اسباب اختلاف فقها در تفسیر متن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی شهرری

2 دانشجوی دکتری فقه و حقوق جزا دانشگاه خوارزمی

چکیده

پژوهش در اسباب اختلاف فقها، در فقه اهل‌‌سنت سابقه‌ای دیرینه دارد؛ دانشمندان اهل‌‌سنت از قرون اولیه اسلامی در صدد پاسخ به چرایی اختلاف صحابه و فقیهان، و ارائه دلیل و توجیه برای آن برآمده‌اند، اما این مسئله اساساً برای شیعیان که با حضور امامان معصوم(ع) و روشمند شدن اجتهاد توسط ایشان، کمتر دچار اختلاف شده بودند، مطرح نبوده است. در میان دلایلی که به عنوان اسباب اختلاف برشمرده‌اند، به اختلافات ناشی از تفسیر متن دلیل نقلی کمتر توجه شده است. تتبع در فقه مذاهب اسلامی به روش مقارنه‌ای، این موارد اختلاف را روشن می‌‌سازد و اسباب اختلاف فقها در تفسیر متون را به دست می‌‌دهد که می‌‌توان به پنج مورد به عنوان اصلی‌‌ترین اسباب اختلاف فقیهان در تفسیر متن اشاره نمود: ویژگیهای زبانی، دخالت مبانی و جهان‌بینی، فهم اجتماعی متن، پذیرش یا عدم پذیرش برخی قواعد فقهی، و جمود بر ظواهر.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Causes of Disagreement in Text Interpretation among Muslim Jurists

نویسندگان [English]

  • Mohammad Jafari Harandi 1
  • Behnam Darabi 2
چکیده [English]

Research on the causes of disagreement among Sunni jurists has a long history. Sunni scholars have tried since the early centuries of Islam to address, and provide explanations for, the nature of disagreement between companions and scholars. However, this issue was not so much a cause of disagreement among Shiites, who recognized the Immaculate Imams (Pbut) and their methodology of ijtihad, thus being free from disagreements. From among known causes of disagreement, there has been little discussion over text interpretation based on accounts of the Islamic tradition as a source of disagreement. A comparative study of the jurisprudence of Islamic texts clarifies these differences and identifies the causes of disagreement in text interpretation among jurists. Five factors can be named as the main causes of disagreement in text interpretation among jurists: linguistic features, interference between principles and worldview, social understanding of the text, acceptance or rejection of some legal rules, and fixation on appearances.

کلیدواژه‌ها [English]

  • causes of disagreement
  • text interpretation
  • textual proof
  • language
قرآن کریم.
ابراهیمی دینانی، غلامحسین، ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، تهران، طرح نو، 1376ش.
ابن­‌تیمیه، احمد بن عبدالحلیم، رفع الملام عن الائمة الاعلام، تحقیق: عبدالله انصاری، بیروت، المکتبة العصریة، بی‌تا.
ابن­‌حزم، علی بن احمد، الإحکام فی اصول الأحکام، تحقیق: احمد محمد شاکر، قاهره، مطبعة العاصمة، بی‌تا.
ابن‌­رشد، محمد بن احمد، بدایة المجتهد و نهایۀ المقتصد، قاهره، دارالحدیث، 2004م.
ابن‌­عابدین، محمدامین بن عمر، رد المحتار علی الدر المختار، بیروت، دارالفکر، 1992م.
ابن­‌عربی، محمد بن علی، فتوحات المکیة، بیروت، دارصادر، بی‌تا.
ابن­­‌فرحون، ابراهیم بن علی، تبصرة الحکام فی أصول الاقضیة و مناهج الاحکام، قاهره، مکتبة الکلیات الأزهریة، 1406ق.
ابن­‌قدامه، عبدالله بن احمد، المغنی فی فقه الامام احمد بن حنبل، بیروت، دارالفکر، 1405ق.
ابن­‌کثیر، اسماعیل بن عمرو، طبقات الشافعیین، تحقیق: احمد عمر هاشم، بیروت، مکتبة الثقافة الدینیة، 1993م.
ابن­‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارصادر، 1414ق.
ابن­‌همام، محمد، فتح القدیر، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
ابو­زهره، محمد، الشافعی، قاهره، دارالفکر العربی، 1978م.
امین، احمد، فجر الاسلام، قاهره، مکتبة النهضة المصریة، 1975م.
بطلیوسی، عبدالله بن محمد، الانصاف فی التنبیه علی المعانی و الاسباب التی اوجبت الاختلاف، تحقیق: محمد رضوان دابة، بیروت، دارالفکر، 1403ق.
تسخیری، محمدعلی، بوادر المدرسة التقریبیة فی اصول الفقه (مقالات و محاضرات)، اعداد: تحسین بدری، تهران، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، 2011م.
تهرانی، آقا بزرگ، اجتهاد و مذاهب اسلامی، ترجمه محمد افتخار­زاده، قم، حر، 1361ش.
جرجانی، علی بن محمد، التعریفات، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1983م.
جناتی، محمدابراهیم، تطور اجتهاد در حوزه استنباط، تهران، امیرکبیر، 1386ش.
حجوی، محمد بن حسن، الفکر السامی فی تاریخ الفقه الاسلامی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1995م.
حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، 1414ق.
خویی، سید ابوالقاسم، مبانی تکملة المنهاج، نجف، مؤسسه احیاء آثار الامام خوئی، 1430ق.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، تحقیق: صفوان عدنان داوودی، بیروت، دارالعلم، 1412ق.
رویحی، محمد، نظریة التقعید الفقهی و أثرها فی اختلاف الفقها، بیروت، دارابن­‌حزم، 2000م.
شاطبی، ابراهیم بن موسی، الموافقات، تحقیق: عبدالله درّاز، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا.
شهید ثانی، زین‌­الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، شرح: محمد کلانتر، قم، کتاب­‌فروشی داوری، 1410ق.
شیرازی، ابراهیم بن علی، المهذب فی فقه الامام الشافعی، بیروت، دارالکتب العلمیه، بی‌تا.
صدر، سید محمدباقر، ومضات، نجف، مرکز الابحاث و الدراسات التخصصیه للشهید الصدر، 1428ق.
طباطبایی، سید علی، ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل، تحقیق: محمد بهره­‌مند و دیگران، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، 1418ق.
طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417ق.
طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو، 1372ش.
طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، تحقیق: سید احمد حسینی، تهران، کتاب‌­فروشی مرتضوی، 1375ش.
طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق: احمد قصیر عاملی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.
همو، النهایة فی مجرد الفقه و الفتوی، بیروت، دارالکتب العربی، 1400ق.
عوده، عبدالقادر، التشریع الجنائی الاسلامی، بیروت، دارالکتب العربی، بی‌تا.
غزالی، محمد بن محمد، الوسیط فی المذهب، تحقیق: احمد محمود ابراهیم، قاهره، دارالاسلام، 1417ق.
فاضل هندى، محمد بن حسن، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1416ق.
فیض، رضا، «مفهوم کیفر در عرفان ابن‌­عربی»، مجله تخصصی دانشگاه علوم اسلامی رضوی، شماره 3، 1382ش.
قرافی، احمد بن ادریس، الفروق، بیروت، المکتبة العصریة، 2003م.
قرطبی، یوسف بن عبدالله، الانتقاء فی فضائل الثلاثة الفقهاء مالک و الشافعی و ابی­‌حنیفه، بیروت، دارالکتب العلمیه، بی‌تا.
کاسانی، ابوبکر بن مسعود، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1986م.
گلدزیهر، ایگناس، گرایشهای تفسیری در میان مسلمانان، ترجمه سید ناصر طباطبایی، تهران، ققنوس، 1383ش.
مالک بن انس، المدونة الکبری، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1994م.
مرغینانی، علی بن ابی­‌بکر، الهدایة فی شرح بدایة المبتدی، تحقیق: طلال یوسف، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.
مغنیه، محمدجواد، فقه الامام الصادق(ع)، قم، انصاریان، 1421ق.
مفید، محمد بن محمد، المقنعه، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، 1413ق.
مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، زبدة البیان فی احکام القرآن، تحقیق: محمد­باقر بهبودی، تهران، مکتبة الجعفریه، بی‌تا.
نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق: عباس قوچانی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1404ق.