مفهوم شناسی واژه نکاح در فقه مذاهب اسلامی و آثار مترتب بر آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

استادیار دانشگاه کردستان

چکیده

نسبت به معنای حقیقی واژه نکاح میان علمای مذاهب اسلامی اختلاف وجود دارد. نظر راجح و مشهور در بین فقهای مذاهب اسلامی، این است که واژه نکاح حقیقتاً به معنای عقد است. طرفداران این دیدگاه برای اثبات نظریه خود به دلایلی از قرآن، سنت و عقل استناد کرده‌اند. این گروه بر این عقیده‌اند که واژه نکاح در قرآن در تمامی آیات به معنای عقد می‌باشد. در مقابل گروه دیگری از فقها نکاح را حقیقت در معنای وطی و گروهی آن ‌را مشترک بین دو معنای وطی و عقد دانسته‌اند. برخی از فقها نیز آن را به­‌معنای ضم بیان کرده‌اند. هر یک از این گروهها برای اثبات نظریه خود به دلایلی از جمله آیات قرآن، احادیث پیامبر و دلایل عقلی استناد نموده‌اند. نظر قابل پذیرش و راجح، قول گروه اول است؛ چه ذکر جماع و وطی امری قبیح بوده و عرفاً خلاف ادب تلقی می‌شود. نیز در قرآن صرفاً به­‌معنای عقد آمده و صحت سلب معنای وطی از واژه نکاح، دلالت بر مجازی بودن استعمال نکاح در معنای وطی دارد. اختلاف در مسائلی چون شهادت در نکاح و ایجاد محرمیت مصاهرتی در اثر زنا، از توابع و آثار اختلاف در این بحث است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Conceptualization of the Term “Nikah” (Marriage) in Islamic Jurisprudence and Its Effects

نویسندگان [English]

  • Farzad Parsa
  • Soheila Rostami
Assistant Professor of University of Kurdistan
چکیده [English]

the scholars of Islamic denominations are not agreed upon the true meaning of the term “Nikah” (marriage). The preponderant and superior opinion among Islamic jurists is that the word “Nikah” (marriage) in fact means legal contract. The proponents of this view have relied on Quran, tradition, and reason to prove their theory. This group believe that marriage means legal contract in the Qur'an in all verses. In contrast, a group of jurisprudents consider the meaning of “Nikah” as sexual intercourse (Waty) and another group believe that it has both meanings, i. e. intercourse and legal contract. Some jurists have also said that it means “Dham”. Each of these groups have cited proofs for their theory from Quranic verses, traditions of the holy Prophet (pbuh), and rational reasons. The acceptable proposition is the promise of the first group, since copulation and Waty (sexual intercourse) is obscene, and it is considered immoral. Also, in the holy Quran, the word has merely been used to refer to the meaning “legal contract” and the authenticity of the denial of the meaning of Waty (sexual intercourse) implies the metaphorical use of Nikah in the sense of Waty. Disagreements on the matters such as testimony in marriage and the creation of Mahramiyyat due to adultery are the results and effects of disagreements in this discussion.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Conception
  • Marriage
  • Legal Contract
  • Waty (Sexual Intercourse)
  • Effects
قرآن کریم.
ابن­‌بابویه، محمد بن علی، المقنع، قم، مؤسسة الإمام الهادی، 1415ق.
ابن­‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، فتح الباری شرح صحیح البخاری، بیروت، دارالمعرفة، 1379ق.
ابن‌حجر هیتمی، احمد بن محمد، تحفة المحتاج فی شرح المنهاج، بیروت، دارالکتب العلمیة، 2005م.
ابن­‌شهرآشوب مازندرانی، محمد بن على‌، متشابه القرآن و مختلفه، قم، بیدار، 1369ش.
ابن­‌عابدین، محمدامین بن عمر، رد المحتار علی الدر المختار، بیروت، دارالفکر، 1412ق.
ابن­‌عادل، عمر بن علی، اللباب فی علوم الکتاب، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1419ق.
ابن­‌قدامه، عبدالله بن احمد، المغنی، ریاض، عالم الکتب، 1997م.
ابن­‌ماجه قزوینی، محمد بن یزید، سنن ابن‌ماجه، دارإحیاء الکتب العربیة؛ عیسی البابی الحلبی و شرکاه، بی­‌تا.
ابن­‌مازه، محمود بن احمد، المحیط البرهانی فی الفقه النعمانی، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، بی­‌تا.
ابن­‌مفلح، ابراهیم بن محمد، المبدع شرح المقنع، ریاض، عالم الکتب، 2003م.
ابن­‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارصادر، 1414ق.
ابن­‌نجیم مصری، زین­‌الدین بن ابراهیم، البحر الرائق شرح کنز الدقائق، بیروت، دارالمعرفة، 1997م.
ازهری، صالح بن عبدالسمیع، الثمر الدانی، بیروت، المکتبة الثقافیة، بی­‌تا.
انصاری، زکریا بن محمد، أسنی المطالب فی شرح روض الطالب، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1422ق.
بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1405ق.
بلخی، نظام­‌الدین، الفتاوی الهندیة فی مذهب الإمام الأعظم أبی­‌حنیفة النعمان، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1986م.
بهوتی، منصور بن یونس، الروض المربع شرح زاد المستقنع، بیروت، دارالفکر، 1420ق.
تسولی، علی بن عبدالسلام، البهجة فی شرح التحفة، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1998م.
جاوی، محمد بن عمر، نهایة الزین فی إرشاد المبتدئین، بیروت، دارالفکر، بی­‌تا.
جصاص، احمد بن علی، الفصول فی الأصول، کویت، وزارة الأوقاف و الشؤون الإسلامیة، 1408ق.
جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح فی اللغة، دارالکتب الإسلامیة، 1420ق.
حر عاملی، محمد بن حسن، ‌تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، بی‌تا.
حطاب، محمد بن محمد، مواهب الجلیل فی شرح مختصر خلیل، بیروت، دارالفکر، 1412ق.
حلی، حسن بن یوسف، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
خرشی، محمد بن عبدالله، شرح مختصر خلیل، قاهره، دارالکتاب الإسلامی، بی­‌تا.
دمیاطی، عثمان بن محمد، إعانة الطالبین علی حل ألفاظ فتح المعین، بیروت، دارالفکر، 1418ق.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، دمشق، دارالقلم؛ بیروت، الدار الشامیة، 1412ق.
رملی، محمد بن احمد، نهایة المحتاج إلی شرح المنهاج، بیروت، دارالفکر، 1404ق.
زرکشی، محمد بن عبدالله، خبایا الزوایا، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1996م.
زیلعی، عثمان بن علی، تبیین الحقائق شرح کنز الدقائق، قاهره، دارالکتاب الإسلامی، 1313ق.
سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، بیروت، دارالمعرفة، 1414ق.
سیواسی، محمد بن عبدالواحد، شرح فتح القدیر، بیروت، دارالفکر، بی­‌تا.
شافعی، محمد بن ادریس، الأم، بیروت، دارالمعرفة، 1393ق.
شربینی، محمد بن احمد، مغنی المحتاج إلی معرفة معانی ألفاظ المنهاج، دمشق، دارالفیحاء؛ دارالمنهل، 2009م.
شریف مرتضى، على بن حسین، مسائل الناصریات، تهران، رابطة الثقافة و العلاقات الإسلامیة‌، 1417ق.
شوکانی، محمد بن علی، نیل الأوطار، بی­‌جا، بی­‌نا، بی­‌تا.
شهید ثانی‏، زین­‌الدین بن على، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم، دارالهدی، بی­‌تا.
صاوی، احمد، بلغة السالک، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1415ق.
طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، 1367ش.
طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1411ق.
عبادی، ابوبکر بن علی، الجوهرة النیرة علی مختصر القدوری، المطبعة الخیریة، 1322ق.
علیش، محمد بن احمد، منح الجلیل شرح مختصر خلیل، دارالباز، بی­‌تا.
عمیرة، احمد برلسی، حاشیة عمیرة، بیروت، دارالفکر، 1419ق.
فاضل مقداد (سیورى حلى)، مقداد بن عبدالله، کنز العرفان فی فقه القرآن، مطبعة حیدری، بی­‌تا.
فاضل هندی، محمد بن حسن، کشف اللثام عن قواعد الأحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1416ق.
فخرالمحققین، محمد بن حسن، ایضاح الفوائد، قم، مطبعة العلمیة، 1387ق.
فخررازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بیروت، دارالفکر، 1981م.
قرافی، احمد بن ادریس، الذخیرة، بیروت، دارالغرب الإسلامی، 1994م.
قلیوبی، احمد سلامة، حاشیة قلیوبی، بیروت، دارالفکر، 1419ق.
کلیوبی، عبدالرحمن بن محمد، مجمع الأنهر، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1419ق.
کاسانی، ابوبکر بن مسعود، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، بیروت، دارالفکر، 1982م.
مالکی، ابوالحسن، کفایة الطالب، بیروت، دارالفکر، 1412ق.
ماوردی، علی بن محمد، الحاوی الکبیر، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1419ق.
متقی هندی، علی بن حسام‌الدین، کنز العمال فی سنن الأقوال و الأفعال، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1401ق.
محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1408ق.
محقق کرکى، على بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، 1414ق.
مرداوی، علی بن سلیمان، الإنصاف فی معرفة الراجح من الخلاف، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1419ق.
مقدسی، محمد بن مفلح، الفروع، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1997م.
مکارم شیرازی، ناصر، کتاب النکاح، قم، مدرسة الإمام على بن ابى­‌طالب، 1424ق.
نجفى، محمدحسن، ‌جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام‌، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی­‌تا.
نراقی، احمد بن محمدمهدی، مستند الشیعة فی أحکام الشریعة، قم، مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، بی­‌تا.
نفراوی، احمد بن غانم، الفواکه الدوانی علی رسالة ابن أبی‌زید القیروانی، مکتبة الثقافة الدینیة، بی­‌تا.
نووی، یحیی بن شرف، المجموع شرح المهذب، بیروت، دارالفکر، 1997م.
همو، تحریر ألفاظ التنبیه، دمشق، دارالقلم، 1408ق.