مطالعه تطبیقی دیدگاه آمدی و شریف مرتضی درباره دلالت نهی بر فساد عقد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه شافعی دانشگاه تهران

2 استاد دانشگاه تهران

3 استادیار دانشگاه تهران

چکیده

دلالت نهی بر فساد عقود از جمله مباحث دلالت الفاظ است که اصولیان درباره آن دیدگاه واحدی ندارند. اختلاف در این مسئله آثار فقهی قابل توجهی دارد. آمدی از مشهورترین اصولیان متکلم همچون جمهور اصولیان بر آن است که هرگاه نهی، ناظر به ذات عقد یا وصف لازم آن باشد دلالت بر فساد دارد اما در صورت تعلق آن به وصف خارجی، مقتضی فساد نیست. بر خلاف بیشتر پیروان این دیدگاه که قائل به لغوی­‌بودن مبنای فساد هستند؛ آمدی با استناد به مبانی کلامی و ادله عقلی و لغوی، مبنای فساد منهی‌عنه را عقل و مفهوم می‌داند. شریف مرتضی از متقدمین امامیه بر آن است که نهی خود‌ به‌‌ خود دلالتی بر فساد عقد ندارد و ادعای فساد، نیازمند ارائه دلیل خارجی است. با این حال در نواهی شرعی، اصل ثابتی به نام عرف شریعت وجود دارد که مقتضی دلالت دائمی آن بر فساد است مگر آنکه خلاف آن ثابت شود. مبنای اصلی شریف مرتضی، ادله عقلی و لغوی است. نشانه‌هایی از مبانی کلامی نیز در دیدگاه او دیده می‌شود. دلالت مطلق نهی بر فساد و قول به تفاوت میان بطلان و فساد، دو دیدگاه دیگر است که هر کدام طرفدارانی دارد. به نظر می‌رسد موجه‌ترین دیدگاه در این زمینه، قول کسانی است که قائل به دلالت لغوی نهی بر فساد در صورت تعلق آن به ذات یا وصف لازم عقد هستند. این دیدگاه هماهنگی بیشتری با ادله شرعی و لغوی و اقتضائات عقلی و عرفی دارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of the Viewpoints of Amedi and Sharif Al-Murtadha in Implications of Prohibition for the Corruption of Contract

نویسندگان [English]

  • Seyed Fazel Rostami 1
  • Jalil Omidi 2
  • Mostafa Zolfaghartalab 3
1 PhD student at Tehran University
2 Professor at Tehran University
3 Assistant Professor at Tehran University
چکیده [English]

The implication of prohibition for the contract corruption is one of the issues in which the Islamic jurists do not have a single opinion. The disagreement in this issue has significant jurisprudential effects. Amedi, one of the most famous theologians, same as the majority of Islamic jurists, believes that if prohibition belongs to the essence of the contract or its necessary description, the prohibition means corruption of contract. However, if it belongs to an external description, it does not have such an implication. Contrary to most proponents of this view, who consider the basis of corruption to be lexical, Amedi, citing some theological principles and rational and lexical arguments, considers the basis of corruption to be reason and concept. Sharif Al-Murtadha, one of the forerunners of the Imamiyya, believes that the prohibition itself does not imply corruption of contract, and the claim of corruption requires the external evidence. However, in the Shari‘a prohibitions, there is a principle called the custom of Shari‘a, which implies corruption, unless proven otherwise. Sharif Al-Murtadha’s main bases are rational and lexical arguments. There are also signs of theological foundations in his view. The absolute implication of the prohibition for corruption and the promise of the difference between invalidity and corruption are two other views, each of which has its supporters. The most justified view in this regard seems to be the view of those who believe in the literal meaning of the prohibition of corruption if it belongs to the essence or the necessary description of the contract. This view is mostly in accordance with religious and lexical arguments and rational and customary requirements.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Prohibition
  • Contract
  • Amedi
  • Sharif Al-Murtadha
  • Corruption
  • Invalidity

مراجع

قرآن کریم.
آخوند خراسانی، محمد کاظم، کفایة الأصول، قم، مؤسسه آل البیت، 1409ق.
آلوسی، نعمان بن محمود، جلاء العینین فی محاکمة الأحمدین، قاهرة، مطبعة المدنی، 1401ق.
آمدی، علی بن ابی‌علی، الإحکام فی اصول الأحکام، بیروت، المکتب الإسلامی، بی‌تا.
همو، غایة المرام فی علم الکلام، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1424ق.
ابن­‌حنبل، احمد بن محمد، مسند الإمام احمد بن حنبل، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1416ق.
ابن­‌خلدون، عبدالرحمن بن محمد، المقدمة، دمشق، دارالبلخی، 1425ق.
ابن­‌خلکان، احمد بن محمد، وفیات الأعیان و أنباء أبناء الزمان، بیروت، دارصادر، 1398ق.
ابن­‌عبدالسلام، عبدالعزیز بن عبدالسلام، قواعد الأحکام فی مصالح الأنام، قاهره، مکتبة الکلیات الأزهریة، 1414ق.
ابن‌قدامه، عبدالله بن احمد، روضة الناظر و جنة المناظر، بیروت، مؤسسة الریان، 1423ق.
ابن­‌ماجه قزوینی، محمد بن یزید، سنن ابن­‌ماجه، بیروت، دارالرسالة العالمیة، 1430ق.
ابوداود سجستانی، سلیمان بن اشعث، سنن ابی­‌داود، دمشق، دارالرسالة العالمیة، 1430ق.
اِسنوی، جمال­‌الدین، نهایة السول فی شرح منهاج الأصول، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1420ق.
امیرپادشاه، محمدامین بن محمود، تیسیر التحریر، مصر، دار مصطفی البابی الحلبی، 1351ق.
انصاری، مرتضی بن محمدامین، مطارح الأنظار، قم، مجمع الفکر الإسلامی، 1383ش.
ایجی، عبدالرحمن، المواقف، بیروت، دارالجیل، 1417ق.
باقلانی، أبوبکر، التقریب و الإرشاد (الصغیر)، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1418ق.
بامیانی، غلامعلی، دروس فی الکفایة، قم، دارالمصطفی لإحیاء التراث، بی‌تا.
بخاری، عبدالعزیز، کشف الأسرار عن أصول فخر الإسلام البزدوی، قاهره، دارالکتاب الإسلامی، بی‌تا.
بخاری، محمد بن اسماعیل، الجامع المسند الصحیح، دمشق، دارطوق النجاة، 1422ق.
بصری، ابوالحسین، المعتمد فی أصول الفقه، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1403ق.
تفتازانی، مسعود بن عمر، شرح التلویح علی التوضیح، مصر، مکتبة الصبیح، بی‌تا.
ثعلبی، عبدالوهاب بن علی، المعونة علی مذهب عالم المدینة، مکه، المکتبة التجاریة، بی­‌تا.
جوینی، عبدالملک بن عبدالله، نهایة المطلب فی درایة المذهب، جده، دارالمنهاج، 1428ق.
حسنات، احمد ابراهیم حسن، منهج الإمام تاج الدین السبکی فی أصول الفقه، عمان، الجامعة الأردنیة، کلیة الشریعة، 2002م.
حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، قم، مطبعة مهر، 1414ق.
همو، مختلف الشیعة فی احکام الشریعة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
خطیب شربینی، محمد بن احمد، مغنی المحتاج الی معرفة معانی الفاظ المنهاج، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1415ق.
زرکشی، محمد بن عبدالله، البحر المحیط فی أصول الفقه، قاهره، دارالکتبی، 1414ق.
همو، تشنیف المسامع بجمع الجوامع، قاهره، مکتبة قرطبة، 1418ق.
سبحانی، جعفر، تذکرة الأعیان، قم، مؤسسه امام صادق، 1429ق.
سبکی، عبدالوهاب بن علی، جمع الجوامع، بیروت، دارالکتب العلمیه، 2003م.
همو، طبقات الشافعیة الکبرى، ریاض، دار هجر، 1413ق.
سفارینی، محمد بن احمد، لوامع الأنوار البهیة و سواطع الأسرار الأثریة، دمشق، مؤسسة الخافقین، 1402ق.
سمعانی، منصور بن محمد، قواطع الأدلة فی الأصول، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1418ق.
سهالوی، محمد بن نظام­‌الدین، فواتح الرحموت بشرح مسلم الثبوت فی اصول الحنفیه، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1423ق.
سیوطی، عبدالرحمن بن ابی­‌بکر، بغیة الوعاة فی طبقات اللغویین و النحاة، بیروت، المکتبة العصریة، بی­‌تا.
شریف مرتضی، علی بن حسین، الإنتصار فی انفرادات الإمامیة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1415ق.
همو، الذریعة الی اصول الشریعة، تهران، دانشگاه تهران، 1376ش.
شوکانی، محمد بن علی، ارشاد الفحول الی تحقیق الحق من علم الأصول، بیروت، دارالکتاب العربی، 1419ق.
شیرازی، ابراهیم بن علی، التبصرة فی أصول الفقه، دمشق، دارالفکر، 1403ق.
طوسی، محمد بن حسن، العدة فی اصول الفقه، قم، بعثت، 1417ق.
طوفی، سلیمان بن عبدالقوی، شرح مختصر الروضة، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1407ق.
عاملی، حسن بن زین­‌الدین، معالم الدین و ملاذ المجتهدین، قم، مؤسسة الفقه، 1376ش.
علائی، صلاح‌الدین، تحقیق المراد فی أن النهی یقتضی الفساد، کویت، دارالکتب الثقافیة، بی‌تا.
عمرانی، یحیى بن ابی‌الخیر، البیان فی مذهب الإمام الشافعی، جده، دارالمنهاج، 1421ق.
غزالی، محمد بن محمد، المستصفی من علم الأصول، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1413ق.
غنیمی، عبدالغنی بن طالب، اللباب فی شرح الکتاب، بیروت، المکتبة العلمیه، بی­‌تا.
فناری، محمد بن حمزه، فصول البدائع فی أصول الشرائع، بیروت، دارالکتب العلمیه، 2006م.
کاظمی، جواد بن سعد، مسالک الأفهام إلی آیات الأحکام، تهران، مرتضوی، 1365ش.
ماوردی، علی بن محمد، الحاوی الکبیر فی فقه مذهب الإمام الشافعی و هو شرح مختصر المزنی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1419ق.
محقق حلی، جعفر بن حسن، معارج الأصول، قم، مؤسسه آل البیت، بی‌تا.
محلی، جلال‌الدین، شرح جمع الجوامع، فلسطین، جامعة القدس، 1420ق.
مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، بی‌تا.
میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمدحسن، قوانین الأصول، تهران، المکتبة العلمیة الإسلامیة، 1378ق.
نووی، یحیی بن شرف، المجموع شرح المهذب، بیروت، دارالفکر، بی­‌تا.
یاقوت حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، بیروت، دارصادر، 1995م.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار