واکاوی ادله تأثیر حدود بر عقوبت اخروی در فقه اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه اردکان

چکیده

یکی از سؤالاتی که در باب حدود مطرح می­‌شود این است که با اجرای حد بر مجرم، آیا مجازات اخروی جرم نیز از وی برداشته می­‌شود یا اینکه این عقوبت دنیوی، کفاره گناه وی نبوده و لزوماً نمی­‌تواند باعث خلاصی وی از عذاب آخرت گردد؟ در این زمینه میان فقهای مذاهب اسلامی اختلافات و نظرات متعددی وجود دارد. برخی از صاحب­‌نظران معتقدند که صِرف اجرای حدود، جبران­‌کننده مجازات اخروی است و مجرمی که حد بر وی جاری شده، عقوبت اخروی ندارد. این گروه نظر خود را در قالب قاعده «الحدود کفارات» بیان می­‌کنند. در مقابل، برخی بر این باورند که مجازاتهای حدی، تنها مجازات دنیوی جرایم حدی است و به­‌هیچ­‌وجه، کفایت از مجازات اخروی نمی­‌کند. این گروه نیز نظر خود را در قالب قاعده «الحدود زواجر لاجوابر» بیان می­‌کنند. در برابر این دو نظر، عده­‌ای نیز قائل به تفصیل شده­‌اند. این نوشتار با بررسی نظرات مختلف فقهای مذاهب اسلامی و نقد و بررسی ادله و مستندات مربوطه، ضمن رد اقوال مختلف، با دقت در روایات و شأن صدور آنها، قائل به تفصیل به اعتبار نوع و کیفیت اثبات جرم است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analyzing the Evidences of the Effects of Hudud (Worldly Punishments) on Resurrectional Punishments in Islamic Jurisprudence

نویسنده [English]

  • Mohammad Sahraei Ardakani
Assistant Professor at Ardakan University
چکیده [English]

One of the questions raised about Islamic Hudud is whether the offenders would be exempted from Resurrectional Punishment after death if they are punished in the present world, or this worldly retribution would not compensate for their sin and cannot necessarily release them from Resurrectional Punishment? There are various opinions and differences among the experts of different Islamic schools. Some scholars believe that the mere imposition of punishment does compensate for Resurrectional Punishment, and the offender who has received punishment will not suffer from Resurrectional Punishment. This group express their opinion in the form of the rule “Al-Hudud Kaffarat” (compensation for the punishments). In contrast, others believe that Hudud are only the worldly punishments for the wrongdoing, and that do not suffice and would not compensate for the Resurrectional Punishments at all. Against these two views, some believe that the rule should be explained in details. In addition to examining different views of the scholars of Islamic denominations, and reviewing and analyzing the relevant arguments and evidences, this study refutes the two aforementioned viewpoints by scrutinizing the traditions and the circumstances of the issuance of the traditions and holds that it depends on the types and qualities of the offences and crimes.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Recompensations
  • Atonement
  • Forgiveness
  • Expiation
  • Punishment
  • Resurrectional Punishment
قرآن کریم.
آلوسی، محمود بن عبدالله، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1415ق.
ابن‌حجر هیتمی، احمد بن محمد، الزواجر عن اقتراف الکبائر، بیروت، المکتبة العصریة، 1420ق.
ابن­‌حنبل، احمد بن محمد، مسند الإمام احمد بن حنبل، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1421ق.
ابن­‌رجب، عبدالرحمن بن احمد، جامع العلوم و الحکم، بیروت، دار­المعرفة، 1408ق.
همو، فتح ­الباری، دمام، دار ابن­‌الجوزی، 1422ق.
ابن‌رشد، محمد بن احمد، المقدمات الممهدات، بیروت، دارالغرب الإسلامی، 1408ق.
ابن­‌شهرآشوب مازندرانی، محمد بن على، ‏متشابه القرآن و مختلفه، قم، بیدار، 1369ق.
ابن‌عسکر، عبدالرحمن بن محمد، إرشاد السالک إلی أشرف المسالک فی فقه الإمام مالک، بی‌جا، بی­‌نا، بی­‌تا.
ابن­‌فارس، احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغة، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1404ق.
ابن­‌ماجه قزوینی، محمد بن یزید، سنن ابن­‌ماجه، بی‌جا، موقع ­الإسلام، بی­‌تا.
ابن­‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارالفکر؛ دارصادر، 1414ق.
ابن­‌نجیم مصری، زین­‌الدین بن ابراهیم، البحر الرائق شرح کنز الدقائق، بیروت، دارالکتاب ‌الإسلامی، بی­‌تا.
ابن­‌همام، محمد بن عبدالواحد، شرح فتح القدیر، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
ابوزهو، حسن عبدالله عبدالمقصود، الأحکام التی خالف فیها الظاهریة الأئمة الأربعة فی الحدود دراسة مقارنة، قاهره، الأزهر، 1427ق.
بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، دمشق، دارطوق النجاة، 1422ق.
بیهقی، احمد بن حسین، السنن الکبری، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1424ق.
همو، السنن الکبری، حیدرآباد، مجلس دائرة­ المعارف النظامیة الکائنة، 1344ق.
ترمذی، محمد بن عیسی، سنن الترمذی، بی­‌جا، موقع ­الإسلام، بی­‌تا.
جزیری، عبدالرحمن، الفقه على المذاهب الأربعة، بیروت، دارالثقلین، 1419ق.
خوانسارى، سید احمد، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1405ق.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، دمشق، دارالقلم؛ بیروت، الدار الشامیة، 1412ق.
راوندی، سعید بن هبة­الله، فقه القرآن فی شرح آیات الأحکام، قم، کتابخانه آیة‌الله مرعشی نجفی، 1405ق.
رشید رضا، محمد، تفسیر المنار، بیروت، دارالمعرفة، 1990م.
سبزوارى، سید عبدالأعلى، جامع الأحکام الشرعیة، قم، مؤسسه المنار، 1413ق.
سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، بیروت، دارالمعرفة، 1414ق.
شافعی، محمد بن ادریس، الأم، بیروت، دارالمعرفة، 1410ق.
شحود، علی بن نایف، موسوعة الخطب و الدروس، بی­‌جا، بی‌نا، بی­‌تا.
شنقیطی، محمد­الأمین بن محمد، أضواء البیان فی إیضاح القرآن بالقرآن، بیروت، دارالفکر، 1415ق.
شهید ثانی، زین‌­الدین بن علی، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1413ق.
طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1390ق.
طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، 1387ق.
همو، تهذیب الأحکام، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1365ش.
عبد­الرحمن، محمود، معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة، بی‌جا، بی­‌نا، بی­‌تا.
عوده، سلمان بن فهد، دروس للشیخ سلمان عوده، بی­‌جا، بی­‌نا، بی­‌تا.
فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، قم، منشورات دارالرضی، بی­‌تا.
قاضی عیاض، عیاض بن موسی، إکمال المعلم شرح صحیح مسلم، بی­‌جا، بی­‌نا، بی­‌تا.
قرشی، سید علی­‌اکبر، قاموس قرآن، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1412ق.
قصیر، احمد بن عبدالعزیز، الأحادیث المشکلة الواردة فی تفسیر القرآن الکریم، دمام، دار ابن­‌الجوزی، 1430ق.
کاسانی، ابوبکر بن مسعود، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، بیروت، دارالفکر، بی­‌تا.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1407ق.
گلپایگانى، سید محمدرضا، الدر المنضود فی أحکام الحدود، قم، دارالقرآن الکریم، 1412ق.
لاحم، عبدالکریم بن محمد، المطلع على دقائق زاد المستقنع، ریاض، دار کنوز إشبیلیا، 1432ق.
مازندرانى، محمدصالح بن احمد، شرح الکافی الاصول و الروضة، تهران، المکتبة الإسلامیة، 1382ق.
مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، حدود و قصاص و دیات، تهران، دفتر انتشارات اسلامى، بی­‌تا.
همو، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1404ق.
همو، ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، قم، کتابخانه آیة‌الله مرعشی نجفی، 1406ق.
مجلسی، محمدتقى بن مقصودعلى، ‏روضة المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه، قم، بنیاد فرهنگ اسلامى کوشانپور، 1406ق.
مرعشى نجفى، سید شهاب­‌الدین، السرقة على ضوء القرآن و السنة، قم، کتابخانه آیة­الله مرعشى نجفى، 1424ق.
مسلم بن حجاج نیشابوری، صحیح مسلم، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، بی‌تا.
مکارم شیرازى، ناصر، انوار الفقاهة ـ کتاب الحدود و التعزیرات، قم، مدرسه امام علی بن ابی­‌طالب، 1418ق.
همو، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1371ش.
موسوی اردبیلی، سید عبدالکریم، فقه الحدود و التعزیرات، قم، دانشگاه مفید، 1377ش.
نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1404ق.
نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، 1408ق.
نووی، یحیی بن شرف، المجموع شرح المهذب، بیروت، دارالفکر، بی­‌تا.
هاشمى شاهرودى، سید محمود، موسوعة الفقه الإسلامی طبقاً لمذهب اهل البیت، قم، مؤسسه دائرة ­المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل­‌بیت، 1423ق.