بررسی حکم موسیقی بر اساس مقاصد شریعت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه رازی

2 دانشجوی کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه رازی

چکیده

تحلیل طیبات و تحریم خبائث از مواضع دین مبین اسلام است؛ بر همین اساس است که اسلام توحید را واجب و رمز پیروزی بشریت قرار داده و در مقابل، شرک را تحریم کرده است. این قاعده در تمام عرصه‌‌های زندگی انسان رعایت شده است و اگر در جایی به ظاهر خلاف آن مشاهده شود، حتماً در پس آن حکمتی نهفته است. عده ای بر آن‌‌اند که اسلام هنر را به‌‌طور کلی و موسیقی را به‌‌طور خاص تحریم کرده است. این افراد کوشش می‌کنند برای ادعای خود دلایلی بیاورند؛ اما شارع حکیم به این اصل پایبند است که حکم هر مسئله را بر اساس جلب منافع و دفع مفاسد صادر نماید. هنر از جمله منافعی است که از زندگی انسان جدا نمی‌‌شود و در شرایطی که سبب کمک‌‌رسانی به اسلام و مسلمانان باشد، به آن امر هم می‌‌شود. با این وصف، گاهی از هنر به گونه‌های مختلف و در شرایط متفاوت، با شیوه‌های ناپسند علیه اسلام و بشریت استفاده می‌‌شود. در این پژوهش، ابتدا موسیقی و مقاصد شریعت را تعریف نموده، سپس به بیان ارتباط میان موسیقی و مقاصد می‌‌پردازیم و با بررسی نصوص موجود در این موضوع، به این نتیجه می‌‌رسیم که موسیقی در تمام شرایط یک حکم ندارد. روش کار در این پژوهش، توصیفی ـ تحلیلی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study of Islamic Ruling of Music based on Ultimate Religious Purposes for Practical regulations

نویسندگان [English]

  • Jamal Farzand Vahy 1
  • Taieb Moradi Dehcheraghi 2
  • Seyed Noradin Hoseini 2
1
2 STUDENT
چکیده [English]

Making the pure things lawful and prohibiting the evils is one of the principles of Islam. It is for the same reason that Islam considers the belief in unity of God as a Wājib (an essential part of Islamic faith) and forbids all the different forms of polytheism. This principle is observed in all spheres of human life but if it seems otherwise in special cases, there is the Hikmah (Wisdom) of God behind it. Resorting to certain reasons, some maintain that Islam has forbidden art in general and music in particular. But the Shaare al-Hakim (the Wise Law-maker) adheres to the principle that the order regarding every issue must be decided based on its advantages and disadvantages. Art is an advantage inseparable from human life. Art is even encouraged by Islam in cases where it can contribute to Islamic faith and assist Muslims. However, art is sometimes used in unfavorable ways and in different conditions against Islam and humanity. The present study firstly defines music and ultimate religious purposes of practical regulations (Maqasid al- Sharia) and then considers the relationship between the two. By analyzing texts on this issue, the study concludes that Islamic orders regarding music are not one and the same in all cases. Furthermore, the study uses descriptive and analytic procedures in terms of methodology.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Al-Ahkam al_Khamsa (the five Principal Islamic Rules)
  • Ghina (profane singing)
  • Music
  • Music in Islam
  • ultimate religious purposes (for practical regulations)
قرآن کریم.
آمدی، علی بن محمد، الإحکام فی أصول الأحکام، تحقیق: عبدالرزاق عفیفی، بیروت، المکتب الاسلامی، بی­ تا.
ابن­ ابی­ حاتم، عبدالرحمن بن محمد، الجرح و التعدیل، بیروت، داراحیاء التراث ­العربی، 1371ق.
همو، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: اسعد محمد الطیب، عربستان، مکتبة نزار مصطفى ­الباز، 1419ق.
ابن­ اثیر، مبارک بن محمد، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، تحقیق: طاهر احمد زاوى و محمود محمد طناحی، بیروت، المکتبة العلمیة، 1399ق.
ابن­ جوزی، عبدالرحمن بن علی، الضعفاء و المتروکین، تحقیق: قاضی عبدالله، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1406ق.
ابن‌حبان، محمد بن حبان، الإحسان فی تقریب صحیح ابن­ حبان، تحقیق: شعیب ارنؤوط، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1408ق.
ابن‌حزم، علی بن احمد، المحلی، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
ابن‌دری‍د، م‍ح‍م‍د بن ح‍س‍ن‌، جمهرة اللغة، بیروت، دارالعلم للملایین، 1987م.
ابن­ سیده، علی بن اسماعیل، المخصص، تحقیق: خلیل ابراهیم جفال، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1417ق.
ابن­ عربی، محمد بن عبدالله، احکام القرآن، تحقیق: محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1424ق.
ابن­ عطیه اندلسی، عبدالحق بن غالب، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، تحقیق: عبدالسلام عبدالشافی محمد، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1422ق.
ابن­ فارس، احمد بن فارس، مجمل اللغة، تحقیق: سلطان زهیر عبدالمحسن، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1406ق.
ابن­ کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: سامی بن محمد سلامه، بی­ جا، دارطیبة، 1420ق.
ابن‌ماجه، محمد بن یزید، سنن ابن­ ماجه، تحقیق: شعیب ارنؤوط و دیگران، بی­ جا، دارالرسالة العالمیة، 1430ق.
ابن­ منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارصادر، 1414ق.
ابن­ وهب، عبدالله، تفسیر القرآن من الجامع لابن­ وهب، تحقیق: میکلوش مورانی، بیروت، دارالغرب الإسلامی، 2003م.
ابوجیب، سعدى، القاموس الفقهی لغة و اصطلاحاً، دمشق، دارالفکر، 1408ق.
­احمد بن حنبل، مسند الامام احمد بن حنبل، تحقیق: شعیب ارنؤوط و عادل مرشد، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1421ق.
ازهری، محمد بن اح‍م‍د، تهذیب اللغة، تحقیق: محمد عوض مرعب، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1421ق.
اصفهانی، حمزة بن حسن، کتاب التنبیه علی حدوث التصحیف، دمشق، محمد اسعد طلس، 1388ق.
اقبال آشتیانی، عباس، شعر و موسیقى در ایران، بی­ جا، بی­ نا، بی­ تا.
اندلسی، ابوحیان محمد بن یوسف، البحر المحیط فی التفسیر، تحقیق: صدقی محمد جمیل، بیروت، دارالفکر، 1420ق.
بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، تحقیق: محمد زهیر بن ناصر الناصر، بی­ جا، دارطوق النجاة، 1422ق.
بصری، محمد بن علی، المعتمد فی اصول الفقه، تحقیق: خلیل المیس، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1403ق.
بصری، یحیی بن سلام، تفسیر یحیى بن سلام، تقدیم و تحقیق: هند شلبی، بیروت، دار­الکتب العلمیة، 1425ق.
بلخی، مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، تحقیق: عبدالله محمود شحاته، بیروت، دار­احیاء التراث، 1423ق.
بیهقی، احمد بن حسین، السنن الکبرى، تحقیق: محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1424ق.
البیری، محمد، تفسیر القرآن العزیز، تحقیق: ابوعبدالله عکاشه و محمد بن مصطفى الکنز، قاهره، الفاروق الحدیثة، 1423ق.
تبریزی، جواد، استفتائات جدید، قم، سرور، 1385ش.
تفتازانی، سعدالدین، شرح التلویح على التوضیح لمتن التنقیح فی اصول الفقه، تحقیق: زکریا عمیرات، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1416ق.
ثعلبی‌، اح‍م‍د بن م‍ح‍م‍د‌، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، تحقیق: ابومحمد بن عاشور، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1422ق.
جزیری، عبدالرحمن، الفقه علی المذاهب الاربعة، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1424ق.
حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل ­الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، 1409ق.
حسینی رودباری، مصطفی، غنا و موسیقی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1387ش.
حکیم، محمدتقی، الاصول العامة للفقه المقارن، تهران، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، 1431ق.
حمیرى، عبدالله بن جعفر، قرب الاسناد، تهران، کتابفروشی نینوا، بی­ تا.
حویزى، عبدعلى بن جمعه، تفسیر نورالثقلین، قم، اسماعیلیان، بی­ تا.
خادمی، نورالدین، علم المقاصد الشریعة، عربستان، مکتبة العبیکان، 1421ق.
خرمدل، مصطفی، تفسیر نور، تهران، احسان، بی­ تا.
خمینی، سیدروح‌الله، المکاسب المحرمة، قم، اسماعیلیان، 1410ق.
خن، مصطفی؛ بغا، مصطفی و شربجی، علی، الفقه المنهجی علی مذهب الامام الشافعی، دمشق، دارالقلم، 1430ق.
دارقطنی، علی بن عمر، سنن الدارقطنی، تحقیق: شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1424ق.
دستغیب، سیدعبدالحسین، گناهان کبیره، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1388ش.
دعاس، قاسم حمیدان، اعراب القرآن الکریم، دمشق، دارالمنیر ـ دارالفارابى، 1425ق.
دهخدا، علی­ اکبر، لغت­ نامه، تهران، دانشگاه تهران، 1334ش.
رویانی، محمد بن هارون، مسند الرویانی، تحقیق: ایمن علی ابویمانی، قاهره، مؤسسة قرطبة، 1416ق.
ریسونی، احمد، نظریة المقاصد عند الامام الشاطبی، بیروت، الدار العالمیة للکتاب الاسلامی، 1412ق.
زحیلی، محمد مصطفی، القواعد الفقهیه و تطبیقاتها فی المذاهب الأربعه، دمشق، دارالفکر، 1427ق.
زحیلی، وهبه، اصول الفقه الاسلامی، دمشق، دارالفکر، 1432ق.
همو، الفقه الاسلامی و ادلته، دمشق، دارالفکر، بی­ تا.
زرقاء، احمد، شرح القواعد الفقهیه، تحقیق: مصطفی زرقا، دمشق، دارالقلم، 1409ق.
زرکشی، محمد بن عبدالله، البرهان فی علوم القرآن، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالمعرفة، 1376ق.
زمخشری، محمود بن عمر، الفائق فی غریب الحدیث، تحقیق: علی محمد بجاوی و محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالمعرفة، بی­ تا.
زیدان، عبدالکریم، الوجیز فی اصول الفقه، چاپ ششم، تهران، احسان، 1385ق.
سابق، سید، فقه السنه، قاهره، دارالفتح للاعلام العربی، 1419ق.
شاطبی، ابراهیم بن موسی، الموافقات فی اصول الشریعة، بیروت، دارالکتب العلمیة، 2009م.
شاهین، موسى، السنة و التشریع، مصر، مجلة الأزهر، 1411ق.
شربینی­، محمد بن احمد، مغنی المحتاج، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1415ق.
شوکانی، محمد بن علی، نیل الاوطار، تحقیق: عصام‌الدین صبابطی، مصر، دارالحدیث، 1413ق.
صافی، محمود، الجدول فی اعراب القرآن الکریم، دمشق، دارالرشید؛ بیروت، مؤسسة الایمان، 1418ق.
طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، اسماعیلیان، 1371ش.
طبرانی، سلیمان بن احمد‌، المعجم الکبیر، تحقیق: حمدی بن عبدالمجید سلفی، قاهره، مکتبة ابن­ تیمیه؛ ریاض، دارالصمیعی، 1415ق.
طبری، محمد بن جریر، تهذیب الآثار و تفصیل الثابت عن رسول الله من الاخبار، تحقیق: محمود محمد شاکر، قاهره، مطبعة المدنی، بی­ تا.
همو، جامع البیان فی تأویل القرآن، تحقیق: احمد محمد شاکر، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1420ق.
طریحى، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، تحقیق: احمد حسینى اشکوری، تهران، مرتضوی، 1375ش.
طوسى، محمد بن حسن، الاستبصار فیما اختلف من الاخبار، بی­ جا، چاپخانه نجف، 1375ق.
همو، الامالی، قم، دارالثقافة، 1414ق.
همو، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق: احمد قصیر عاملی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی­ تا.
عسکری، سیدمرتضى، احادیث ام‌المؤمنین عائشه و ادوار من حیاتها، بی­ جا، التوحید، 1414ق.
عمرانی­، یحیی بن سالم، البیان فی مذهب الامام الشافعی، تحقیق: قاسم محمد نوری، جده، دارالمنهاج، 1421ق.
غزالی، محمد بن محمد، احیاء علوم الدین، تحقیق: زین­ الدین ابوالفضل عراقی، بیروت، المکتبة العصریة، 1428ق.
همو، المستصفی، تحقیق: عبدالسلام عبدالشافی محمد، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1413ق.
فاسی، علال، مقاصد الشریعه و مکارمها، بیروت، دارالغرب الاسلامی، 1993م.
فتال نیشابوری، محمد بن احمد، روضة الواعظین، قم، منشورات الرضی، 1375ش.
فخررازی، محمد بن­ عمر، المحصول­ فی­ علم ­الاصول، تحقیق: طه علوانی، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1418ق.
فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، تحقیق: مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، بیروت، دار و مکتبة الهلال، بی­ تا.
فیض کاشانی، محمدمحسن بن شاه مرتضی، تفسیر اصفی، تحقیق: محمدحسین درایتى، محمدرضا نعمتی، مرکز النشر التابع لمکتب الاعلام الاسلامی، 1418ق.
همو، تفسیر صافی، تحقیق: حسین اعلمی، قم، هادی، 1416ق.
فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1426ق.
قرافی، احمد بن ادریس، شرح تنقیح الفصول، تحقیق: طه عبدالرؤوف سعد، شرکة الطباعة الفنیة المتحدة، 1393ق.
قرضاوی، یوسف، آواز و موسیقی از دیدگاه اسلام، ترجمه محمدصالح سعیدی، تهران، احسان، 1386ش.
قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، تحقیق: احمد بردونی و ابراهیم اطفیش، قاهره، دارالکتب المصریة، 1384ق.
کلینی، ­محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1388ق.
مجاهد بن جبر، تفسیر مجاهد، تحقیق: محمد عبدالسلام ابوالنیل، مصر، دارالفکر الاسلامی الحدیثة، 1410ق.
مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحار الانوار، تحقیق: یحیى عابدی زنجانی و عبدالرحیم ربانی شیرازی، بیروت، مؤسسة الوفاء، 1403ق.
مختار، احمد، معجم اللغة العربیة المعاصرة، قاهره، عالم الکتب، 1429ق.
مرتضی­ زبیدی، محمد بن محمد، تاج العروس من جواهر القاموس، بی­ جا، دارالهدایة، بی­ تا.
مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1370ش.
الموسوعة الفقهیة الکویتیة، ج1-23، کویت، دارالسلاسل، ج24-38، مصر، دارالصفوة، ج39-45، کویت، وزاره الأوقاف و الشؤون الإسلامیة، 1404-1427ق.
نسائی، احمد بن شعیب، المجتبى من السنن، تحقیق: عبدالفتاح ابوغدة، حلب، مکتب المطبوعات الاسلامیة، 1406ق.
واحدی، علی بن احمد، الوسیط فی تفسیر القرآن المجید، تحقیق: علی محمد معوض و عادل احمد عبدالموجود، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1415ق.
هروی، قاسم بن سلام، غریب الحدیث، تحقیق: محمد عبدالمعید خان، حیدرآباد ـ دکن، مطبعة دائرة المعارف العثمانیة، 1384ق.