واکاوی تطبیقی حرمتهای ابدی ازدواج در فقه امامیه و زیدیه با رویکرد حقوقی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه تهران پردیس فارابی

2 دانشجوی دکتری مذاهب فقهی دانشگاه ادیان و مذاهب

چکیده

ازدواج ارتباط مشروع بین زن و مرد است و ریشه آن به آفرینش انسان باز می‌گردد و آثاری ماندگار بر زندگی آنان می‌گذارد. حفظ نسل بشر، سلامت فردی و اجتماعی، فراهم‌سازی زمینه کمال انسانی و... از ثمره‌های ازدواج است. دین اسلام برای این مهم حد و مرز خاصی را مشخص نموده است که فراروی از این حد و مرز موجب از هم گسیختن شاکله خانواده‌‌ها و بی‌نظمی در اجتماع خواهد شد. برخی زنان و مردان تا ابد بر هم حرام‌اند؛ یعنی ازدواج آنان با یکدیگر ممنوع دانسته شده است. فقه امامیه و فقه زیدیه به عنوان دو فرقه مطرح در میان مذهب شیعه، در مورد این نوع حرمتها با هم اختلافات و اشتراکاتی دارند. حرمت ناشی از ارتباط نَسَبی (ارتباط ناشی از ازدواج شرعی، ارتباط غیرشرعی، نسب ناشی از تلقیح مصنوعی، طلاق نهم، ارتباط نامشروع با زن شوهردار، عملکرد شنیع و...) در فقه و حقوق شیعه وجود دارد که از مشترکات فقه امامیه و زیدیه است. از سوی دیگر حرمت ناشی از ارتباط سببی همچون مصاهرت، رضاع با رعایت شرایط خاص آن، لعان و ارتباط نامشروع جنسی از مسلمات فقه امامیه است که فقه زیدیه در این زمینه با فقه امامیه تفاوتهایی دارد. در این عرصه، حقوق مدنی ایران که برگرفته از فقه امامیه است، قدری با حقوق مدنی کشور یمن که تحت تاثیر فقه زیدیه می‌باشد، تفاوت دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Survey of Eternally Forbidden Marriages in the Imamiyya and Zaydiyya Jurisprudential Systems via a Legal Approach

نویسندگان [English]

  • Mohammad Sardoui Nasab 1
  • Tahere Sadat Naeimi 2
  • Maryam khademi 2
چکیده [English]

Marriage is the legitimate relationship between a man and a woman. With its root going back to humanity’s creation, marriage affects the life of humans permanently. Some men and women are eternally forbidden to unite in marriage; that is, it is considered prohibited for them to get married to one another. The Imamiyyaand Zaydiyya jurisprudential systems, as two known schools of law in Shiism, have similarities and differences with respect to such prohibitions. Prohibition due to blood relationship(relationships caused by legitimate marriages, illegitimate relationships, blood relationship caused by artificial insemination, the ninth divorce, illegitimate relationship with a married woman, heinous acts, and so on) exist in the Shiite jurisprudence and law, which constitute the common ground between the Imamiyyaand Zaydiyya jurisprudential systems. On the other hand, prohibition due to marital relationship such as relationship by marriage, foster relativity with the fulfillment of its special conditions, Li’an (separation by invoking curse) and illegitimate sexual relationships are among certain forbidden instances in the Imamiyya jurisprudence, but the Zaydiyya jurisprudence disagrees with it in some cases. In this regard, Civil Rights in Iran, as derived from the basis of the Imamiyya jurisprudence, is in some respects different from Civil Rights in Yemen, as developed under the influence of the Zaydiyya jurisprudence.

کلیدواژه‌ها [English]

  • prohibition
  • permanent prohibition
  • Nikah (marriage)
  • Zaydiyya jurisprudence
  • Imamiyya jurisprudence
قرآن کریم.
ابن­‌ادریس حلی، محمد بن منصور­، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ دوم، 1410ق.
ابن­‌بابویه، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1413ق.
ابن‌براج، عبد­العزیز، المهذب‌، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1406ق.
ابن­‌قدامه، عبدالله بن احمد، المغنی، بیروت، دارالفکر، 1405ق.
ابن­‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارصادر، 1414ق.
ابو‌جیب، سعدى، القاموس الفقهی لغة و اصطلاحاً، دمشق، دارالفکر، چاپ دوم، 1408ق.
ابوزهره، محمد، الاحوال الشخصیه، قاهره، دارالفکر العربی، چاپ دوم، 1369ق.
اشعری، علی بن اسماعیل، مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین، بیروت، دارالنشر، 1980م.
انیس، ابراهیم و دیگران، المعجم الوسیط، بی­‌جا، دارالدعوة، 1380ق.
بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، قم، دفتر انتشارات اسلامى، ‌1405ق.
بهوتی، منصور بن یونس، کشاف القناع عن متن الاقناع، بیروت، دارالفکر، 1402ق.
تویجری، محمد بن ابراهیم‌، موسوعة الفقه الاسلامی (معاصر)، بی­‌جا، بیت الافکار الدولیة، 1430ق.
جزیری، عبدالرحمن و دیگران، الفقه علی المذاهب الاربعة و مذهب اهل­‌البیت، بیروت، دارالثقلین، 1419ق.
حرّعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل‌البیت، 1409ق.
حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسه آل‌البیت، 1414ق.
حمدالهی، عاصف؛ و روشن، محمد، بررسی تطبیقی فقهی و حقوقی قرارداد استفاده از رحم جایگزین، تهران، مجد، 1388ش.
خویی، سیدابوالقاسم، موسوعة الامام خوئی، قم، مؤسسه احیاء آثار الامام خوئی، 1418ق.
راغب‌ اصفهانى، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن‌، تحقیق: صفوان عدنان داوودی، دمشق، دارالقلم؛ ‌بیروت، الدار الشامیة، 1412ق.
زحیلی، وهبه، الفقه الاسلامی و ادلته، دمشق، دارالفکر، 1998م.
زیدان، عبدالکریم، المفصل فی أحکام المرأة و البیت المسلم فی الشریعة الاسلامیة، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1417ق.
شریف­ مرتضى، علی بن حسین، الانتصار فی انفرادات الامامیة، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1415ق.
شهید اول، محمد بن مکی، اللمعة الدمشقیة، بیروت، دارالتراث؛ الدار الاسلامیه‌، 1410ق.
شهید ثانی، زین­‌الدین بن على، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم، ‌کتابفروشى داورى، 1410ق.
همو، مسالک الافهام الى تنقیح شرائع الاسلام‌، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیة، 1413ق.
طباطبایى، سیدعلى، ریاض المسائل، قم، مؤسسه آل­‌البیت، 1418ق.
طریحى، فخر­الدین، مجمع البحرین، تحقیق: سید احمد حسینی، تهران، کتابفروشى مرتضوى، 1416ق.
طوسى، محمد بن حسن، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1407ق.
همو، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوى، بیروت، دارالکتاب العربی، 1400ق.
عنیسی یمانی، احمد بن قاسم، التاج المذهب لاحکام المذهب، صنعاء، دارالحکمة الیمانیه، 1947م.
فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، قم، هجرت، 1410ق.
قرشى، سیدعلى­‌اکبر، قاموس قرآن، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1412ق.
کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1407ق.
کاسانی، ابوبکر بن مسعود، بدائع الصنائع، مؤسسة التاریخ العربی، 1417ق.
محقق حلى، جعفر بن حسن‌‌، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام‌، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1408ق.‌
محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مؤسسه آل‌البیت، 1414ق.
مکارم شیرازی، ناصر، دائرة المعارف فقه مقارن، قم، مدرسة الامام علی بن ابی­‌طالب، 1385ش.
نجفى، محمد­حسن،‌ جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام‌، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، 1404ق.
نراقى، احمد بن محمد­مهدى‌، مستند الشیعة فی احکام الشریعة، ‌قم، مؤسسه آل­‌البیت، 1415ق.
نورى، میرزا حسین،‏ مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت، مؤسسه آل­‌البیت، 1408ق.
نووی، یحیی بن شرف، المجموع شرح المهذب، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
هارونی، احمد‌ بن حسین‌، شرح التجرید فی فقه الزیدیه، دمشق، داراسامه، چاپ اول، 1405ق.
هاشمی شاهرودی، سیدمحمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل­‌بیت، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل­‌بیت، 1426ق.