واکاوی مستندات نابرابری دیه مسلمان و غیرمسلمان در فقه اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 دانشیار گروه حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

3 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

غیرمسلمان فردی است که به رسالت پیامبر اسلام یا اصلی معلوم­‌بالضروره در اسلام، ایمان ندارد. بر اساس فقه اسلامی، غیرمسلمان با پذیرش پیمان ذمه می­‌تواند ساکن سرزمینهای اسلامی شده و از مزایای حقوقی آن بهره‌مند گردد. در جرایم علیه نفس، علاوه بر قصاص یا عفو جانی، پرداخت دیه به مجنی­‌علیه نیز مشروعیت دارد. مشهور فقهای امامیه، مالکیه، شافعیه، حنابله، ظاهریه و اباضیه، میزان دیه غیرمسلمانان را پایین­‌تر از میزان دیه مسلمانان دانسته­‌اند. مستندات نظریه نابرابری دیه با هدف عمده شارع در تحقق عدالت اجتماعی در تضاد است. بیشتر دلایل مورد استناد این نظریه، از نوع روایات آحاد است. محدثین، سند بیشتر این روایات را نامعتبر دانسته­‌اند. به­‌نظر می­‌رسد احکام جزیه و انعقاد قرارداد ذمه با غیرمسلمانان و جزئیات فقهی مربوط بدانها، خصوصاً احکام مرتبط با دیه و قصاص، همگی مربوط به زمان و مکان خاص وضع این احکام بوده و دلیلی بر تسری این احکام به دیگر شرایط زمانی و مکانی در دست نیست. احکام دیه غیرمسلمانان زیرمجموعه احکام متغیر بوده و با تغییر شرایط زمانی و مکانی قابلیت تغییر دارد. گوناگونی روایات صادرشده از منابع روایی در خصوص دیه غیرمسلمانان، گواه محکمی در تأیید این مدعاست. این پژوهش با بررسی توصیفی نظریات فقهای فریقین و تحلیل و نقد دلایل آنها، دین و باور مجنی­‌علیه را در میزان دیه مؤثر ندانسته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Evaluation of the Reasons for Inequality of the Blood Money for Muslim and Non-Muslim Victims in the Islamic Jurisprudence

نویسندگان [English]

  • Mohammad Amin Amini 1
  • Asghar Arabian 2
  • Naser Marivani 3
1 PhD student at Faculty of Law, Theology and Political Science, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
2 Associate Professor at Department of Private Law, Faculty of Law, Theology and Political Science, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
3 Assistant Professor at Department of Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Faculty of Law, Theology and Political Science, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Non-Muslim is a member of the Islamic community, who does not believe in an essentially-accepted principle of Islam, i.e., acknowledging Muhammad as the last prophet of God. According to Islamic jurisprudence, non-Muslims can obtain the citizenship of an Islamic country by accepting the ‘Dhimmah’ contract and enjoy its legal privileges as long as they do not commit any crime there. In crimes committed against individuals, in addition to retaliation and amnesty, paying the blood money to innocent victim(s) is also legitimate. Most of Islamic jurisprudents from the sects of Imamiyyah, Malikiyyah, Shafi‘iyyah, Hanbaliyyah, Dhahiriyyah, and Abadhiyyah believe that the blood money of non-Muslims is lower than that of Muslims. However, it seems that reasons given for this theory is not compatible with the significantly-expressed goal of the God in realizing social justice. The majority of documents referred to for such inequality have invalid references. It seems that the issues like ‘Dhimmah’ and ‘Jizya’, which have been considered in Islam for non-Muslims, have been all related to the certain time and situation in which these issues have appeared for the first time, and there is not any rationale for generalizing such cases to other times and situations. The blood money-related rules for non-Muslims are sub-clauses of other changeable rules; thus, they may vary in different times and situations. A clear difference among various references for non-Muslims’ blood money proves the above-mentioned issues. Conducting a descriptive study on the opinions of both Shia and Sunni jurisprudents and analyzing the way of their reasoning, the present research rejects the influence of a victim’s religion on the amount of his/her blood money.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Blood money
  • Non-Muslim
  • Pagan
  • Ahl-ul-Kitab (the People of the Book)
  • Ahl-ul-Dhimmah (People under the Dhimmah Contract)
  • Expatriate

مراجع

قرآن کریم.
ابن­‌اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دارالکتاب العربی، 1417ق.
ابن­‌بابویه، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
ابن­‌ترکمانی، علی بن عثمان، الجوهر النقی على سنن البیهقی، بیروت، دارالفکر، بی­‌تا.
ابن­‌حزم، علی بن احمد، المحلى بالآثار، بیروت، دارالفکر، بی­‌تا.
ابن­‌داود حلی، حسن بن علی، رجال ابن‌داود، تهران، دانشگاه تهران، 1383ق.
ابن­‌رشد، محمد بن احمد، بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، قاهره، دارالحدیث، 1425ق.
ابن­‌قدامه، عبدالله بن احمد، المغنی، قاهره، مکتبة القاهرة، 1388ق.
ابن­‌مرتضی، احمد بن یحیی، البحر الزخار الجامع لمذاهب علماء الأمصار، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1422ق.
ابن­‌هشام، عبدالملک بن هشام، السیرة النبویة، مصر، مطبعة مصطفى البابی الحلبی، 1375ق.
ابویوسف، یعقوب بن ابراهیم، الآثار، بیروت، دارالکتب العلمیة، بی­‌تا.
اطفیش، محمد بن یوسف، شرح النیل و شفاء العلیل، بی­‌جا، المطبعة السلفیة، 1343ق.
انصاری، مرتضی بن محمدامین، فرائد الأصول، قم، دفتر انتشارات اسلامی، بی­‌تا.
بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، دمشق، دارطوق النجاة، 1422ق.
بهوتی، منصور بن یونس، کشاف القناع عن متن الإقناع، بیروت، دارالکتب العلمیة، بی‌تا.
بیهقی، احمد بن حسین، أحکام القرآن للشافعی، قاهره، مکتبة الخانجی، 1414ق.
همو، السنن الصغیر، کراچی، جامعة الدراسات الإسلامیة، 1410ق.
همو، السنن الکبرى، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1424ق.
جصاص، احمد بن علی، أحکام القرآن، بیروت، دارالکتب ‌العلمیة، 1415ق.
حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، 1409ق.
حسینی زبیدی، محمد بن محمد، تاج العروس من جواهر القاموس، بی­‌جا، دارالهدایة، بی­‌تا.
حلی، حسن بن یوسف، تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة، قم، مؤسسه امام صادق، 1420ق.
همو، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، 1414ق.
همو، قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
حیدری، سید علی­‌نقی، اصول الاستنباط، قم، مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، 1412ق.
خزرجی، احمد بن عبدالله، خلاصة ­تذهیب ­تهذیب ­الکمال ­فی ­أسماء الرجال، حلب، مکتب المطبوعات الإسلامیة؛ بیروت، دارالبشائر، 1416ق.
خطیب شربینی، محمد بن احمد، مغنی المحتاج إلی معرفة معانی ألفاظ المنهاج، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1415ق.
دارقطنی، علی بن عمر، سنن الدارقطنی، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1424ق.
دهلوی، احمد بن عبدالرحیم، حجة الله البالغة، بیروت، دارالکتب ­العلمیة، 1421ق.
زیلعی، عبدالله بن یوسف، نصب الرایة لأحادیث الهدایة، بیروت، مؤسسة الریان، 1418ق.
سرخسی، محمد بن احمد، شرح السیر الکبیر، بی­‌جا، الشرکة الشرقیة للإعلانات، 1971م.
شافعی، محمد بن ادریس، مسند الإمام الشافعی، کویت، شرکة غراس، 1425ق.
شهید ثانی، زین‌­الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم، کتابفروشی داوری، 1410ق.
همو، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1413ق.
صانعی، یوسف، فقه و زندگی (1-10)، قم، فقه الثقلین، 1390ش.
طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الأوسط، قاهره، دارالحرمین، بی­‌تا.
طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو، 1372ش.
طوسى، محمد بن ­حسن، الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1390ق.
همو، تهذیب الأحکام، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1365ش.
کاسانی، ابوبکر بن مسعود، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1406ق.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1365ش.
مالک بن انس، الموطأ، ابوظبی، مؤسسه زاید بن سلطان آل نهیان للأعمال الخیریة و الإنسانیة، 1425ق.
محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1408ق.
مرعشی، سید محمدحسن، «دیه کافر ذمی با دیه مسلمان متفاوت است یا نه؟»، مجله دادرسی، شماره 23، 1379ش.
مسلم بن حجاج نیشابوری، صحیح مسلم، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، بی‌تا.
معرفت، محمدهادی، «دیه اهل کتاب»، مجله دادرسی، شماره 11، 1377ش.
نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1407ق.
نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، ‌1404ق.
نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، 1408ق.
نووی، یحیى بن شرف، تحریر ألفاظ التنبیه، دمشق، دارالقلم، 1408ق.
هاشمی شاهرودی، سید محمود، «دیه اهل­‌ذمه و شهروندان غیرمسلمان»، مجله فقه اهل­‌بیت، شماره 28، 1380ش.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار