مطالعه تطبیقی سه نهاد بطلان، فساد و عدم وجود قرارداد در فقه امامیه، فقه حنفی و حقوق فرانسه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه حقوق خصوصی و اسلامی دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشگاه تهران

چکیده

یکی از دسته‎های گوناگون ضمانت اجراهای قراردادی، ضمانت اجراهای ناظر به فقدان یکی از عناصر ضروری تشکیل قرارداد است. در حقوق ایران معمولاً تنها از بطلان قرارداد صحبت به میان می‎آید و آن را با فساد قرارداد مترادف می‎دانند؛ لیکن در فقه حنفی که در برخی نظامهای حقوقی منطقه نظیر کشور افغانستان نیز مؤثر واقع شده است، برای فقدان برخی عناصر ضروری، ضمانت اجرای بطلان و برای برخی دیگر، ضمانت اجرای فساد را پیش‎بینی کرده‎اند و در واقع فساد را حدفاصل بطلان و صحت قرار داده‌اند. در نظام حقوقی فرانسه، در عرض بطلان، از مفهوم عدم وجود قرارداد نیز صحبت به میان آمده است که عمدتاً ناظر به فقدان رضا، موضوع و سبب تعهد است و در سایر موارد اصولاً از ضمانت اجرای بطلان استفاده می‎شود. این ضمانت اجراها ویژگیهای مشترکی دارند و اصولاً مانع جریان آثار عقد می‎شوند، لیکن هر یک از این نهادها در نظام حقوقی منشأ، آثار و احکام اختصاصی نیز دارد. به‎نظر می‎رسد آنچه به‎عنوان عدم وجود قرارداد در فرانسه بیان می‎شود، به مفهوم بطلان در فقه حنفی شبیه است و نیز آنچه به‌عنوان بطلان در فرانسه مطرح است از برخی وجوه با فساد قرارداد در فقه حنفی مشابهت دارد، این در حالی است که در حقوق ایران تنها از نهاد بطلان صحبت می‎شود و آنچه در سایر نظامها تحت عنوان فساد و عدم وجود قرارداد طرح می‎گردد، در ایران تحت عنوان بطلان بررسی می‎شود و با توجه به فقدان اثر عملی، دلیل موجهی برای تفکیک آنها وجود ندارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Comparative Study of Nullity, Corruption and Absence of the Contract in Imami Jurisprudence, Hanafi Jurisprudence and French Law

نویسندگان [English]

  • Abbas Karimi 1
  • Saeed Siahbidi Kermanshahi 2
1 Professor at Tehran University
2 Ph.D. Student, at Tehran University
چکیده [English]

Of the various categories of contractual performance bonds, performance bonds related to the absence of one of the essential elements of the contract can be mentioned. Usually, in Iranian Law, only the nullity of the contract has been mentioned and it has been considered synonymous with corruption of the contract, but in the Hanafi Jurisprudence that has affected some legal systems like Afghanistan, for the lack of some essential elements, performance bond for nullity has been considered and for others, performance bond for corruption has been considered and corruption has been regarded something between nullity and validity. In French Law, aside from nullity, the absence of the contract is also discussed which is mainly related to the lack of consent, subject and the cause for obligation, and in other cases, principally the performance bond for nullity is used. These sanctions have common characteristics and they are hindering the effectiveness of a contract, but each of these entities in the legal system have particular origin, effects and provisions specific for them. It seems that what is called in France, the absence of contract, is similar to the concept of nullity in Hanafi Jurisprudence and what is considered as nullity in France, in Hanafi jurisprudence is similar to the corruption of contract in some aspects. However, in Iran, only the entity of nullity has been discussed and what is called corruption and the absence of the contract in other systems, is discussed as nullity in Iran and given the lack of practical effect, there is not any good reasons to separate them.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nullity
  • Corruption
  • Absence of the Contract
  • Imami Jurisprudence
  • Hanafi Jurisprudence
  • French Law

مراجع

ابن­‌عابدین، محمدامین بن عمر، رد المحتار علی الدر المختار، بیروت، دارالفکر، 1399ق.
ابن­‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارالفکر؛ دارصادر، 1414ق.
ابن­‌نجیم مصری، زین­‌الدین بن ابراهیم، الأشباه و النظائر علی مذهب أبی‌حنیفة النعمان، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1419ق.
ابن­‌همام، محمد بن عبدالواحد، شرح فتح القدیر، بیروت، دار‌احیاء‌ التراث العربی، بی­‌تا.
انصاری، مرتضی بن محمدامین، کتاب المکاسب، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، 1415ق.
انصاف‌پور، غلامرضا، فرهنگ‌ کامل فارسی، تهران، زوار، 1373ش.
جعفری لنگرودی، محمد‌جعفر، ترمینولوژی حقوق، تهران، گنج دانش، 1376ش.
همو، دائرةالمعارف‌ حقوق‌ مدنی و تجارت‌، تهران، بنیاد راستاد، 1357ش.
حائری شاهباغ‌، سید‌ علی، شرح قانون مدنی، تهران، گنج دانش، 1376ش.
حسینی، محمد، معجم المصطلحات الأصولیة، بیروت، مؤسسة العارف للمطبوعات، 1415ق.
حصکفی، محمد بن علی، الدر المختار شرح تنویر الأبصار و جامع البحار، بیروت، دار‌الکتب العلمیة، 1423ق.
حلی، حسن بن یوسف، نهایة الوصول إلی علم الأصول، قم، مؤسسه امام صادق، 1425ق.
حیدر، علی، درر الحکام فی شرح مجلة الأحکام، ریاض، دار عالم الکتب، 1423ق.
دهخدا‌، علی‌اکبر، لغت‌نامه‌، تهران‌، دانشگاه تهران، 1372ش.
زحیلی، وهبه، الفقه الإسلامی و أدلته، دمشق، دارالفکر، 1409ق.
زیدان، عبدالکریم، الوجیز فی أصول الفقه، بغداد، مکتبة القدس، 1407ق.
زیلعی، عثمان بن علی، تبیین الحقائق شرح کنز الدقائق و حاشیة الشلبی، قاهره، المطبعة الکبرى الأمیریة، 1313ق.
سنهوری، عبدالرزاق احمد، مصادر الحق‌ فی الفقه الإسلامی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1954م.
طالقانی، نظرعلی، مناط الأحکام، تهران، بی­‌نا، 1304ق.
عینی، محمود بن احمد، البنایة شرح الهدایة، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1420ق.
فاضل مقداد (سیورى حلى)، مقداد بن عبدالله، نضد القواعد الفقهیة على مذهب الإمامیة، قم، کتابخانه آیة­الله مرعشى نجفی، 1403ق.
کاتوزیان، ناصر، عقود معین، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1381ش.
همو، قواعد عمومی قراردادها، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1379ش.
کاسانی، ابوبکر بن مسعود، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1406ق.
کلیبولی، عبدالرحمن بن محمد، مجمع الأنهر فی شرح ملتقی الأبحر، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی­‌تا.
معین، محمد، فرهنگ فارسی، تهران، فرهنگ نما، 1378ش.
موصلی، عبدالله بن محمود، الإختیار لتعلیل المختار، قاهره، مطبعة الحلبی، 1356ق.
نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1404ق.
Capitant, Henri, Introduction à l'étude du droit civil: notions générales, Paris, A. Pedone, 1929.
Carbonnier, Jean, Droit civil: Les obligations, Paris, Presses universitaires de France, 1972.
Ripert, Georges, Boulanger, Jean, Planiol, Marcel, Traité de droit civil d'après le traité de Planiol, TII, Paris, Librairie générale de droit et de jurisprudence, 1957.
Weill, Alex, Droit civil, les obligations, Paris, Dalloz, 1971.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار