محمد بن محمد، جامع الأخبار، نجف، مطبعة حیدریه، بی­‌تا.
شهید اول، محمد بن مکی، ذکری الشیعة فی أحکام الشریعة، قم، مؤسسه آل البیت، 1419ق.
همو، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417ق.
همو، اللمعة الدمشقیة، بیروت، دارالتراث، 1410ق.
شهید ثانی، زین‌­الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم، کتابفروشی داوری، 1410ق.
همو، مسالک الأفهام الی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیه، 1413ق.
شیبانى، محمد بن حسن، کتاب الجیم، قاهره، الهیئة العامة لشئون المطابع الامیریة، 1975م.
صاحب بن عباد، اسماعیل بن عباد، المحیط فی اللغة، بیروت، عالم الکتب، 1414ق.
صیمرى، مفلح بن حسن، تلخیص الخلاف و خلاصة الاختلاف، قم، کتابخانه آیة­الله مرعشى نجفی، 1408ق.
طباطبایى، سید محمدحسین، المیزان فى تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1417ق.
طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی، بیروت، مؤسسة الأعلمی، 1409ق.
طباطبایی، سید علی بن محمدعلی، ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل، قم، مؤسسه آل البیت، 1418ق.
طبرسى، فضل بن حسن، المؤتلف من المختلف بین أئمة السلف، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیه، 1410ق.
طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، تهران، المکتبة المرتضویة، 1416ق.
طوسى، محمد بن ­حسن، الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1390ق.
همو، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1407ق.
همو، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران، المکتبة المرتضویة، 1387ق.
همو، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت، دارالکتاب العربی، 1400ق.
همو، تهذیب الأحکام، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1365ش.
فاضل لنکرانى، محمد، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة - القصاص، قم، مرکز فقهى ائمه اطهار، 1421ق.
فراهیدى، خلیل بن احمد، کتاب العین، قم، دارالهجرة، 1409ق.
فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، قم، دارالهجره، 1414ق.
قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، تهران، ناصرخسرو، 1364ش.
قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، قم، مؤسسه دارالکتاب، 1404ق.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دارالحدیث، 1429ق.
مالک بن انس، الموطأ، ابوظبی، مؤسسه زاید بن سلطان آل نهیان، 1425ق.
مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحار الأنوار، بیروت، مؤسسة الطبع و النشر، 1410ق.
همو، ملاذ الاخیار، قم، کتابخانه آیة‌الله مرعشی نجفی، 1406ق.
محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1408ق.
همو، نکت النهایة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1412ق.
مرعشی نجفی، سید شهاب‌الدین، القصاص على ضوء القرآن و السنة، قم، کتابخانه آیة‌الله مرعشی نجفی، 1415ق.
مسعودی، على بن حسین، مروج الذهب‏، قم، دارالهجرة، 1409ق.
مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، قاهره، دارالحدیث 1412ق.
مصطفوى، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، فرهنگ و ارشاد اسلامی‏ 1368ش.
منصور، جهانگیر، مجموعه قوانین و مقررات جزایی، تهران، دیدار، 1381ش.
نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1404ق.
نسائی، احمد بن شعیب، سنن النسائی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1411ق.
نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت، مؤسسه آل البیت، 1408ق.
هاشمى شاهرودى، سید محمود، موسوعة الفقه الإسلامی طبقاً لمذهب اهل البیت، قم، مؤسسه دائرة­المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل­‌بیت، 1426ق.