سعه و ضیق حکمی شهادت صبی ممیز به مثابه ادله اثبات دعوا (مطالعه تطبیقی در حقوق اسلام، ایران و برخی نظامهای حقوقی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه سیستان و بلوچستان

2 دانشجوی دکتری فقه و حقوق جزا دانشگاه شهید مطهری

3 کارشناس ارشد فقه و حقوق خصوصی دانشگاه شهید مطهری

چکیده

در زمره مهمترین شرایط شهود در باب ادله اثبات دعوا، بلوغ است؛ آنچه در وهله نخست، از این شرط استفاده می‌شود، عدم صحت شهادت صبی است؛ حکمی که از اصل اولی و تبادر از آیات و برخی روایات نیز قابل استنباط است. با این همه، روایاتی وجود دارد که ظهور در اصلِ پذیرش شهادت صبی دارد. وانگهی، عده­‌ای از فقیهان برجسته نیز شهادت صبی را در جراح و قصاص، در زمره ادله اثبات پذیرفته­‌اند که البته قابل انتقاد می­‌نماید. از نقطه­‌نظر حقوقی نیز قانونگذار در ماده 1314 قانون مدنی شهادت صبیان را تنها جهت مزید اطلاع دانسته است و نیز در مواد 177 و 179 قانون مجازات اسلامی شهادت صبی را مطلقاً نپذیرفته است. همین اختلاف تحلیلها، ضرورت واکاوی مسئله را ایجاب می­‌کند. ازاین­‌رو، آنچه از جمع‌ ادله به­‌نظر می­‌رسد این است که از حیث دایره موضوعی مسئله، قتل موضوعی است که صبی صلاحیت شهادت دادن پیرامون آن ­را دارد و اما از حیث حکمی مسئله، هر قتلی قابلیت پذیرش شهادت صبیان را ندارد بلکه در قتلی که لااقل در آن چهار شرط مجتمع باشد می­‌توان شهادت صبیان را به مثابه یکی از ادله اثبات دعوا پذیرفت: 1) قتلی که بین خودشان واقع شده باشد، 2) عدم تفرق صبیان پس از وقوع قتل، 3) وجود اماره تمیز (یعنی وصول به ده سالگی) و 4) شهادت صبی موجب اثبات قتل خطائی باشد که صرفاً مُثبِت دیه بر عهده عاقله است. شاهد این مطلب را ­می­‌توان روایت سکونی از امیرالمومنین(ع) دانست. رگه­‌هایی از همین دیدگاه را فقهای صاحب­‌نامِ اهل­‌سنت از جمله در مذاهب مالکی و حنبلی اختیار کرده­‌اند که مستند قول آنها نیز همان روایت سکونی است که در مصادر شیعه نیز آمده است. لذا شایسته است که دیدگاه برگزیده، به عنوان دیدگاهی اشتراکی وِفق مبانی و مدارک فریقین اتخاذ گردد تا در این حوزه پر چالش، به نقطه­‌ای مشترک رسید و زمینه اصلاحات حقوقی نیز در همین بستر فراهم آید.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Extensiveness and Limitedness of the Testimony of Discriminating Child as Evidence of Litigation (Comparative Study of Islamic Law, Iran and Some Legal Systems)

نویسندگان [English]

  • Ali Reza Abin 1
  • Abdullah Mokhtari 2
  • Amir Barani Beyranvand 3
1 Assistant Professor at University of Sistan and Baluchestan
2 PhD student at Shahid Motahari University
3 MA at Shahid Motahari University
چکیده [English]

Among the most important conditions of intuition regarding the evidence of litigation is maturity; what is used in the first place is the inaccuracy of the testimony of discriminating child, which can be deduced from the first principle and the abrogation of verses and some traditions. However, there are traditions that, despite the distinction in the case, have a strong emergence in the principle of accepting the testimony of discriminating child. Moreover, some prominent jurists have accepted the testimony of discriminating child in surgery and retribution as evidence, which of course can be criticized. He has been informed and has not absolutely accepted the testimony of discriminating child in Articles 177 and 179 of the Islamic Penal Code. This difference in analysis necessitates the analysis of the problem. Hence, what appears to be a set of arguments is that, in terms of the subject matter of the case, murder is a matter about which the child has the authority to testify. But from the point of view of the issue, not every murder can accept the testimony of the children, but in a murder in which at least four conditions are integrated, the testimony of the children can be accepted as one of the proofs of the lawsuit: (1) the murder that took place between them, (2) the lack of separation of the children after the murder.(3) the existence of a Reason for diagnosis (i. e. reaching the age of ten) and (4) the testimony of a child proves the murder of an error that is only the responsibility of the wise man. Such views have been taken by well-known Sunni jurists, including in the Maliki and Hanbali religions, as evidenced by the tradition of Sakuni, which is also mentioned in our sources. Therefore, it is suggested that the selected view be adopted as a common view in accordance with the principles and documents of the sects, so that in this challenging field, we can reach a common point so that the field of legal reform can be provided in this context.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Testimony
  • Maturity
  • First Principle
  • Retribution
  • Evidence of Litigation

مراجع

آخوند خراسانی، محمدکاظم، کفایة الأصول، قم، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، 1409ق.
ابن­‌ادریس حلی، محمد بن منصور، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410ق.
ابن­‌بابویه، محمد بن علی، الخصال، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1362ش.
همو، علل الشرائع، قم، کتابفروشى داورى، 1385ش.
همو، من لایحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
ابن­‌حزم، علی بن احمد، المحلی بالآثار، بیروت، دارالجیل، بی‌تا.
ابن­‌رشد حفید، محمد بن احمد، بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، بیروت، دارالفکر، 1415ق.
ابن­‌زهره حلبی، حمزة بن علی، غنیة النزوع إلی علمی الأصول و الفروع، قم، مؤسسه امام صادق، 1375ش.
بهوتی، منصور بن یونس، الروض المربع شرح زاد المستقنع، بیروت، مؤسسة الرسالة، 2010م.
تدین، عباس، قانون دادرسی کیفری فرانسه، تهران، معاونت حقوقی و توسعه قضایی قوه قضائیه، 1388ش.
حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، بیروت، المکتبة العصریة، بی­‌تا.
حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، 1409ق.
حسینى حائرى، سید کاظم، القضاء فی الفقه الإسلامی، قم، مجمع الفکر الإسلامى، 1415ق.
حسینی روحانى، سید محمدصادق، زبدة الأصول، تهران، حدیث دل، 1382ش.
حکیم، سید محسن، حقائق الأصول، قم، کتابخانه بصیرتی، 1408ق.
حلی، حسن بن یوسف، تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة، قم، مؤسسه امام صادق، 1420ق.
حیدرى، سید على نقى، أصول الإستنباط، قم، مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، 1412ق.
خمینی، سید روح‌الله، الخلل فی الصلاة، قم، مهر، بی­‌تا.
خمینی، سید مصطفی، تحریرات فی الأصول، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1376ش.
خوانسارى، سید احمد، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1405ق.
خویى، سید ابوالقاسم، الاجتهاد و التقلید، قم، دارالهادی، 1410ق.
همو، مبانی تکملة المنهاج، قم، مؤسسه احیاء آثار امام خویی، 1422ق.
زراعت، عباس؛ حاجی‌زاده، حمیدرضا، ادله اثبات دعوا، کاشان، قانون‌مدار، 1388ش.
سبحانى، جعفر، نظام القضاء و الشهادة فی الشریعة الإسلامیة الغراء، قم، مؤسسه امام صادق، 1418ق.
سلار دیلمی، حمزه بن عبدالعزیز، المراسم العلویة، قم، منشورات الحرمین، 1404ق.
شریف مرتضی، علی بن حسین، الإنتصار فی إنفرادات الإمامیة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1415ق.
همو، الذریعة إلی أصول الشریعة، تهران، دانشگاه تهران، 1346ش.
شمس، عبدالله، ادله اثبات دعوا، تهران، دراک، 1387ش.
شهید ثانی، زین‌­الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم، کتابفروشی داوری، 1410ق.
همو، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1413ق.
صیمرى، مفلح بن حسن، غایة المرام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دارالهادی، 1420ق.
طباطبایی، سید علی بن محمدعلی، ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل، قم، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، 1418ق.
طوسی، محمد بن حسن، العدة فی أصول الفقه، قم، بعثت، 1417ق.
همو، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت، دارالکتاب العربی، 1400ق.
همو، تهذیب الأحکام، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1365ش.
همو، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1407ق.
عبدری مالکی، محمد بن محمد، المدخل إلی تنیمة الأعمال بتحسین النیات و التنبیه علی بعض البدع و العوائد، قاهره، مکتبة دارالتراث، 1986م.
غزالی، محمد بن محمد، المستصفی من علم الأصول، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1417ق.
فاضل آبی، حسن بن ابی‌طالب، کشف الرموز فی شرح المختصر النافع، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417ق.
فخرالمحققین، محمد بن حسن، إیضاح الفوائد فی شرح اشکالات القواعد، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1387ق.
قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، شرح المطالع فی المنطق، قم، کتبی نجفی، بی­‌تا.
کاتوزیان، ناصر، اثبات و دلیل اثبات، تهران، میزان، 1390ش.
کریمی، عباس، ادله اثبات دعوا، تهران، میزان، 1388ش.
کاظمى تسترى، اسدالله، مقابس الأنوار، قم، مؤسسة آل البیت، بی­‌تا.
گلدوزیان، ایرج، حقوق کیفری تطبیقی، تهران، جهاد دانشگاهی، 1374ش.
گودرزی بروجردی، محمدرضا؛ مقدادی، لیلا، آیین دادرسی کیفری در انگلستان، تهران، جنگل، 1384ش.
لارگیه، ژان، آیین دادرسی کیفری فرانسه، ترجمه حسن کاشفی اسماعیل­‌زاده، تهران، گنج دانش، 1378ش.
مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، ملاذ الأخیار، قم، کتابخانه آیة‌الله مرعشی نجفی، 1406ق.
مجلسی، محمدتقى بن مقصودعلى، ‏روضة المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه، قم، بنیاد فرهنگ اسلامى کوشانپور، 1406ق.
محقق حلی، جعفر بن حسن، المختصر النافع، قم، مؤسسة المطبوعات الدینی، 1418ق.
همو، المعتبر فی شرح المختصر، قم، مؤسسة سیدالشهداء، 1407ق.
همو، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1408ق.
مفید، محمد بن محمد، المقنعة، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، 1413ق.
مقدسی، عبدالرحمن بن محمد، الشرح الکبیر، بیروت، دارالکتاب العربی، بی‌تا.
الموسوعة الفقهیة الکویتیة، وزارة الأوقاف و الشؤون الإسلامیة، کویت، دارالسلاسل، 1404ق.
موسوی اردبیلی، سید عبدالکریم، فقه الحدود و التعزیرات، قم، دانشگاه مفید، 1377ش.
موسوی گلپایگانى، سید محمدرضا، کتاب الشهادات، قم، دارالقرآن الکریم، 1405ق.
میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمدحسن، غنائم الأیام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1417ق.
نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1404ق.
نراقی، احمد بن محمدمهدی، مستند الشیعة فی أحکام الشریعة، قم، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، 1415ق.
هنرمند، عباس، «شهادت به‌عنوان دلیل اثبات دعوای کیفری»، مجله دادرسی، شماره 46، 1383ش.
Daniel Yarmey & Johns. “Is the psychology of eyewitness identify cation a matter of common sense?” in S. Lloyd- Bostock & R. Clifford, 1983.
Gail S. Goodman, “When a child takes the stand: Jurors’ perceptions of children’s eyewitness testimony”, Law and human Behavior, 1987.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار