تحلیل امکان استناد به خیار تفلیس در حقوق موضوعه با نگاهی خاص بر نظر فقهای حنفی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه حقوق دانشگاه دامغان

چکیده

خیار تفلیس که برگرفته از فقه اسلامی بوده و با وجود عدم ذکر صریح آن در قانون، مورد استناد حقوقدانان قرار گرفته است، اختیاری است که در امکان استناد به آن، در حقوق کنونی محل تردید است. چرا که تحقیق پیش رو نشان می­‌دهد از یک طرف، در خصوص دامنه شمول این خیار در مورد هر شخص مفلسی، گمانه­‌زنی زیاد است و از طرف دیگر، امکان اجرای این خیار در مقابل ورشکسته، با حقوق طلبکاران او در تعارض است. در منابع فقهی، مهم‌ترین ادله وجود این خیار، روایت نبوی است که مورد مداقه قرار نگرفته و در نظرات حقوقدانان هم که متأثر از آراء فقهی بوده است اصولی همچون اصل انتقال مالکیت از طریق بیع، اصل ثبات قراردادها، اصل تساوی میان طلبکاران نادیده گرفته شده است. رهیافت این مقاله، با تکیه بر نظر فقهای حنفی بر عدم امکان استناد به خیار تفلیس و حتی عدم امکان استرداد مبیع (بدون اعمال حق فسخ) در مقابل ورشکسته به جهت رعایت اصل تساوی میان طلبکاران و بر پذیرش وجود حق حبس برای بایع از طریق امتناع از تسلیم مبیع استوار است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analyzing the possibility of referring to the insolvency Khiyar (option to dissolution) in the law with a special view on the opinions of Hanafi jurists

نویسنده [English]

  • Hossein Khanlari Bahnamiri
Assistant Professor at Damghan University
چکیده [English]

The insolvency Khiyar, which is derived from Islamic jurisprudence and has been cited by jurists despite not being explicitly mentioned in the law, is an option that have been discredited in current law. Because the forthcoming research shows that, on the one hand, there is a lot of speculation about the scope of this Khiyar for every insolvent person, and on the other hand, the possibility of exercising this Khiyar against the insolvent person is in conflict with the rights of his creditors. In jurisprudential sources, the most important evidences for the existence of this Khiyar is the prophetic tradition that has not been studied and in the opinions of jurists who have been influenced by jurisprudential opinions, principles such as the necessity of contracts, the principle of equality between creditors have been ignored. The approach of this article is based on: The impossibility of invoking the insolvency Khiyar and even the impossibility of returning the goods in sale (without exercising the right of dissolution) against the insolvent person is based on observing the principle of equality between creditors and accepting the existence of entail for the seller by refusing to deliver the goods in sale.

کلیدواژه‌ها [English]

  • insolvency Khiyar
  • insolvent person
  • the principle of equality between creditors
  • the returning right
  • entail right
  • Hanafi jurisprudence
ابن­‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، فتح الباری شرح صحیح البخاری، مدینه، مکتبة الغرباء الأثریة، 1417ق.
ابن­‌عابدین، محمدامین بن عمر، رد المحتار علی الدر المختار، بیروت، دارالفکر، 1412ق.
ابن­‌قدامه، عبدالله بن احمد، المغنی، قاهره، مکتبة القاهرة، 1388ق.
ابن­‌ماجه قزوینی، محمد بن یزید، سنن ابن­‌ماجه، بی­‌جا، دارإحیاء الکتب العربیه، بی­‌تا.
ابویوسف، یعقوب بن ابراهیم، اختلاف ابی­‌حنیفه و ابن­‌ابی­‌لیلی، هند، لجنة إحیاء المعارف النعمانیة، بی­‌تا.
اسکینی، ربیعا، حقوق تجارت: ورشکستگی و تصفیه امور ورشکسته، تهران، سمت، 1383ش.
آل کاشف­‌الغطاء، محمدحسین، تحریر المجلة، تهران، چاپ افست، بی‌تا.
السان، مصطفی، «بررسی مبانی و شرایط اعمال خیار تفلیس»، مجله پژوهشهای فقه و حقوق اسلامی، شماره 38، 1393ش.
الموسوعة الفقهیة الکویتیة، وزارة الأوقاف و الشؤون الإسلامیة، کویت، دارالسلاسل، 1427ق.
امینی، علیرضا؛ آیتی، سید محمدرضا، تحریر الروضه فی شرح اللمعه، تهران، سمت، 1383ش.
انصاری خزرجی، علی بن زکریا، اللباب فی الجمع بین السنة و الکتاب، دمشق، دارالقلم، 1414ق.
بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، بی­‌تا.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر، ترمینولوژی حقوق، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1385ش.
همو، تئوری موازنه، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1381ش.
حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، مؤسسه آل البیت، بی­‌تا.
حسینی عاملی، سید محمدجواد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، بی­‌تا.
حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، 1414ق.
خمینی، سید روح­‌الله، تحریر الوسیله، قم، دفتر انتشارات اسلامی، بی­‌تا.
خمینی، سید مصطفی، خیارات، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1376ش.
دهخدا، علی­‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، تهران، دانشگاه تهران، 1372ش.
رافعی قزوینی، عبدالکریم بن محمد، العزیز شرح الوجیز المعروف بالشرح الکبیر، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1417ق.
رشتی، میرزا حبیب­‌الله، کتاب الاجاره، بی‌جا، بی‌نا، بی­‌تا.
رملی، محمد بن احمد، نهایة المحتاج الی شرح المنهاج، بیروت، دارالفکر، 1404ق.
رومی بابرتی، محمد بن محمد، العنایة شرح الهدایه، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
زبیدی حنفی، ابوبکر بن علی، الجوهر النیرة، مطبعه خیریه، 1322ق.
سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، بیروت، دارالمعرفه، 1414ق.
سغدی، علی بن حسین، النتف فی الفتاوى، اردن، دارالفرقان، 1404ق.
سمرقندی، نصر بن محمد، عیون المسائل فی فروع الحنفیه، بغداد، مطبعة أسعد، 1386ق.
شیبانی، محمد بن حسن، الحجه علی اهل المدینه، بیروت، عالم الکتب، 1403ق.
صفایی، سید حسین، دوره مقدماتی حقوق مدنی (قواعد عمومی قراردادها)، تهران، میزان، 1382ش.
صقری، محمد، حقوق بازرگانی (ورشکستگی)، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1376ش.
طوسی، محمد بن حسن، الإستبصار، بی­‌جا، بی­‌نا، بی­‌تا.
همو، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران، المکتبة المرتضویة، 1387ق.
عرفانی، محمود، حقوق تجارت (ورشکستگی و تصفیه)، تهران، میزان، 1384ش.
غزنوی، عمر بن اسحاق، الغرة المنیفة فی تحقیق بعض مسائل الإمام أبی‌حنیفة، بی­‌جا، مؤسسة الکتب الثقافیة، 1406ق.
غنیمی، عبدالغنی بن طالب، اللباب فی شرح الکتاب، بیروت، المکتبة العلمیة، بی­‌تا.
غیتابی، محمود بن احمد، البنایة شرح الهدایة، بیروت، دارالکتب العلمیة‌، 1420ق.
فصیحی­‌زاده، علیرضا؛ حفیظی، امید؛ جلالی، محمود؛ طبیبی، مرتضی، «تأثیر تفلیس در معاملات معوض»، مجله آموزه­‌های فقه مدنی، شماره 19، 1398ش.
فیض کاشانی، ملا محسن، الوافی، اصفهان، مکتبة الامام أمیرالمؤمنین علی، 1406ق.
قدوری، احمد بن محمد، مختصر القدوری فی الفقه الحنفی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1418ق.
کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی، معاملات معوض، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1384ش.
همو، عقود معین، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1387ش.
کاسانی، ابوبکر بن مسعود، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1406ق.
مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، ملاذ الاخیار، قم، کتابخانه آیة‌الله مرعشی نجفی، 1406ق.
مجموعة من المؤلفین، مجلة الأحکام العدلیة، کراچی، نور محمد، بی­‌تا.
محقق حلی، جعفر بن حسن، المختصر النافع فی فقه الإمامیة، تهران، مؤسسه بعثه، 1410ق.
محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، بی­‌جا، بی­‌نا، بی­‌تا.
مرغینانی، علی بن ابی­‌بکر، الهدایة فی شرح بدایة المبتدی، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، بی‌تا.
معین، محمد، فرهنگ معین، تهران، زرین، 1386ش.
مقدسی، عبدالرحمن بن محمد، الشرح الکبیر، بیروت، دارالکتاب العربی، بی‌تا.
نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1404ق.
نسفی، عبدالله بن احمد، کنز الدقائق، بیروت، دارالبشائر الإسلامیة، 1432ق.
نفیسی، علی­‌اکبر، فرهنگ نفیسی، تهران، کتاب‌فروشی خیام، 1355ش.