بازپژوهی مقاصدی مستندات فقهی شهادت زن در جرایم حدی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه سیستان و بلوچستان/زاهدان

2 دانشگاه رضوی -مشهد

چکیده

نظام­‌سازی حقوقی مبتنی بر فقه اسلامی موجب راه‌یابی بسیاری از آراء فقها به حیطه قانون شده است. از طرفی دیگر تحولات روزافزون و مطالبات اجتماعی، به‌طور واضح برخی از آراء فقه سنتی را برنمی‌تابد و عدم پذیرش شهادت زن در حدود ازجمله این موارد است. عدم پذیرش به‌صورت انفرادی و هم‌­چنین تعدد و اختلاف فتاوا در پذیرش یا عدم پذیرش در مصادیق متعدد حدود با وجود همخوانی مستندات فقهی و هم­‌چنین عواملی مانند مقتضیات زمان، تغییر و تطور جایگاه بانوان، وضعیت اجتماعی و... نقش مؤثری در ایجاد عدم مقبولیت و در امتداد آن تشکیک در مشروعیت این آراء دارد. فقه مقاصدی و توجه به پویایی فقه، همگام با تحولات و مسائل روز، این ظرفیت را برای عبور از فقه نص بَسَند ایجاد می‌نماید. نوشته توصیفی ـ تحلیلی پیش رو با داده‌های کتابخانه­‌ای با هدف ارزیابی این فتاوا به بازاندیشی مقصدمحور و ضابطه‌مند مستندات و ادله قائلین به عدم شهادت زنان با تمسک به مقصد حفظ نفس به‌عنوان مقصد ضروری شریعت و با پیش­‌فرض طریقی بودن شهادت می‌پردازد و به نتیجه‌ای متفاوت با آنچه آراء و اندیشه فقهاست می‌رسد. این نوشتار استقراء، سبر و تقسیم را به‌عنوان راههای کشف مقصد شهادت زن بررسی می‌نماید و با تمرکز بر طریقیت شهادت به رهاوردی مقاصدی دست می‌­یابد که مطلقاً شهادت زنان در جرایم مستوجب حد را دارای قابلیت پذیرش می‌داند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

بازپژوهی مقاصدی مستندات فقهی شهادت زن در جرائم حدی

نویسندگان [English]

  • mostafa keikha 1
  • Seyyed Mahdi Ahmadi Nik 2
  • Reza Haqpanah 2
1 un
2 un razave
قرآن کریم.
ابن­‌ادریس حلی، محمد بن منصور (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
ابن­‌بابویه، محمد بن علی (1415ق). المقنع. قم: مؤسسه امام هادی.
ابن­‌براج، عبدالعزیز بن نحریر (1406ق). المهذب. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
ابن­‌جزی کلبی، محمد بن احمد (1403ق). کتاب التسهیل لعلوم التنزیل. بیروت: دار الکتاب العربی.
ابن­‌جنید، محمد بن احمد (1416ق). مجموعة فتاوی ابن­‌الجنید. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
ابن­‌حزم، علی بن احمد (بی­‌تا). المحلی بالآثار. بیروت: دارالفکر.
ابن­‌حمزه طوسی، محمد بن علی (1408ق). الوسیلة الی نیل الفضیلة. قم: کتابخانه آیةالله مرعشی نجفی.
ابن­‌رشد، محمد بن احمد (1425ق). بدایة المجتهد و نهایة المقتصد. قاهره: دارالحدیث.
ابن­‌زهره حلبی، حمزة بن علی (1417ق). غنیة النزوع الی علمی الأصول و الفروع. قم: مؤسسه امام صادق.
ابن­‌سعید حلی، یحیى بن احمد (1405ق). الجامع للشرائع. قم: مؤسسة سیدالشهداء العلمیه.
ابن­‌ضویان، ابراهیم بن محمد (1409ق). منار السبیل فی شرح الدلیل. ریاض: المکتب الإسلامی.
ابن­‌عاشور، محمدطاهر بن محمد (1425ق). التحریر و التنویر. تونس: الدار التونسیه.
ابن­‌عربی مالکی، محمد بن عبدالله (1972م). احکام القرآن. بیروت: دارالفکر.
ابن­‌قتیبه، عبدالله بن مسلم (1973م). تأویل مشکل القرآن. بی‌جا: دارالتراث.
ابن­‌قدامه، عبدالله بن احمد (1414ق). الکافی فی فقه الإمام احمد. بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن­‌قیم جوزیه، محمد بن ابی­‌بکر (1411ق). اعلام الموقعین عن رب العالمین. بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن­‌کثیر، اسماعیل بن عمر (1419ق). تفسیر ابن­‌کثیر. بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن‌مفلح، ابراهیم بن محمد (1418ق). المبدع فی شرح المقنع. بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن­‌همام، محمد بن عبدالواحد (بی­‌تا). شرح فتح القدیر. بیروت: دارالفکر.
ابوحیان اندلسی، محمد بن یوسف (1420ق). تفسیر البحر المحیط. بیروت: دارالفکر.
ابوالصلاح حلبی، تقی‌الدین بن نجم‌الدین (بی­‌تا). الکافی فی الفقه. اصفهان: مکتبة الإمام أمیرالمؤمنین علی.
الهی خراسانی، علی (1399ش). جستارهایی در مقاصد شریعت. تهران: نگاه معاصر.
امین، نصرت بیگم (بی­‌تا). مخزن العرفان در علوم قرآن. اصفهان: ثقفی.
انصاری، مرتضی بن محمدامین (1415ق). کتاب المکاسب. قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
بهرامی خوشکار، محمد (1381ش). قضاوت و شهادت زن در مکاتب فقهی. تهران: سرای قلم.
جناتی، محمدابراهیم (1388ش). مصادر اجتهاد از منظر فقیهان. تهران: امیرکبیر.
حر عاملی، محمد بن حسن (1409ق). تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة. قم: مؤسسه آل البیت.
حسینی بخاری، محمد صدیق (1412ق). فتح البیان فی مقاصد القرآن. بیروت: المکتبه العصریه.
حسینی شیرازی، سید محمد (1400ق). تقریب القرآن الی الاذهان. بیروت: مؤسسه الوفاء.
حلى، حسن بن یوسف (1410ق). ارشاد الأذهان الى احکام الإیمان. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
همو (1420ق). تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة. قم: مؤسسه امام صادق.
همو (1413ق). قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
خطیب شربینی، محمد بن احمد (1415ق). الإقناع فی حل الفاظ ابی­‌شجاع. بیروت: دارالکتب العلمیه.
خویى، سید ابوالقاسم (1422ق). مبانی تکملة المنهاج. قم: مؤسسه إحیاء آثار امام خویی.
دره، محمدعلی (1430ق). تفسیرالقرآن الکریم و اعرابه و بیانه. بیروت: دار ابن­‌کثیر.
راوندی، سعید بن هبة­الله (1405ق). فقه القرآن فی شرح آیات الاحکام. قم: کتابخانه آیة‌الله مرعشی نجفی.
ربانی، محمدحسن (1380ش). دانش درایه ‌الحدیث. مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
رشید رضا، محمد (1990م). تفسیر المنار. قاهره: الهیئه المصریه العامه للکتاب.
روحانی، محمود (1368ش). المعجم الاحصائی لألفاظ القرآن الکریم. مشهد: آستان قدس رضوی.
رومی بابرتی، محمد بن محمد (بی­‌تا). العنایة شرح الهدایه. بیروت: دارالفکر.
زحیلی، وهبه (1418ق). التفسیر المنیر فی العقیده و الشریعة و المنهج. بیروت: دارالفکر.
سبحانی، حسین، امیرحسینی، امین، و روشن، محمد (1395ش). رویکردی نوین در شهادت زن در نظام حقوقی اسلام با نگاهی به‌ نظام حقوقی ایران. مطالعات زن و خانواده، 4(1)، 205-234. doi: 10.22051/jwfs.2016.2352
سبزواری، محمد (1419ق). إرشاد الأذهان إلی تفسیر القرآن. بیروت: دارالتعارف.
سلار دیلمی، حمزه بن عبدالعزیز (1414ق). المراسم العلویه. قم: منشورات الحرمین.
شاطبی، ابراهیم بن موسی (1417ق). الموافقات. بی­‌جا: دار ابن­‌عفان.
شافعی، محمد بن ادریس (1393ق). الأم. بیروت: دارالمعرفه.
شهید اول، محمد بن مکی (1417ق). الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
همو (1414ق). غایة المراد فی شرح نکت الإرشاد. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
شهید ثانی، زین‌­الدین بن علی (1413ق). مسالک الأفهام الی تنقیح شرائع الإسلام. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیه.
صادقى تهرانى، محمد (1365ش). الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن. قم: فرهنگ اسلامى.
صانعی، فخرالدین (1393ش). بررسی فقهی شهادت زن در اسلام برگرفته از نظریات فقهی آیت‌الله صانعی. قم: میثم تمار.
صدر، سید محمدباقر (1418ق). دروس فی علم الاصول. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طباطبایی، سید علی بن محمدعلی (1418ق). ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل. قم: مؤسسه آل البیت.
طباطبایی، سید محمدحسین (1386ش). المیزان فی تفسیر القرآن (ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طبرسی، فضل بن حسن (1375ش). مجمع البیان فی تفسیر القرآن (ترجمه علی کرمی). تهران: فراهانی.
طوسى، محمد بن ­حسن (1390ق). الإستبصار فیما اختلف من الأخبار. تهران: دارالکتب الإسلامیه.
همو (1422ق). الخلاف. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
همو (1387ق). المبسوط فی فقه الإمامیة. تهران: المکتبة المرتضویة.
همو (1400ق). النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی. بیروت: دارالکتاب العربی.
عوده، عبدالقادر (بی­‌تا). التشریع الجنائی الإسلامی. بیروت: دارالکتاب العربی.
غنیمی، عبدالغنی بن طالب (بی­‌تا). اللباب فی شرح الکتاب. بیروت: دارالکتاب العربی.
فارسی، علال (بی­‌تا). مقاصد الشریعه الإسلامیه و مکارمها. بی‌جا: بی‌نا.
فاضل مقداد (سیورى حلى)، مقداد بن عبدالله (1403ق). نضد القواعد الفقهیة على مذهب الإمامیة. قم: کتابخانه آیة­الله مرعشى نجفی.
همو (1419ق). کنز العرفان فی فقه القرآن. قم: مجمع جهانى تقریب مذاهب اسلامى.
فاضل هندی، محمد بن حسن (1416ق). کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
فخرالمحققین، محمد بن حسن (1387ق). ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. قم: اسماعیلیان.
فضل‌الله، سید محمدحسین (1419ق). تفسیر من وحی القرآن. بیروت: دارالملاک.
فیروزآبادی، محمد بن یعقوب (بی­‌تا). القاموس المحیط. دمشق: دارالقلم.
فیض کاشانی، ملا محسن (1415ق). تفسیر الصافی. تهران: مکتبة الصدر.
فیومی، احمد بن محمد (بی­‌تا). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر. قم: منشورات دارالرضی.
قاسمی، محمدعلی، و خوانساری، احمد (1395ش). نقد و بررسی فقه مقاصدی از نظرگاه اهل­‌سنت. قم: مرکز فقهی ائمه اطهار.
قرشى، سید علی‌اکبر (1377ش). تفسیر احسن الحدیث. تهران: بنیاد بعثت.
کاشانى، ملا فتح الله (1336ش). تفسیر منهج الصادقین فى الزام المخالفین. تهران: کتابفروشى محمدحسن علمى.
کاسانی، ابوبکر بن مسعود (1982م). بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع. بیروت: دارالکتاب العربی.
کراچیان ثانی، فاطمه، صدری، سید محمد، باقری، احمد، جمشیدی راد، محمدصادق، و امیرپور، حیدر (1400ش). تسامح در اثبات حدود به مثابه مبنایی در حقوق کیفری اسلام. فقه و اصول، 53(1)، 117-139. doi: 10.22067/jfu.v53i1.80814
محقق حلی، جعفر بن حسن (1408ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام. قم: اسماعیلیان.
مرغینانی، علی بن ابی­‌بکر (بی­‌تا). الهدایة فی شرح بدایة المبتدی. بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
مظفر، محمدرضا (1375ق). اصول الفقه. قم: اسماعیلیان.
مغنیه، محمدجواد (1376ش). تفسیر الکاشف (ترجمه موسی دانش). قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
همو (1424ق). تفسیر الکاشف. تهران: دارالکتب الإسلامیه.
مفید، محمد بن محمد (1413ق). المقنعة. قم: کنگره جهانی هزاره شیخ مفید.
مقدس اردبیلی، احمد بن محمد (بی­‌تا). زبدة البیان فی احکام القرآن. تهران: المکتبة المرتضویة.
همو (1403ق). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الأذهان. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
موسوی اردبیلی، سید عبدالکریم (1408ق). فقه القضاء. قم: مکتبة امیرالمؤمنین.
میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمدحسن (1430ق). القوانین المحکمه فی الاصول. قم: إحیاء الکتب الاسلامیه.
نجفی، محمدحسن (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
نراقی، احمد بن محمدمهدی (1415ق). مستند الشیعة فی احکام الشریعة. قم: مؤسسه آل البیت.