تطور تاریخی حکم مجسمه سازی در نگاه فریقین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار دانشگاه پیام نور

چکیده

ساخت مجسمه با انگیزه­‌های متفاوت پیشینه­‌ای بسیار طولانی و تاریک دارد و در عصر نزول وحی به‌خاطر جو حاکم (بت و بت­‌پرستی) ممنوع بود، ولی با رشد و گسترش اسلام در بستر زمان و مکان، دستخوش دگرگونیهای مهمی شد. از این­‌رو فقیهان شیعه و اهل­‌سنت دیدگاههای متفاوتی بیان داشتند؛ ازجمله حرمت ساخت مجسمه حیوان جاندار که دیدگاه غالب فقهای شیعه و اهل­‌سنت در زمانهای مختلف است. این مقاله بر آن است تا به این پرسش پاسخ دهد که آیا دیدگاه حرمت ساخت مجسمه، اختصاص به فقیهان متقدم دارد؟ تا بتوان گفت زمان و مکان نقش مهمی در نگاه فقیهان داشت. یا اینکه فقیهان شیعه و اهل­‌سنت متأخر و معاصر نیز همانند متقدمین به­‌خاطر بقای علت، قائل به حرمت آن هستند. بررسی دقیق تطور تاریخی دیدگاه فقها در خصوص حرمت ساخت مجسمه نشان می­‌دهد در میان فقیهان هر مقطع دیدگاههای مختلف حرمت و یا جواز ساخت مجسمه وجود دارد و هم­‌چنان موضوعی چالشی و بحث­‌برانگیز است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Historical Development of the Verdict of Making Statues under the Views of the Islamic Jurisprudents

نویسنده [English]

  • Seyed Mohammad Reza Hosseini
Associate Professor at Payame Noor University
چکیده [English]

Making statues, has a long and dark history. At the time of the Islamic revelations, due to the dominating atmosphere, idols and idolatry were forbidden. However, this sanction changed as Islam became more powerful in the course of time and environment. Therefore, the Shiite and Sunni jurisprudents have different views on this issue. They both consider making statue from a living organism as prohibited. The present study attempts to answer whether the prohibition of making statues belongs to the early jurisprudents. What is the role of time and place according to the jurists? The study wants also to probe whether the present Sunni and Shiite jurists also believe in the prohibition of making statues. The study of the historical development shows that at each stage and time, there have been different views on the prohibition of making statues and the religious scholars have had their views accordingly, and this is still a controversial issue.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Statue
  • History
  • Islam
  • Prohibition
  • Two Main Islamic Sects
قرآن کریم.
ابن­‌ادریس حلی، محمد بن منصور، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410ق.
ابن­‌براج، عبدالعزیز بن نحریر، المهذب، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1406ق.
ابن­‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، فتح الباری شرح صحیح البخاری، بی­‌جا، دارإحیاء للکتاب، 1402ق.
ابن­‌حنبل، احمد بن محمد، مسند الإمام احمد بن حنبل، بیروت، دارصادر، بی­‌تا.
ابن­‌عابدین، محمدامین بن عمر، رد المحتار علی الدر المختار، بیروت، دارالفکر، 1412ق.
ابوالصلاح حلبی، تقی‌الدین بن نجم‌الدین، الکافی فی الفقه، اصفهان، مکتبة الإمام أمیرالمؤمنین علی، 1403ق.
اصفهانى، سید ابوالحسن، وسیلة النجاة، بیروت، دارالتعارف، 1397ق.
اعرافی، علیرضا، مجسمه و نقاشی، قم، مؤسسه فرهنگی هنری اشراق و عرفان، 1390ش.
انصاری، مرتضی بن محمدامین، فرائد الأصول، قم، مجمع الفکر الإسلامی، 1428ق.
همو، کتاب المکاسب، قم، مؤسسه دارالکتاب، بی­‌تا.
ایروانی، میرزا علی، حاشیة المکاسب، قم، ذوی القربی، 1421ق.
بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، بیروت، دارالأضواء، 1405ق.
بیهقی کیدری، محمد بن حسین، إصباح الشیعة بمصباح الشریعة، قم، مؤسسه امام صادق، 1374ش.
پاکباز، روبین، دایرة المعارف هنر، تهران مؤسسه فرهنگ معاصر، 1378ش.
تبریزى، جواد، ارشاد الطالب الی التعلیق علی المکاسب، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1374ش.
جزیری، عبدالرحمن، الفقه على المذاهب الأربعة، بیروت، دارالفکر، 1417ق.
حائری، مرتضی، ابتغاء الفضیلة فی شرح الوسیلة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1396ش.
حسینی عاملی، سید محمدجواد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1419ق.
حقی بروسوی، اسماعیل، تفسیر روح البیان، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1405ق.
حلی، حسن بن یوسف، تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة، قم، مؤسسه امام صادق، 1422ق.
همو، نهایة الإحکام فی معرفة الأحکام، قم، مؤسسه اسماعیلیان، بی­‌تا.
خمینی، سید روح‌الله، المکاسب المحرمة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1374ش.
همو، تحریر الوسیلة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، بی‌تا.
خوانساری، سید احمد، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، تهران، مکتبة الصدوق، 1355ش.
خویی، سید ابوالقاسم، مصباح الفقاهة، نجف، مطبعة حیدریة، 1372ش.
دردیر، احمد بن محمد، الشرح الصغیر علی اقرب المسالک، امارات، وزارة الشؤون الإسلامیة، 1410ق.
دورانت، ویل، تاریخ تمدن، ترجمه سهیل آذری، تهران، اقبال، 1363ش.
سبحانی، جعفر، المواهب فی تحریر أحکام المکاسب، قم، مؤسسه امام صادق، 1410ق.
سبزواری، سید عبدالأعلی، مهذب الأحکام، قم، مؤسسه المنار، 1417ق.
سبزواری، محمدباقر بن محمدمؤمن، کفایة الأحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1423ق.
سراج جوزجانی، منهاج­‌الدین، طبقات ناصرى (تاریخ ایران و اسلام)، تهران، دنیاى کتاب، 1363ش.
سلار دیلمی، حمزة بن عبدالعزیز، المراسم العلویة، قم، منشورات الحرمین، 1404ق.
شهید ثانی، زین‌­الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم، کتابفروشی داوری، 1410ق.
همو، حاشیة شرائع الإسلام، قم، بوستان کتاب، 1422ق.
همو، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1416ق.
طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، حاشیة المکاسب، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1423ق.
طباطبایی، سید علی بن محمدعلی، ریاض المسائل فی بیان الأحکام بالدلائل، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1412ق.
طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارمکتبة الحیاة، بی­‌تا.
طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، قم، مکتب الاعلام الإسلامی، 1409ق.
همو، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت، دارالکتاب العربی، 1400ق.
فاضل هندی، محمد بن حسن، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، قم، کتابخانه آیة­الله مرعشى نجفی، 1405ق.
فخرالمحققین، محمد بن حسن، إیضاح الفوائد فی شرح اشکالات القواعد، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1387ق.
فخررازی، محمد بن عمر، تفسیر کبیر، ترجمه علی­‌اصغر حلبی، تهران، اساطیر، 1371ش.
قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، تهران، ناصرخسرو، 1364ش.
کاسانی، ابوبکر بن مسعود، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1406ق.
مالک بن انس، موطأ الإمام مالک، ابوظبی، مؤسسة زاید بن سلطان آل نهیان للأعمال الخیریة و الإنسانیة، 1425ق.
مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحار الأنوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، 1403ق.
محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، 1414ق.
مغنیه، محمدجواد، فلسفات إسلامیة، بیروت، دار و مکتبة الهلال؛ دارالجواد، 1993م.
مفید، محمد بن محمد، المقنعة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1376ش.
مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1403ق.
مقدسی، عبدالرحمن بن محمد، الشرح الکبیر، بیروت، دارالفکر، بی­‌تا.
منتظری، حسینعلی، دراسات فی المکاسب المحرمة، قم، نگین، 1417ق.
میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمدحسن، غنائم الأیام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1417ق.
نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، بی­‌تا.
نراقی، احمد بن محمدمهدی، مستند الشیعة فی أحکام الشریعة، قم، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، 1415ق.
نووی، یحیی بن شرف، المجموع شرح المهذب، بیروت، دارالفکر، بی­‌تا.
هاشمى شاهرودى، سید محمود، موسوعة الفقه الإسلامی طبقاً لمذهب اهل البیت، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل­‌بیت، 1423ق.