آثار تخلف ولی‌قهری از دیدگاه فقهای مذاهب اسلامی و حقوق ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه رازی، کرمانشاه

2 کارشناس ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه رازی، کرمانشاه

چکیده

دیدگاه فقهای امامیه مبنی بر این است که پدر و جدّپدری به عنوان اولیاء قهری صغیر، سفیه و مجنون (که سفه و جنون آنها متصل به زمان صغر باشد) معرفی شده‌­اند، اما میان فقهای مذاهب اهل­‌سنت درباره ولایت قهری جدّپدری اختلاف­‌نظر وجود دارد. بر این اساس فقهای مذاهب مالکیه و حنابله برای جدّپدری قائل به ولایتی نیستند. قانونگذار ایران از دیدگاه فقهای امامیه تبعیت نموده و در قانون مدنی به ولایت قهری پدر و جدّپدری تصریح کرده است. فقیهان اسلامی و به تبع آن قانونگذار ایران، در راستای حمایت از مولی­‌علیه، برای ولی‌قهری قائل به اختیارات گسترده‌­ای شده­‌اند. بر این اساس پدر و جدّپدری نسبت به اداره اموال مولی­‌علیه اختیار تام دارند و اصل بر این است که غبطه مولی­‌علیه را رعایت می­‌کنند و لذا تا زمانی که خلاف آن ثابت نشود تصرفات ولی‌قهری از اثر و نفوذ حقوقی برخوردار است. اما گاهی پیش می‌­آید که ولی‌قهری به دلیل سوء­استفاده از حق ولایت خود، اغراض شخصی‌­ای که دارد و...، به نحو احسن به وظایفی که در قبال مولی‌­علیه دارد، عمل نمی­‌کند و بدون رعایت غبطه او، مرتکب اقداماتی می­‌شود که منجر به ضرر مولی­‌علیه می­‌گردد. هدف پژوهش حاضر، پرداختن به مسئله خیانت و تخلف ولی‌قهری و بیان مصادیق تخلفات وی، تبیین مسئولیت ولی‌قهری در قبال مولی­‌علیه و هم­چنین تحلیل و بررسی دیدگاه فقهای اسلامی و قانونگذار ایران است. راهکار و ضمانت اجرایی که فقهای امامیه متأخر، برای خیانت و بی‌­لیاقتی ولی‌قهری پیش­‌بینی کرده‌­اند، عزل ولی‌قهری متخلف است. در بعضی از مذاهب اهل­‌سنت نیز عزل ولی‌قهری پیش‌­بینی شده است. ضمانت اجرای پیش­‌بینی­‌شده توسط قانونگذار، ضم امین به ولی‌قهری بود که نتوانست راهگشا باشد، تا اینکه در راستای منطبق شدن با دیدگاه فقها و رفع نیازمندیهایی که وجود داشت، سرانجام تحولی در قانون به وجود آمد و ماده 1184 قانون مدنی در جهت حمایت از مولی­‌علیه، رعایت مصلحت و غبطه وی، اصلاح و عزل ولی‌قهری متخلف، پیش‌­بینی شد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Consequences of Violation by the Natural Guardian from the Viewpoints of Jurists of Different Islamic Denominations and the Civil Code of Islamic Republic of Iran

نویسندگان [English]

  • Khadijeh Moradi 1
  • Mastaneh Amiri 2
1 Assistant Professor of Razi University
2 MA of Razi University
چکیده [English]

Imami Jurists believe that father and paternal grandfather have been introduced as natural parents of minor, insane and lunatic (whose insanity and lunacy has been continuous to their minority period) but Sunny jurists have different opinions about Natural Guardianship; therefore, Maliki and Hanbali jurists have not applied and exercised the paternal grandfather as a guardianship in their schools. Iranian legislators have followed Imami jurists and the natural guardianship of the father and grandfather has been explicitly required in civil law. Islamic jurists and consequently Iranian legislators, in order to protect ward, have required vast powers for natural guardian; therefore, the father and paternal grandfather have full power to represent the ward’s property and the presumption is that the interest of the ward is observed; therefore, as long as the interest of the ward is observed the activities of the natural father or the parental grandfather are legally effective and enforceable, unless the contrary is established. However, sometimes the natural parent does not do his corresponding duties and misuses his power and applies his personal purposes and doesn’t observe the interests of the ward and causes loss to him or her. In the present study, an attempt has been made to deal with treachery and violation by natural guardian and explaining the samples of the violations of natural guardian. Also, in this study, the responsibility of natural parent about ward and also the viewpoints of Islamic jurists and Iranian legislators have been discussed. Deposing the natural guardian who has violated is the strategy and the executive guarantee that Imami jurists have predicted for the treachery and incompetency of natural guardian. Also, in some Sunny denominations, deposing the natural parent has been predicted. Pairing the trustee to natural parent was the strategy predicted by legislators for executive guarantee which was not effective. Finally, the law has been developed for adapting Imami view and fulfilling the requirements. For this purpose, deposing of natural parent has been predicated in article 1184 of civil law for protecting the ward and observing the interests of the ward.

کلیدواژه‌ها [English]

  • loss
  • Violation of Natural Guardian
  • Discretion of Ward
  • Managing the Ward’s Properties

مراجع

قرآن کریم.
اسماعیلی، محسن، «قاعده ولایت حاکم بر ممتنع»، مجله حکومت اسلامی، شماره 11، بهار 1378ش.
امامی، سید حسن، حقوق مدنی، تهران، کتابفروشی اسلامیه، 1373ش.
امینی، علی­رضا و سیدمحمدرضا آیتی، تحریرالروضه فی شرح اللمعه، تهران، سمت؛ مؤسسه فرهنگی طه، بهار 1384ش.
باریکلو، علی­رضا، حقوق مدنی(1)، اشخاص و حمایت­های حقوقی آنان، تهران، مجد، 1388ش.
بهجت، محمدتقی، جامع المسائل، قم، دفتر معظم­‌له، 1426ق.
تیدی، سید بن عبدالله حسین، پرسش و پاسخ­های آسان در فقه امام شافعی، ترجمه محمود ابراهیمی، سنندج، آراس، پاییز 1392ش.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر، ترمینولوژی حقوق، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1386ش.
همو، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1381ش.
حائری شاهباغ، سیدعلی، شرح قانون مدنی، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1387ش.
حرعاملى، محمد بن حسن، ‌تفصیل وسائل الشیعه إلى تحصیل مسائل الشریعه، قم، مؤسسه آل‌البیت، 1414ق.
حسینى عاملى، سیدجواد بن محمد، ‌مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، بی­‌تا.
خامنه­‌ای، سیدعلی، رساله اجوبه الاستفتائات (ترجمه فارسی)، تهران، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، پاییز 1389ش.
حلى، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسه آل­‌البیت، 1414ق.
حیدر، علی، درر الحکام شرح مجله الاحکام، بیروت، دارالکتب العلمیه، بی­‌تا.
خویی، سیدابوالقاسم، مصباح الفقاهه (فی المعاملات)، بی­‌جا، بی­‌نا، بی­‌تا.
خمینی، سیدروح­‌الله، تحریرالوسیله، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1384ش.
دیانی، عبدالرسول، حقوق خانواده (ازدواج و انحلال آن)، تهران، میزان، زمستان 1387ش.
رادان جبلی، علی، «عزل ولی‌قهری در قانون مدنی و فقه اسلامی»، مجله دادرسی، شماره 42، بهمن و اسفند 1382ش.
رحمان ستایش، محمدکاظم، رسائل فی ولایت الفقیه، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه، 1425ق.
رشیدی، امید، فقه شافعی در نظم قانون مدنی ایران، سنندج، آراس، تابستان 1391ش.
روشن، محمد، حقوق خانواده، تهران، جنگل جاودانه، 1390ش.
زحیلی، وهبه، فقه خانواده در جهان معاصر، ترجمه عبدالعزیز سلیمی، تهران، احسان، 1390ش.
سابق، سید، فقه السنه، بیروت، دارالکتاب العربی، 1407ق.
ساکت، محمدحسین، شخصیت و اهلیت در حقوق مدنی، تهران، جنگل جاودانه، 1386ش.
شاهرودی، سیدمحمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل­‌بیت، قم، مؤسسه دائره­‌المعارف فقه اسلامی، تابستان 1385ش.
شیخ­‌الاسلامی، سیداسعد، احوال شخصیه (ازدواج و پایان آن در مذاهب چهارگانه اهل­‌سنت)، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1370ش.
صفایی، سیدحسین و سید مرتضی قاسم­‌زاده، حقوق مدنی: اشخاص و محجورین، تهران، سمت، بهار 1384ش.
صفایی، سیدحسین و اسدالله امامی، مختصر حقوق خانواده، تهران، میزان، پاییز 1386ش.
صفایی، سیدحسین، دوره مقدماتی حقوق مدنی (اشخاص و اموال)، تهران، میزان، زمستان 1387ش.
طاهری، حبیب­‌الله، قواعد فقه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، بهار 1387ش.
طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی الفقه الامامیه‌، تهران، المکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه، 1387ق.
قانون مدنی.
قانون راجع به خیانت ولی‌قهری، مصوب 1313ش.
قانون امور حسبی، مصوب 1319ش.
قانون حمایت خانواده، مصوب 1353ش.
لایحه تشکیل دادگاه­های مدنی خاص، مصوب 1358ش.
قانون اساسی، مصوب 1368ش.
قانون اصلاح ماده 1184 قانون مدنی، مصوب 1379ش.
قانون حمایت خانواده، مصوب 1391ش.
کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی خانواده، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1385ش.
کلینى، محمد بن یعقوب‌، الکافی، دارالحدیث، 1429ق.
گرجی، ابوالقاسم و دیگران، بررسی تطبیقی حقوق خانواده، تهران، دانشگاه تهران، 1387ش.
محقق داماد، سیدمصطفی، قواعد فقه بخش مدنی، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، 1390ش.
محقق کرکی، علی بن عبدالعالی، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مؤسسه آل­‌البیت، 1414ق.
مدرس، سیدعلی­‌محمد، «در بیان اولیاء»، مجله کانون وکلا، شماره 86، مهر و آبان 1342ش.
مقدادی، محمدمهدی، «قلمرو ولایت قهری در امور صغار»، مجله فقه و حقوق خانواده، پاییز 1382ش.
محمدی، ابوالحسن، قواعد فقه، تهران، میزان، بهار 1389ش.
موسوی بجنوردی، سیدمحمد، اندیشه­‌های حقوقی (1)- حقوق خانواده، به کوشش ابوالفضل احمدزاده، تهران، مجد، 1386ش.
همو، «موجبات سقوط ولایت قهری «قانونی»»، مجله حقوقی دادگستری، شماره 10، بهار 1373ش.
موسوی گلپایگانی، سیدمحمدرضا، مجمع المسائل، قم، دارالقرآن الکریم، 1409ق.
نجفى، محمدحسن، ‌جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام‌، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1379ش.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار