بررسی تطبیقی ضمان ناشی از فقدان قصد در مهرالمسمی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه قم

2 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه قم

چکیده

زوجه در نظام حقوقی اسلام مستحق حقوق متعددی از جمله مهر است که به‌­واسطه عقد نکاح دائم به ملکیت او درمی­‌آید. امروزه مطابق با قول مشهور فریقین، علی­‌رغم اینکه زوجین به علت عدم وابستگی عقد به ذکر مهر، الزامی بر تسمیه در عقد ندارند، گاه بر مبنای باورهای غلط بر مهریه­‌ای توافق می­‌کنند که یا زوج قدرت پرداخت ندارد یا زوجین اصلاً قصد اخذ و اعطاء ندارند، بلکه مهر دیگری مقصود آنهاست که خارج از عقد بر آن توافق نموده­‌اند. از آنجا که ذکر این نوع مهر در جامعه شایع شده، بازپژوهی ماهیت و آثار آن ضروری است. حاصل پژوهش نشان می­‌دهد که مهریه صوری به دلیل فقدان قصد باطل است و اینکه با بطلان آن، چه میزان مهریه بر ذمه قرار­ می­‌گیرد، در حالتهای مختلف و با توجه به قصد واقعی زوجین، متفاوت است. پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی و با استناد به منابع کتابخانه­‌ای صورت­ گرفته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Comparative Study of Responsibility due to Lack of Intention in the Specified Marriage Portion

نویسندگان [English]

  • Mohammad Ali Raghebi 1
  • Majid Nazarian 2
  • Mohammad Asadi 2
1 Associate Professor at University of Qom
2 PhD student at University of Qom
چکیده [English]

In the Islamic legal system, the wife is entitled to several rights, including the marriage portion, which becomes her property through a permanent marriage. Today, according to the famous saying of the two main Islamic denominations, despite the fact that couples do not have to mention the marriage portion in the contract due to their lack of dependence of contract on mentioning the marriage portion, sometimes, based on misconceptions, they agree on marriage portions that the husband has no power to pay and the couple do not intend to give or receive the amount, but their intention is another amount of marriage portion that they have agreed out of contract. Since this type of mentioning marriage portion has become frequent in society, it is necessary to re-examine its nature and effects. The research shows that the fake marriage portion is void because of the lack of intention. The amount of marriage portion that the husband owes after the annulment of the mentioned amount, varies in different situations and according to the real intention of the couple. The present research has been conducted through descriptive-analytical method and with reference to library sources.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imamiyyah
  • Sunni
  • Intention
  • Suitable Marriage Portion
  • Specified Marriage Portion
  • Formal Marriage Portion
قرآن کریم.
ابن­‌حنبل، احمد بن محمد، مسند الإمام احمد بن حنبل، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1421ق.
ابن­‌رشد، محمد بن احمد، البیان و التحصیل و الشرح و التوجیه و التعلیل فی مسائل المستخرجة، بیروت، دارالغرب الإسلامی، 1408ق.
ابن­‌رشد حفید، محمد بن احمد، بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، قاهره، دارالحدیث، 1425ق.
ابن­‌قدامه، عبدالله بن احمد، المغنی، بیروت، دارالکتب العلمیة، بی‌تا.
ابن­‌قیم جوزیه، محمد بن ابی­‌بکر، إعلام الموقعین عن رب العالمین، بیروت، دارالجلیل، بی­تا.
ابن­‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارالفکر؛ دارصادر، 1414ق.
ابوجیب، سعدى، القاموس الفقهی لغةً و إصطلاحاً، دمشق، دارالفکر، 1408ق.
اراکی، محمدعلی، کتاب النکاح، قم، نورنگار، 1419ق.
امامی، سید حسن، حقوق مدنی، تهران، کتابفروشی اسلامیه، بی­‌تا.
انصاری، زکریا بن محمد، فتح الوهاب بشرح منهج الطلاب، بیروت، دارالفکر، 1414ق.
انصاری، مرتضی بن محمدامین، کتاب المکاسب، قم، دارالکتاب، 1410ق.
همو، کتاب النکاح، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، 1415ق.
بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1405ق.
بدران، ابوالعینین، الفقه المقارن للأحوال الشخصیة بین المذاهب الأربعة السنیة و المذهب الجعفری و القانون، قاهره، دارالفکر العربی، 1407ق.
برقی، احمد بن محمد، المحاسن، قم، دارالکتب الإسلامیة، 1371ق.
بهرامی، حمید، حقوق تعهدات و قراردادها (با مطالعه تطبیقی در فقه مذاهب اسلامی و نظامهای حقوقی)، تهران، دانشگاه امام صادق، 1390ش.
بهوتی، منصور بن یونس، کشاف القناع عن متن الإقناع، بیروت، دارالکتب العلمیة، بی‌تا.
ترمذی، محمد بن عیسی، سنن الترمذی، قاهره، مطبعة مصطفی البابی الحلبی، 1395ق.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر، تأثیر اراده در حقوق مدنی، تهران، گنج دانش، 1387ش.
همو، ترمینولوژی حقوق، تهران، گنج دانش، 1378ش.
حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، 1409ق.
حسینی زبیدی، محمد بن محمد، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دارالفکر، 1414ق.
حلی، حسن بن یوسف، تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة، مشهد، مؤسسة آل البیت، بی­‌تا.
همو، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، 1388ق.
حمیری، نشوان بن سعید، شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم، دمشق، دارالفکر؛ بیروت، دارالفکر المعاصر، 1420ق.
حیاتی، علی عباس، حقوق مدنی 3: قواعد عمومی قراردادها، تهران، میزان، 1392ش.
خرقی، عمر بن حسین، متن الخرقی علی مذهب أبی‌عبدالله أحمد بن حنبل الشیبانی، طنطا، دارالصحابة للتراث، 1413ق.
خلیل، احمد بن محمد، شرح زاد المستقنع، بی­‌جا، بی‌نا، بی­‌تا.
خمینی، سید روح‌الله، کتاب البیع، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، بی­‌تا.
خویی، سید ابوالقاسم، مصباح الفقاهة، بیروت، دارالهادی، 1412ق.
رافعی قزوینی، عبدالکریم بن محمد، العزیز شرح الوجیز المعروف بالشرح الکبیر، بیروت دارالکتب العلمیة، 1417ق.
رستم باز اللبنانی، سلیم، شرح المجلة، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1406ق.
زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت، دارالکتاب العربی، 1407ق.
زیدان، عبدالکریم، المفصل فی أحکام المرأة، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1417ق.
زیلعی، عثمان بن علی، تبیین الحقائق شرح کنز الدقائق و حاشیة الشلبی، قاهره، المطبعة الکبرى الأمیریة، 1313ق.
سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، بیروت، دارالمعرفة، 1414ق.
سعیدی، محمدعلی، «بررسی اعتبار حقوقی مهریه­‌های سنگین»، مجله حقوق دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شماره 101، 1389ش.
شبیری زنجانی، سید موسی، کتاب نکاح، قم، مؤسسه پژوهشی رأی­‌پرداز، 1419ق.
شریف مرتضی، علی بن حسین، الإنتصار فی إنفرادات الإمامیة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1415ق.
شهید اول، محمد بن مکی، اللمعة الدمشقیة، بیروت، دارالتراث، 1410ق.
شهید ثانی، زین‌­الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، بی­‌تا.
همو، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1413ق.
شهیدی، مهدی، تشکیل قراردادها و تعهدات، تهران، مجد، 1390ش.
صفایی، سید حسین؛ امامی، اسدالله، حقوق خانواده، تهران، دانشگاه تهران، 1370ش.
طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1407ق.
همو، تهذیب الأحکام، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1365ش.
عینی، محمود بن احمد، عمدة القاری شرح صحیح البخاری، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، بی­‌تا.
غلامعلی خمسه، رقیه، بررسی فقهی حقوقی مهریه­‌های نامعقول با رویکردی بر نظریات حضرت امام خمینی، پایان­‌نامه کارشناسی ارشد، تهران، پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، 1392ش.
فخرالمحققین، محمد بن حسن، إیضاح الفوائد فی شرح اشکالات القواعد، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1420ق.
فیض کاشانی، محمدمحسن بن شاه مرتضی، المحجة البیضاء، بی‌جا، بی­‌نا، بی­‌تا.
قانون مدنی.
قرشی، سید علی‌اکبر، قاموس قرآن، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1412ق.
کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی خانواده، تهران، ­شرکت سهامی انتشار، 1371ش.
همو، قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی، تهران، بنیاد حقوقی میزان، بی­‌تا.
کاسانی، ابوبکر بن مسعود، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1406ق.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دارالحدیث، 1429ق.
لخمی، علی بن محمد، التبصرة، قطر، وزارة الأوقاف و الشؤون الإسلامیة، 1432ق.
مالک بن انس، المدونة الکبری، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1415ق.
محقق داماد، سید مصطفى، بررسی فقهی حقوق خانواده نکاح و انحلال آن، قم، مرکز نشر علوم اسلامی، 1381ش.
معین، محمد، فرهنگ فارسی، تهران، نامن، 1388ش.
مغنیه، محمدجواد، فقه الإمام الصادق، بیروت، دارالتعارف، 1966م.
مفید، محمد بن محمد، رسالة فی المهر، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، 1413ق.
مکارم شیرازی، ناصر، أنوار الفقاهة، قم، مدرسه امام على بن ابى­‌طالب، 1411ق.
همو، کتاب النکاح‌، قم‌، مدرسه امام على بن ابى­‌طالب، 1424ق.
نائینی، محمدحسین، المکاسب و البیع، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1404ق.
نعمتی، فاطمه، «جایگاه زن در خانواده»، مجله بینات، شماره 48، 1384ش.
یزدی، محمد، فقه القرآن، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1415ق.