تأثیر اعسار زوج بر حق حبس زوجه در فقه مقارن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق دانشگاه میبد

2 دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق خصوصی دانشگاه میبد

چکیده

فقهای مذاهب اسلامی ضمن شناخت حق حبس برای زوجه در عقد نکاح، بر این باورند که توان زوج در پرداخت مهریه تأثیری در اجرای آن ندارد. نظام حقوقی ایران نیز به پیروی از نظر مشهور فقهای امامیه در ماده 1085 قانون مدنی، این حق را برای زوجه به رسمیت شناخته است. هم­‌چنین دیوان عالی کشور در رأی وحدت رویه شماره 708 مورخ 1387/5/22 با توجه به اطلاق ماده 1085 قانون مدنی و نظرات مشهور فقها، اعسار زوج از پرداخت مهریه و تقسیط آن توسط دادگاه را مانع اجرای حق حبس زوجه ندانسته است؛ بنابراین زوجه می­‌تواند تا پرداخت آخرین قسط از مهریه با استناد به حق حبس از تمکین خودداری نماید. تحقیق حاضر با روش توصیفی- تحلیلی تلاش می­‌کند ضمن بررسی تفاوت مفهوم قبض در عقد نکاح با سایر عقود معاوضی و تحلیل نظرات فقهای امامیه و اهل­‌سنت در خصوص معاوضی و یا شبه معاوضی­‌بودن ماهیت عقد نکاح، مشخص نماید که اجرای حق حبس به‌صورت کامل و مشابه با سایر عقود معاوضی در عقد نکاح دشوار بوده و این­‌گونه به­‌نظر می‌رسد در فروضی مانند اعسار زوج و یا حکم تقسیط پرداخت مهریه، می­‌توان با استناد به قواعد فقهی هم­‌چون نفی عسر و حرج و لاضرر قائل به اسقاط آن شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Effect of Husband’s Insolvency on Wife’s Right of Lien in Comparative Jurisprudence

نویسندگان [English]

  • Pegah Sarmadi 1
  • Mohammad Hassan Zarei Zehabi 2
1 Assistant Professor at University of Meybod
2 M.A student at University of Meybod
چکیده [English]

The jurists of Islamic Denominations, while recognizing the right of lien for the wife in marriage, believe that the husband's ability to pay the marriage portion does not affect it. The Iranian legal system, following the well-known opinion of Imami jurisprudence in Article 1085 of the Civil Code, has recognized this right for the wife. Also, the Supreme Court in its decision of unity of procedure No. 708 dated August 12, 2008 considering the application of Article 1085 of the Civil Code and the well-known opinions of jurists, has not considered the husband’s insolvency in paying the marriage portion and apportionment of the marriage portion by the court as an obstacle to the wife’s right of lien. Therefore, the wife can refuse to obey until the last section of the dowry is paid, citing the right of lien. The following article uses a descriptive-analytical method to examine the difference between the concept of lien in a marriage contract with other reciprocal contracts and analyze the views of  Imami and Sunni jurisprudence regarding the reciprocal or quasi-reciprocal nature of marriage, to determine whether the right of lien is exercised completely and similar to other reciprocal contracts, it is difficult to enter into a marriage, and it seems that in cases such as the  insolvency of couple’s marriage portion or the marriage portion payment installment sentence, it can be considered to be abrogated by invoking jurisprudential rules such as the rule of i‘sar and la dharar.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Right of Lien
  • Marriage Portion
  • Insolvency
  • Rule of I‘sar
  • Rule of La Dharar
قرآن کریم.
آخوند خراسانی، محمدکاظم، کفایة الأصول، قم، مؤسسه آل البیت، 1409ق.
ابن­‌براج، عبدالعزیز بن نحریر، جواهر الفقه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1411ق.
ابن­‌حمزه طوسی، محمد بن علی، الوسیلة الی نیل الفضیلة، قم، کتابخانه آیةالله مرعشی نجفی، 1408ق.
ابن­‌سعید حلی، یحیى بن احمد، الجامع للشرائع، قم، مؤسسة سیدالشهداء العلمیه، 1405ق.
ابن­‌شاس، عبدالله بن نجم، عقد الجواهر الثمینة فی مذهب عالم المدینة، بیروت، دارالغرب الإسلامی، 1423ق.
ابن­‌قدامه، عبدالله بن احمد، المغنی، قاهره، مکتبة القاهرة، 1388ق.
انصاری، مرتضی بن محمدامین، رسائل فقهیة، قم، قم، مجمع اندیشه اسلامى‌، 1414ق.
همو، کتاب المکاسب، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، 1415ق.
بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1405ق.
بلخی، نظام‌الدین، الفتاوی الهندیة فی مذهب الإمام الأعظم ابی­‌حنیفة النعمان، بیروت، دارالفکر، 1411ق.
بهوتی، منصور بن یونس، کشاف القناع عن متن الإقناع، بیروت، دارالکتب العلمیه، بی‌تا.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر، ترمینولوژی حقوق‏، تهران، گنج دانش، 1394ش.
جعفری، محمدتقی، رسائل فقهی، تهران، نشر کرامت، 1377ش.
حلی، حسن بن یوسف، قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
خانی اوشانی، نیلوفر؛ امیدی، جبرائیل؛ جعفری هرندی، محمد، «تبیین عقد نکاح به اعتبار عقد معاوضی و عقد غیرمعاوضی»‏، مجله مطالعات فقه اسلامی و مبانی حقوق، شماره 42، 1399ش.
خمینی، سید روح­‌الله، بدائع الدرر فی قاعدة نفی الضرر‏، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1414ق.
دسوقی، محمد بن احمد، حاشیة الدسوقی علی مختصر السعد، بیروت، المکتبة العصریه، 1428ق.
رشتی، میرزا حبیب­‌الله، کتاب الاجاره، بی‌جا، بی‌نا، 1310ش.
رضوی، سیدعلی؛ رضوی، سیدمحمد؛ حق پناه، رضا، «بررسی فقهی-حقوقی اثر اعسار زوج بر حق حبس زوجه»‏، مجله مطالعات حقوقی دانشگاه شیراز، شماره 2، 1396ش.
سبزواری، سید عبدالأعلی، مهذب الأحکام، قم، مؤسسه المنار، 1413ق.
سمرقندی، محمد بن احمد، تحفة الفقهاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1405ق.
سیستانی، سیدعلی، قاعدة لا ضرر و لا ضرار‏، قم، مکتب آیت­‌الله العظمی السید علی السیستانی، 1414ق.
شریعت اصفهانی، فتح الله بن محمدجواد، قاعدة لا ضرر، قم، دفتر انتشارات اسلامی، بی­‌تا.
شهید ثانی، زین‌­الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، بیروت، مؤسسة الأعلمی، بی­‌تا.
همو، مسالک الأفهام الی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیه، 1413ق.
صفایی، سیدحسین، قواعد عمومی قراردادها‏، تهران، نشر میزان، 1395ش.
طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1421ق.
طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1407ق.
همو، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران، المکتبة المرتضویة، 1387ق.
عظیم­‌زاده اردبیلی، فائزه، «حق حبس در نظام حقوقی خانواده در اسلام»‏، مجله فقه و حقوق خانواده، شماره 54، 1390ش.
علیشاهی قلعه جوقی، ابوالفضل، «تفریق بین زوجین به سبب ناتوانی زوج در تأمین نفقه زوجه در فقه اسلامی»‏، مجله فقه مقارن، شماره 11، 1397ش.
فاضل لنکرانی، محمد، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة - الاجارة، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار، 1381ش.
کاسانی، ابوبکر بن مسعود، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1406ق.
 ماوردی، علی بن محمد، الحاوی الکبیر فی فقه مذهب الإمام الشافعی و هو شرح مختصر المزنی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1419ق.
محقق داماد، سید مصطفی، قواعد فقه: بخش مدنی 2، تهران، سمت، 1381ش.
مرتاضی، احمد؛ زبردست، سمیه، «اثر اعسار زوج بر حق امتناع زوجه از تمکین در فقه اسلامی، حقوق ایران و افغانستان»، مجله مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی، شماره 49، 1397ش.
مغنیه، محمدجواد، فقه الإمام الصادق، قم، مؤسسه انصاریان، 1379ش.
مفید، محمد بن محمد، المقنعة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410ق.
مقدم، عیسی؛ فروتن، یوسف؛ داداشی، محمدرضا؛ مقصودی، رضا، «نقد رویه قضایی در اعمال حق حبس زوجه در پرتو سابقه فقهی»، مجله فقه و حقوق خانواده، شماره 73، 1399ش.
موسوی بجنوردی، سید محمد، قواعد فقهیه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، 1379ش.
نجفی خوانساری، شیخ موسی، قاعده لاضرر، اصفهان، مطبعه اصفهان، 1421ق.
نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1404ق.
نراقی، احمد بن محمدمهدی، عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام و مهمات مسائل الحلال و الحرام، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1417ق.
نووی، یحیی بن شرف، روضة الطالبین و عمدة المفتین، بیروت، المکتب الإسلامی، 1412ق.
هاشمى شاهرودى، سید محمود، موسوعة الفقه الإسلامی طبقاً لمذهب اهل البیت، قم، مؤسسه دائرة­المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل­‌بیت، 1426ق.