تحلیل فقهی ـ حقوقی صحت یا عدم صحت شرکت مفاوضه در فقه مذاهب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق مؤسسه آموزش عالی المهدی مهر اصفهان

2 استادیار گروه حقوق دانشکده علوم اداری و اقتصاد دانشگاه اصفهان

3 دانشیار گروه حقوق دانشکده علوم اداری و اقتصاد دانشگاه اصفهان

4 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه مذاهب اسلامی

چکیده

فقهای مذاهب مختلف اسلامی، با توجه به ترکیب و نوع آورده­‌ها، انواع شرکت را به چهار دسته عنان، اعمال، وجوه و مفاوضه تقسیم نموده­‌اند. در مورد تعریف، آثار و احکام این شرکتها، اختلاف­‌نظرات اساسی میان فقهای مذاهب مختلف اسلامی وجود دارد. با توجه به اختلاف دیدگاههای فقهی، حقوقی و سکوت قانون مدنی، دامنه این اختلاف­‌نظرات، به صحت یا عدم صحت شرکت مفاوضه نیز کشیده شده است. موافقان صحت شرکت مفاوضه به دلایلی چون وجود برخی احادیث، اجماع سکوتی، شباهت ماهیت اصلی این شرکت با دو عقد مُجاز شرعی کفالت و وکالت و تأکید دین مبین اسلام بر مشارکت و تعاون تمسک می­‌جویند. در مقابل، مخالفان صحت شرکت مفاوضه به دلایلی چون عدم وجود دلیل صریح شرعی در مورد صحت این شرکت، غرری­‌بودن و اجماع اشاره نموده­‌اند. در این مقاله با نگاهی تطبیقی به مذاهب مختلف اسلامی و با تأکید بر کتب فقهی فقهای امامیه و با بهره­‌مندی از روش تحلیلی توصیفی، بعد از تعریف شرکت مفاوضه، با تجزیه و تحلیل دلایل موافقان و مخالفان صحت این شرکت، با تأکید بر پاسخهای حلّی و نقضی که به دلایل مخالفان و موافقان صحت شرکت مفاوضه داده می­‌شود، در نهایت این نتیجه حاصل می­‌گردد که با توجه به سکوت قانون و علی­‌رغم نظر مخالف برخی فقها، با عنایت به نظر فقهایی چون طوسی، شهید ثانی و مفید، شرکت مفاوضه در معنای مشهور آن در فقه امامیه و به دنبال آن با توجه به اصل چهار و اصل صدوشصت­‌وهفت قانون اساسی در حقوق کنونی ایران باطل است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Jurisprudential-Legal Analysis of Validity or Invalidity of Mufawadhah Partnership in the Jurisprudence of Islamic Denominations

نویسندگان [English]

  • Mahdi Jalili 1
  • Ali Reza Fasihizadeh 2
  • Seyed Mohammad Sadegh Tabatabaei 3
  • Meysam Mohammadi 4
1 Assistant Professor at Higher Education Institute of Al-Mahdi Mehr Isfahan
2 Assistant Professor at University of Isfahan
3 Associate Professor at University of Isfahan
4 PhD student at University of Islamic Denominations
چکیده [English]

Jurisprudents of different Islamic schools of thought, according to the type and combination of raised capital, have divided the types of partnership into four categories: ‘Inan, A‘mal, Mufawadha and Wujuh. Regarding the definition, effects and rulings of these kinds of partnerships, there are fundamental differences of opinion among the jurists of different Islamic schools. Due to the difference of jurisprudential and legal views and the silence of the civil law, the scope of these differences of opinion has also been extended to the authenticity or inauthenticity of Mufawadhah partnership. Those in favor of the correctness of the Mufawadhah partnership insist on reasons such as the existence of some hadiths, silent consensus, the similarity of the main nature of this kind of partnership with the two legally permissible contracts of sponsorship and representation, and the emphasis of the Islamic religion on participation and cooperation. On the other hand, the opponents of the validity of the Mufawadhah partnership have pointed to reasons such as the absence of an explicit Shariah reason about the validity of this company, arbitrary and consensus. In this article, with a comparative look at different Islamic schools of thought and with an emphasis on the jurisprudence books of Imami jurists and with the benefit of a descriptive analytical method, after defining the Mufawadhah partnership, by analyzing the reasons for and against the validity of this kind of partnership, with an emphasis on the answers, the solution and the violation that is given for the reasons of the opponents and supporters of the validity of the Mufawadhah partnership, in the end, the result is obtained that according to the silence of the law and despite the opposing opinion of some jurists, according to the opinion of jurists such as Tusi, Shahid Sani And Mofid, participating in negotiation in its famous meaning in Imami jurisprudence and following it according to Article 4 and Article 167 of the Constitution is invalid in the current laws of Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mufawadhah Partnership
  • A‘mal Partnership
  • Inan Partnership
  • Wujuh Partnership

مراجع

قرآن کریم.
آل­‌نجف، عبدالکریم، دروس فی الفقه الإستدلالی (3)، قم، مرکز المصطفی العالمیه، 1432ق.
ابن­‌رفعه، احمد بن محمد، کفایة النبیه، بیروت، دارالکتب العلمیه، 2009م.
ابن­‌زهره حلبی، حمزة بن علی، غنیة النزوع الی علمی الأصول و الفروع، قم، مؤسسه امام صادق، 1375ش.
ابن­‌قدامه، عبدالله بن احمد، المغنی، ریاض، عالم الکتب، 1417ق.
ایروانی، باقر، دروس تمهیدیه فی الفقه الإستدلالی علی المذهب الجعفری، قم، مؤسسه الفقه، 1420ق.
بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، بیروت، دارالأضواء، 1405ق.
برنی، محمد عاشق، التسهیل الضروری لمسائل القدوری، کراچی، مکتبه الشیخ، 1411ق.
بروجردی عبده، محمد، حقوق مدنی، تهران، گنج دانش، 1380ش.
بیهقی کیدری، محمد بن حسین، اصباح الشیعة بمصباح الشریعة، قم، مؤسسه امام صادق، 1374ش.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر، دایره­‌المعارف عمومی حقوق، الفارق، تهران، گنج دانش، 1391ش.
همو، مجموعه محشی قانون مدنی (علمی، تطبیقی، تاریخی)، تهران، گنج دانش، 1379ش.
حائری شاهباغ، سید علی، شرح قانون مدنی، تهران، گنج دانش، 1376ش.
حسینی روحانی، سید محمدصادق، فقه الصادق، قم، آئین دانش، 1435ق.
حسینی سیستانی، سید علی، منهاج الصالحین، بیروت، دارالمؤرخ العربی، 1429ق.
حکیم، سید محسن، مستمسک العروة الوثقی، قم، کتابخانه آیة­الله مرعشی نجفی، 1404ق.
خلیل، رشادحسن، الشرکات فی الفقه الإسلامی دراسة مقارنة، بی­‌جا، دارالرشید، 1401ق.
خمینی، سید روح­‌الله، تحریر الوسیله، قم، دارالعلم، 1374ش.
خوانسارى، سید احمد، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1405ق.
رازی، علی بن مکی، خلاصة الدلائل فی تنقیح المسائل، ریاض، مکتبة الرشد، 1428ق.
رافعی قزوینی، عبدالکریم بن محمد، المحرر فی فقه الإمام الشافعی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1426ق.
ریمی، محمد بن عبدالله، المعانی البدیعة فی معرفة اختلاف اهل الشریعة، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1419ق.
زحیلی، وهبه، الفقه الإسلامی و أدلته، دمشق، دارالفکر، 1405ق.
ساعدی، جعفر، «اجماع در اندیشه شیعی»، مجله فقه اهل بیت، شماره 42، 1384ش.
شهید اول، محمد بن مکی، اللمعة الدمشقیة، بیروت، دارالتراث، 1410ق.
شهید ثانی، زین­‌الدین بن علی، حاشیه شرائع الاسلام و حاشیه المختصر النافع، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1434ق.
همو، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم، کتابفروشی داوری، 1410ق.
شهیدی، مهدی، تشکیل قراردادها و تعهدات، تهران، مجد، 1380ش.
طباطبایی قمی، سید تقی، مبانی منهاج الصالحین، بی­‌جا، قلم الشرق، 1426ق.
همو، الدلائل فی شرح منتخب المسائل، قم، کتابفروشی محلاتی، 1424ق.
طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروه الوثقی، بیروت، الدار الاسلامیه، 1410ق.
طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الإمامیة، بیروت، دارالکتاب الاسلامی، بی­‌تا.
عبده، عیسی، العقود الشرعیة الحاکمة للمعاملات المالیة المعاصرة، قاهره، مکتبة الإقتصاد الإسلامی، 1396ق.
عتیقی، محمد عبیدالله، عقود الشرکات، دراسة فقهیة مقارنة مع موجز فی القانون الکویتی، کویت، مکتبة ابن­‌کثیر، 1417ق.
غزالی، محمد بن محمد، الوجیز فی فقه الإمام الشافعی، بیروت، دارالأرقم بن ابی‌الأرقم، 1418ق.
فحص الحسینی، سید عبدالله فضل­‌الله، الجواهر الفقهیه فی شرح الروضه البهیه، بیروت، دارالاضواء، 1433ق.
فخرالمحققین، محمد بن حسن، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1387ق.
فقی، محمدعلی عثمان، فقه المعاملات، دراسة مقارنة، ریاض، دارالمریخ، 1406ق.
قاضی عبدالوهاب، عبدالوهاب بن علی، التلقین فی الفقه المالکی، ریاض، مکتبه نزار مصطفی الباز، بی­‌تا.
قاهری شافعی، احمد بن عبدالرحیم، تحریر الفتاوی علی التنبیه و المنهاج و الحاوی، جده، دارالمنهاج، 1432ق.
کاتوزیان، ناصر، دوره مقدماتی حقوق مدنی، درسهایی از عقود معین، تهران، گنج دانش، 1385ش.
همو، مشارکتها و صلح، تهران، گنج دانش، 1388ش.
گودرزی، سیاوش؛ علمی سولا، محمدرضا، «بازخوانی فقهی حقوقی شرکتهای اعمال، مفاوضه و وجوه»، مجله آموزه­‌های فقه مدنی، شماره 12، 1394ش.
محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، بیروت، دارالقاری، 1425ق.
محقق داماد، سید مصطفی؛ عبدی­‌پور فرد، ابراهیم؛ قنواتی، جلیل؛ وحدتی شبیری، حسن، حقوق قراردادها در فقه امامیه، توافق اراده­‌ها، شرایط متعاقدان و مورد معامله، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1389ش.
محمدی، ابوالحسن، «اجماع»، مجله حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، شماره 10 و 11، 1351ش.
مروارید، علی­‌اصغر، سلسلة الینابیع الفقهیة، بیروت، مؤسسة فقه الشیعه، بی­‌تا.
مفید، محمد بن محمد، المقنعة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1414ق.
مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الأذهان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1403ق.
موسی، کامل، احکام المعاملات، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1415ق.
نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1404ق.
نراقی، محمد بن احمد، مشارق الأحکام، قم، کنگره بزرگداشت ملامهدی نراقی و ملااحمد نراقی، 1422ق.
نووی، یحیی بن شرف، المجموع شرح المهذب، مدینه، المکتبه السلفیه، بی­‌تا.
واصل، نصر فرید محمد، فقه المعاملات المدنیة و التجاریة فی الشریعة الإسلامیة، دمشق، المکتبة التوفیقیة، 1418ق.
هاشمی شاهرودی، سید محمود، موسوعة الفقه الإسلامی المقارن، قم، مؤسسه دائره­‌المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت، 1440ق.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار