ضابطه‌انگاری نفوذ تصرفات بیمار متصل به موت با رویکردی بر فقه اسلامی و حقوق ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه حقوق اسلامی دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری

2 کارشناس ارشد حقوق اسناد و قراردادهای تجاری دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری

3 استادیار گروه حقوق اسلامی دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری

چکیده

تصرفات بیمار متصل به موت اعم از اینکه به موت منجر شود یا نشود از جمله مباحث اختلافی میان فقهای شیعه و اهل­‌سنت بوده است. از طرفی در قانون مدنی ایران، بیماری از اسباب حجر در ماده 1207 نیامده و تنها، در خصوص طلاق و ازدواج فرد بیمار، در مواد 944 و 945 قانون مذکور صحبت به میان آمده است. بنابراین، بحث از معیارهای وارده در مواد فوق و تطبیق و سنجش اعمال تبرعی و محاباتی بیمار متصل به موت که سابقه اختلاف در آن به بلندای قامت فقه اسلامی بر می­‌گردد، ضروری است. با توجه به اصل 167 قانون اساسی و ماده 3 قانون آیین دادرسی مدنی، تحلیل توصیفهای فقهی مسئله و فحص در یافته­‌های حکیمانه فقیهان از روایات وارده، جهت رفع ابهام و اجمال از قوانین ذکرشده ضروری است. در پی این رویکرد، باور بر این است که ضوابط ذکرشده برای نکاح و طلاق با ضوابط سایر تصرفات مالی بیمار متصل به موت متفاوت است. این تفاوت واجد آثار وارونه­‌ای نیز هست؛ از آن جمله ثِبات مدعی و منکر در مفروضات مواد 944 و 945 ق.م. و متغیربودن آنها در سایر اعمال تبرعی و محاباتی بیمار متصل به موت است. در تطبیق مسئله با فقه اهل­‌سنت، علاوه بر استظهار معیارهای موید معنی فوق از فقه شافعی و حنبلی، شهرت موضوع در فقه اهل­‌سنت که به وحدت طریق مسئله با وصیت زاید بر ثلث قائلند، به صورت تطبیقی بررسی شده است. بنابراین، در جمع آراء مذکور، ره­‌آورد عدم تضرر صاحبان حق، در غیر موارد نکاح و طلاق با وصف ذکرشده معیار نفوذ سلطنت مالک معرفی می­‌گردد؛ اما مدعی و منکر در این مورد برخلاف ظاهر عمل فرد بیمار، منقلب شده است و با قید فرض فقر ورثه سنجیده می­‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Create a system for Transactions during mortal disease with an approach to Islamic jurisprudence and Iranian law

نویسندگان [English]

  • Ali Akbar Farahzadi 1
  • Ali Keshavarz 2
  • Mohammad Amin Maleki 3
1 Associate Professor at University of Judicial Sciences and Administrative Services
2 MA at University of Judicial Sciences and Administrative Services
3 Assistant Professor at University of Judicial Sciences and Administrative Services
چکیده [English]

Transactions during mortal disease, whether he dies or not, has been a controversial topic among jurists, as well as a popular theory among Shi'a and Sunnis. On the other hand, in the Civil Code of Iran, illness is not one of the reasons for dispossession in Article 1207, but regarding the divorce and marriage of a sick person, it is mentioned in Articles 944 and 945 of the said law. Therefore, the search for the criteria included in the mentioned materials and the assessment of the patient's charitable and loving actions related to death it is necessary that the history of dispute in it goes back to the long life of Islamic jurisprudence. Therefore, according to Article 167 of the Constitution and Article 3 of the Civil Procedure Law, it is necessary to analyze the jurisprudential descriptions of the issue and search in the wise statements of the jurists in order to resolve the ambiguity and brevity of the mentioned laws. According to this approach, the criteria mentioned for marriage and divorce are different from the criteria for other financial possessions of the patient connected with death. This difference also has reverse effects; including the evidence of the claimant and the denier in the assumptions of Articles 944 and 945 of the Civil Code. And their variability in other acts of charity and love of the patient is related to death. In comparing the issue with Sunni jurisprudence, in addition to stating the criteria in line with the previous theory of Shafi'i and Hanbali jurisprudence, the reputation of the issue in Sunni jurisprudence, which believes in the method of unity of ways with extra will, has been investigated in a comparative manner. Therefore, among the mentioned opinions, the criterion of not harming the owners of the rights, in other cases of marriage and divorce, is introduced with the mentioned description of the criterion of influence of the owner's monarchy; However, in this case, the claimant and the denier are the opposite, contrary to the appearance of the patient's actions; And it is measured by proving the poverty of the heirs.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sick marriage
  • sick divorce
  • mortal disease
  • Damages to the survivors
  • claimants
  • deniers
قرآن کریم.
آل کاشف الغطاء، محمدحسین، تحریر المجلة، نجف، المطبعه الحیدریه، 1392ق.
ابن­‌بابویه، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، تهران، صدوق، 1409ق.
ابن­‌براج، عبدالعزیز بن نحریر، المهذب، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1406ق.
ابن­‌زهره حلبی، حمزة بن علی، غنیة النزوع الی علمی الأصول و الفروع، قم، مؤسسه امام صادق، 1417ق.
ابن‌فهد حلی، احمد بن محمد، المقتصر من شرح المختصر، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیه، 1369ش.
ابن­‌قدامه، عبدالله بن احمد، المغنی، قاهره، المنار، 1367ق.
ابن­‌مفلح، محمد بن مفلح، کتاب الفروع و معه تصحیح الفروع، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1424ق.
ابویی، حسین؛ محمدی یگانه، فهیمه؛ تولایی، علی، «ازدواج بیمار در فقه مذاهب اسلامی»، مجله فقه مقارن، شماره 15، 1399ش.
اسلامی­‌پناه، علی، «وضعیت حقوقی تصرفات اشخاص بیمار»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شماره 58، 1381ش.
امامی، سید حسن، حقوق مدنی، تهران، اسلامیه، 1383ش.
باقری، احمد؛ امیرخانی، شکیبا، «پدیدارشناسی بیمار در فقه اسلامی و معناشناسی سکوت قانون در حجر بیمار»، مجله فقه و مبانی حقوق اسلامی، شماره 1، 1388ش.
بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1363ش.
بروجردی، سید حسین، ‌تقریرات ثلاثة (کتاب الوصیة)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر، وصیت ـ ارث، تهران، دانشگاه تهران، 1392ش.
حسینی عاملی، سید محمدجواد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1419ق.
حلی، حسن بن یوسف، قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
خطیب شربینی، محمد بن احمد، مغنی المحتاج الی معرفة معانی الفاظ المنهاج، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1415ق.
خوانساری، سید احمد، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، تهران، مکتبة الصدوق، 1355ش.
خویى، سید ابوالقاسم، منهاج الصالحین، قم، مدینة العلم، 1410ق.
حسینی روحانی، سید محمدصادق، فقه الصادق، قم، آیین دانش، 1435ق.
رویانی، عبدالواحد بن اسماعیل، بحر المذهب (فی فروع المذهب الشافعی)، بیروت، دارالکتب العلمیه، 2009م.
سبحانی، جعفر، رسائل فقهیه (الربح فی المضاربة)، قم، مؤسسه امام صادق، 1429ق.
شریف مرتضی، علی بن حسین، الإنتصار فی انفرادات الإمامیة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1415ق.
شکاری، روشنعلی، «تصرفات بیمار در حقوق اسلامی و ایران»، مجله دانشکده علوم انسانی دانشگاه سمنان، شماره 23، 1387ش.
شهید ثانی، زین‌­الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم، کتابفروشی داوری، 1410ق.
همو، مسالک الأفهام الی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیه، 1413ق.
صاحب بن عباد، اسماعیل بن عباد، المحیط فی اللغة، بیروت، عالم الکتب، 1414ق.
صالحی، جواد، «حکم منجزات مرض موت از دیدگاه فقهای امامیه»، مجله پژوهشهای فقهی، دوره 8، شماره 1، 1391ش.
صیمرى، مفلح بن حسن، غایة المرام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دارالهادی، 1420ق.
طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، رسالة فی منجزات المریض، قم، فقه الثقلین، 1389ش.
طبرسى، فضل بن حسن، المؤتلف من المختلف بین أئمة السلف، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیه، 1410ق.
طوسى، محمد بن ­حسن، الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1390ق.
همو، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران، المکتبة المرتضویة، 1387ق.
همو، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت، دارالکتاب العربی، 1400ق.
همو، تهذیب الأحکام، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1365ش.
عمرانی، یحیى بن ابی­‌الخیر، البیان فی مذهب الإمام الشافعی، جده، دارالمنهاج، 1421ق.
غیتابی، محمود بن احمد، البنایه شرح الهدایه، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1420ق.
فاضل هندی، محمد بن حسن، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1416ق.
فخرالمحققین، محمد بن حسن، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1387ق.
فراهیدى، خلیل بن احمد، کتاب العین، قم، دارالهجرة، 1409ق.
قبولی درافشان، سید محمدمهدی، «واکاوی فقهی حقوقی شرایط اعمال ماده 945 قانون مدنی»، مجله فقه و حقوق خانواده، شماره 70، 1398ش.
قیروانی، عبدالله بن عبدالرحمن، النوادر و الزیادات، بیروت، دارالغرب الإسلامی، 1999م.
کشاورز، علی؛ سلطانی‌ان­نژاد، احسان؛ ابراهیمی، احمد، «ادله صحت ایقاع فضولی در قانون با رویکردی بر فقه امامیه»، مجله دستاوردهای نوین در مطالعات علوم انسانی، شماره 22، 1398ش.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دارالحدیث، 1429ق.
ماوردی، علی بن محمد، الحاوی الکبیر فی فقه مذهب الإمام الشافعی و هو شرح مختصر المزنی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1419ق.
مزنی، اسماعیل بن یحیی، مختصر المزنی، بیروت، دارالمعرفه، 1410ق.
معلوف، لوئیس، المنجد، بیروت، دارالمشرق، 2000م.
مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الأذهان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، بی­‌تا.
منهاجی اسیوطی، محمد بن احمد، جواهر العقود  و معین القضاة و الموقعین و الشهود، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1417ق.
موسوی بجنوردی، سید محمدحسن، القواعد الفقهیة، قم، نشر الهادی، 1377ش.
نمری، یوسف بن عبدالله، الکافی فی فقه اهل المدینة، ریاض، مکتبة الریاض الحدیثة، 1400ق.
نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت، مؤسسه آل البیت، 1408ق.
هوشیار، علیرضا؛ هوشیار، محمدرضا، «بررسی ابعاد فقهی ماده 945 قانون مدنی ایران با استناد به فقه مذاهب اسلامی»، مجله جستارهای فقهی و اصولی، سال دوم، شماره 3، 1395ش.