رسانه مطلوب دینی از دیدگاه فقه مقارن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فقه و حقوق دانشگاه شهید مطهری

2 دانشیار دانشگاه تهران

3 کارشناس ارشد فقه مقارن و حقوق عمومی اسلامی دانشگاه مذاهب اسلامی

چکیده

بررسی عملکرد رسانه‌هایی که در حال حاضر با عنوان دینی شناخته می‌شود، نشان‌دهنده گونه‌ای پراکندگی و هرج و مرج در شیوه ارائه معارف اسلامی بوده و مشاهده نتایج‌ اقدامات انجام‌گرفته در راستای بهبود وضعیت کنونی، حاکی از آن است که عملاً هیچ‌یک از این اقدامات در ارائه تعریفی واحد و شاخص از رسانه‌ مطلوب دینی، شناخت دقیق ماهیت آن و بالاخره صدور احکام عملی مناسب فقهی و تدوین فقه رسانه متناسب با آن مؤثر نبوده و در بهترین حالت، تنها به ایجاد الزامی در پذیرش و پیروی از فتوایی واحد در عرصه‌های گوناگون فقه مقارن از جمله مسائل رسانه‌ای انجامیده است. علت اصلی بروز چنین مشکلاتی، خلط در شناخت ماهیت و مفهوم رسانه و عدم توجه به رابطه میان دو واژه مهم «إعلام» و «دعوة» بوده است. هدف از تحقیق پیش ‌رو که به روش توصیفی-تحلیلی انجام شده، یافتن پاسخهای مناسب برای سؤالات «شاخص مطلوبیت رسانه دینی چیست و به چه روش به دست می‌آید؟»، «دستاورد فقهای مذاهب اسلامی در باب این مسئله چه بوده؟» و «آیا عملاً دستاوردی حاصل شده یا خیر؟» است. این پژوهش برای پرسشهای بالا به پاسخهای ذیل دست یافت: ۱. تبیین رابطه میان دو واژه «إعلام» و «دعوة» و انواع دیدگاههای مرتبط با آن جهت شناخت ماهیت رسانه دینی و سپس بیان مطلوبیت آن، ضروری است؛ ۲. قضایای صادره در زمینه رسانه دینی توسط محققان و فقها، مبتنی بر یکی از همین دیدگاههای موجود است؛ ۳. لازم است پیش از صدور احکام و فتاوای فقهی، تعریفی مشخص و واحد از رسانه دینی استخراج گردد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Desired Religious Media from the Perspective of Comparative Jurisprudence

نویسندگان [English]

  • Morteza Chitsazian 1
  • Abedin Momeni 2
  • Mahsa Molaie Panah 3
1 Assistant Professor at Shahid Motahari University
2 Associate Professor at Tehran University
3 MA at University of Islamic Denominations
چکیده [English]

The study of performance of the media, which is now known as religious, has shown a kind of dispersion and chaos in the way of presenting Islamic knowledge, and observing the results of the measures taken to improve the current situation, indicates that virtually none of these measures in providing a single and index definition of the desired religious media, accurate knowledge of its nature and finally issuing appropriate practical jurisprudential rulings and compiling media jurisprudence accordingly, has not been effective; and at best, these measures have only led to the need to accept and follow a single fatwa in various areas of contemporary jurisprudence, including media issues. The main reason for such problems is the confusion in understanding the nature and meaning of the media and not paying attention to the relationship between the two important words “a‘lam” and “da‘wah”. The purpose of the present descriptive-analytical research was to find appropriate answers to the questions “What is the desirability index of religious media?” and “How is it achieved?”, “What has been the achievement of the jurists of Islamic denominations on this issue?” and “Is there a practical achievement or not?”. This study obtained the following answers to the above questions: 1. Explaining the relationship between the two words “a‘lam” and “da‘wah” and the types of views related to it is necessary to understand the nature of religious media and then express its desirability. 2. The theories issued in the field of religious media by scholars and jurists are based on one of these existing views. 3. It is necessary to extract a clear and uniform definition from the religious media before issuing jurisprudential rulings and fatwas.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Media
  • Religious Media
  • Contemporary Jurisprudence
  • Islamic Denominations
  • Da‘wah
قرآن کریم.
ابن­‌فارس، احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغه، بیروت، دارالجیل، بی­‌تا.
ابن­‌کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر ابن­‌کثیر، ریاض، بیت الأفکار الدولیة، 1999م.
ابن­‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارالفکر، 1414ق.
ابوزهره، محمد، الدعوة إلى الإسلام، قاهره، دارالفکر العربی، 1972م.
ابوهلالة، یوسف محیی‌الدین، الإعلام نشأته و أسالیبه و وسائله و ما یؤثر فیه، اردن، مکتبة الرسالة الحدیثة، 1408ق.
ازهری، محمد بن احمد، تهذیب اللغه، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 2001م.
اشقر، اسامة عمر، فوضى الإفتاء، عمان، دارالنفائس، 1429ق.
امام، إبراهیم، أصول الإعلام الإسلامی، قاهره، دارالفکر العربی، 1980م.
بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، بیروت، دار ابن­‌کثیر، 1987م.
بر، محمد موسی، «الإعلام الإسلامی، دراسة فی المفاهیم، الأصول و الخصائص»، مجلة جامعة القرآن الکریم و العلوم الإسلامیة، العدد العاشر، 1426ق.
جصاص، احمد بن علی، احکام القرآن، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1405ق.
دربالة، یاسر محمد، العمل الإعلامی فی الفقه الإسلامی، مخطوط مقدم لنیل درجة الدکتورة بکلیة الحقوق جامعة طنطا، 2016م.
رازی، محمد بن ابی­‌بکر، مختار الصحاح، بیروت، المکتبة العصریة، 1420ق.
زیدان، عبدالکریم، اصول الدعوة، بغداد، دم، 1396ق.
زیدی، طه احمد، المرجعیة الإعلامیة فی الإسلام، بغداد، دارالفجر، 1430ق.
سعدی، عبدالرحمن بن ناصر، تیسیر الکریم‌ الرحمن فی تفسیر کلام المنان، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1423ق.
سلاطنه، إیمان، الدعوة عبر المواقع الإسلامیة دراسة تحلیلیة، جامعة الوادی، ۱۴۳۵ق.
سلطانی عاتری، علی، «فقه الإعلام: إشکالیة المصطلح و ضرورة التأصیل»، مجلة جامعة طیبة: للآداب والعلوم الإنسانیة، العدد 9، 2016م.
سید قطب، ابراهیم حسین، فی ظلال القرآن، قاهره، دارالشروق، 1408ق.
طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، حاشیة المکاسب، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1378ش.
طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 2001م.
عبدالحلیم، محیی‌الدین، الإعلام الإسلامی و تطبیقاته العملیة، قاهره، مکتبة الخانجی، 1404ق.
عبدالرحمن، عواطف، قضایا التبعیة الإعلامیة والثقافیة فی العالم الثالث، کویت، سلسلة عالم المعرفة، 1984م.
عجاج الخطیب، محمد، أضواء على الإعلام فی صدر الإسلام، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1405ق.
فتیانی، محجوب، مقومات رجل الإعلام الإسلامی، اردن، دار عمار، 1408ق.
فراهیدى، خلیل بن احمد، کتاب العین، بیروت، مؤسسة الأعلی، بی­‌تا.
قانع، احمدعلی، «بررسی دیدگاههای فقهی در مورد پیامهای گمراه­‌کننده»، مجله پژوهشهای ارتباطی، شماره 35، 1382ش.
قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، قاهره، دارالکتب المصریه، 1384ق.
کناکر، مصطفی بن احمد، مدخل إلی الإعلام الإسلامی الفضائی، دمشق، دارالنوادر، 1433ق.
گلپایگانی، محمدرضا، هدایه العباد، قم، دارالقرآن کریم، 1413ق.
مصطفى، ابراهیم؛ زیات، احمد؛ عبدالقادر، حامد؛ نجار، محمد، المعجم الوسیط، قاهره، دارالدعوة، بی­‌تا.
مکارم شیرازی، ناصر، أنوار الفقاهة فی أحکام العترة الطاهرة: کتاب التجارة، المکاسب المحرمة، قم، هدف، 1415ق.
مناوی، محمد عبدالرؤوف، التوقیف على مهمات التعاریف، قاهره، عالم الکتب، 1410ق.
منصوری، خلیل، فقه رسانه در اسلام، قم، مرکز بین­‌المللی ترجمه و نشر المصطفی، 1396ش.
مهندس، احمد انور عبدالحمید، «العمل الإعلامی فی الفقه الإسلامی»، المؤتمر العلمی الرابع (القانون و الإعلام)، لکلیة الحقوق جامعة طنطا، بی­‌تا.
نووی، یحیی بن شرف، منهاج الطالبین و عمدة المفتین، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1392ق.