تأملی فقهی پیرامون اخذ اجرت بر پیرا قضا از منظر فقه مذاهب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه رازی

چکیده

یکی از مباحث مهم و بحث‌برانگیز در فقه القضاء، مسئله اخذ اجرت قاضی است که در دو مبحث قابل ‌بررسی است: مسئله اول، حکم اخذ اجرت قاضی در ازای قضاوت است و مبحث دیگری که ذیل آن قابل طرح و از اهمیت ویژه‌­ای برخوردار است، مسئله اخذ اجرت بر پیرا قضا (لواحق قضا) است؛ پیرا قضا عبارت است از مقدمات قضا مانند سماع دعوی، إحلاف، جرح‌وتعدیل و یا امور پیرامونی قضا از قبیل کتابت، کارشناسی، ترجمه و غیره. پژوهش حاضر به روش توصیفی ـ تحلیلی اقوال فقهای مذاهب را در این مسئله بررسی کرده و نتیجه به‌دست‌آمده از مطالعه و تتبع در نظرات فقها چنین است: عده­‌ای از فقها قائل به جواز مطلق اخذ اجرت در پیرا قضا هستند و عده­‌ای دیگر منع مطلق را صحیح دانسته­‌اند، اما نظر تحقیقی و دقیق همان­‌طور که اکثر فقهای امامیه و اهل‌سنت گفته­‌اند قول به‌ تفصیل است؛ بدین بیان: اموری که به‌عنوان مقدمات وجوبی قضا هستند و می­‌توانند تأثیر مستقیم در حکم قاضی داشته باشند، اخذ اجرت بر آنها جایز نیست و اگر از امور جانبی قضا و غیرمؤثر در حکم حاکم باشد اخذ اجرت مانعی ندارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

تأملی فقهی پیرامون اخذ اجرت بر پیرا قضا از منظر فقه مذاهب اسلامی

نویسندگان [English]

  • Ali Mortazavimehr
  • Setareh Azadi
Razi
قرآن کریم.
ابن‌حجر هیتمی، احمد بن محمد (بی­‌تا). تحفة المحتاج فی شرح المنهاج. بی­‌جا: بی‌نا.
ابن­‌رفعه، احمد بن محمد (2009م). کفایة النبیه. بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن­‌عابدین، محمدامین بن عمر (1415ق). رد المحتار علی الدر المختار. بیروت: دارالفکر.
ابن­‌قدامه، عبدالله بن احمد (بی­‌تا). المغنی. بیروت: دارالکتاب العربی.
ابن­‌مفلح، محمد بن مفلح (1424ق). کتاب الفروع و معه تصحیح الفروع. بیروت: مؤسسه الرساله.
ابن­‌نجیم مصری، زین­‌الدین بن ابراهیم (بی­‌تا). البحر الرائق شرح کنز الدقائق. بیروت: دارالمعرفه.
اصفهانى، سید ابوالحسن (1423ق). وسیلة النجاة (با حواشی بهجت). قم: شفق.
اصولی خویی، محمود بن محمد (بی­‌تا). التأملیات. تبریز: مشهدی اسد آقا.
انصاری، زکریا بن محمد (بی­‌تا). اسنی المطالب فی شرح روض الطالب. بیروت: دارالکتاب الإسلامی.
آخوند خراسانی، محمدکاظم (1431ق). کفایة الأصول. قم: مجمع الفکر الإسلامی.
بهوتی، منصور بن یونس (بی­‌تا). کشاف القناع عن متن الإقناع. قاهره: مکتبه النصر الحدیثه.
تبریزی، جواد (1427ق). أسس القضاء و الشهاده. قم: دفتر مؤلف.
جمعی از پژوهشگران (1423ق). موسوعة الفقه الإسلامی طبقاً لمذهب اهل البیت. قم: مؤسسة دائرة ­معارف الفقه الإسلامی.
حر عاملی، محمد بن حسن (1416ق). تفصیل وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه. قم: مؤسسه آل البیت.
حسینی عاملی، سید محمدجواد (1419ق). مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
حصکفی، محمد بن علی (1423ق). الدر المختار شرح تنویر الأبصار و جامع البحار. بیروت: دارالکتب العلمیه.
حلی، حسن بن یوسف (1413ق). مختلف الشیعة فی احکام الشریعة. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
حمد الحمد، عبدالله بن عزیز (بی­‌تا). دروس شیخ حمد الحمد. دروس صوتیه الشبکه الإسلامیه.
خرشی، محمد بن عبدالله (1427ق). شرح مختصر خلیل. بیروت: المکتبه العصریه.
خمینی، سید روح‌الله (1390ش). تحریر الوسیله. قم: اسماعیلیان.
خویی، سید ابوالقاسم (بی­‌تا). القضاء و الشهادات. قم: مؤسسه الخویی الإسلامیه.
همو (1418ق). موسوعة الإمام الخوئی. قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی.
دردیر، احمد بن محمد (­بی­‌تا). الشرح الکبیر. بی‌جا: دارإحیاء الکتب العربیة.
دمیاطی، عثمان بن محمد (1418ق). اعانة الطالبین علی حل الفاظ فتح المعین. بیروت: دارالفکر.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412ق). المفردات فی غریب القرآن. دمشق: دارالقلم؛ بیروت: الدار الشامیة.
زیلعی، عثمان بن علی (1313ق). تبیین الحقائق شرح کنز الدقائق و حاشیة الشلبی. قاهره: المطبعة الکبرى الأمیریة.
سرخسی، محمد بن احمد (1414ق). المبسوط. بیروت: دارالمعرفه.
شوکانی، محمد بن علی (1422ق). الفتح الربانی من فتاوی الإمام الشوکانی. یمن: مکتبه الجیل الجدید.
شهید اول، محمد بن مکی (1430ق). موسوعة الشهید الأول. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
شهید ثانی، زین‌­الدین بن علی (1413ق). مسالک الأفهام الی تنقیح شرائع الإسلام. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیه.
شیرازی، ابراهیم بن علی (بی­‌تا). المهذب فی فقه الإمام الشافعی. بیروت: دارالکتب العلمیه.
طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم (1414ق). تکملة العروة الوثقی. تهران: کتابفروشی حیدری.
طریحی، فخرالدین بن محمد (1362ش). مجمع البحرین. تهران: المکتبة المرتضویة.
طوسی، محمد بن حسن (1407ق). الخلاف. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
فراهیدى، خلیل بن احمد (بی‌تا). کتاب العین. بی­‌جا: دار و مکتبه الهلال.
قاضی زاده، شمس­‌الدین احمد (1389ق). تکملة شرح فتح القدیر. بیروت: دارالفکر.
کاسانی، ابوبکر بن مسعود (1406ق). بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع. بیروت: دارالکتب العلمیه.
کاشف الغطاء، جعفر بن خضر (1420ق). شرح الشیخ جعفر علی قواعد العلامه ابن المطهر. نجف: دارالذخائر.
گلپایگانی، محمدرضا (1426ق). القضاء و الشهادات. قم: السید علی الحسینی المیلانی.
محقق حلی، جعفر بن حسن (1408ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام. قم: اسماعیلیان.
محقق کرکی، علی بن حسین (1414ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد. قم، مؤسسه آل البیت.
مرداوی، علی بن سلیمان (بی­‌تا). الإنصاف فی معرفة الراجح من الخلاف. بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
مسجدسرائی، حمید، و نجاری، محمدحسن (1400ش). اخذ اجرت از طرفین دعوا برای قضاوت. جستارهای فقهی و اصولی، 7(2)، 143-171. doi: 10.22034/jrj.2020.55096.1785
مفید، محمد بن محمد (1410ق). المقنعه. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
مقدس اردبیلی، احمد بن محمد (1403ق). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الأذهان. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
موصلی، عبدالله بن محمود (1419ق). الاختیار لتعلیل المختار. بیروت: دارالخیر.
مؤمنی، عابدین، فرح‌زادی، علی­‌اکبر، و شیعه علی، علی (1395ش). بررسی مستندات قائلان جواز اخذ اجرت بر قضاء در فقه مذاهب اسلامی. فقه مقارن، 4(8)، 47-65.
میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمدحسن (1427ق). رسائل المیرزا القمی. قم: دفتر تبلیغات اسلامى.
نجفی، محمدحسن (1362ش). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. تهران: دارالکتب الإسلامیه.
نجفی، هادی (1387ش). الآراء الفقهیة. اصفهان: مهر قائم.
نووی، یحیی بن شرف (1412ق). روضة الطالبین و عمدة المفتین. بیروت: المکتب الإسلامی.