شرط تنصیف دارایی زوج از منظر اهل‌سنت و عدم تأثیر تزاید اموال زوجه بر اجرای حقوقی آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشیار گروه فقه و حقوق دانشگاه شهید مطهری

3 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشگاه علوم اسلامی رضوی

چکیده

تنصیف دارایی زوج در زمان طلاق به عنوان یکی از مسائل مهم در نظام حقوقی ایران، با فرض صحت از منظر فقهای امامیه، دارای پشتوانه و مبانی فقهی محکمی در میان اهل­‌سنت نیز هست که از آن جمله می­‌توان به حق کد و سعایه اشاره نمود. حال در مواردی که اختیار زوج و امکانات او باعث تزاید اموال زوجه گردیده، آیا وی می‌تواند از اجرای شرط تنصیف شانه خالی کند؟ با توجه به ادله‌ متعدد استقلال مالی زوجه و وحدت ملاک­‌گیری از عدم تأثیر دریافت اجرت‌المثل بر تنصیف؛ مطابق نظام حقوقی ایران و فقه امامیه، می­‌توان گفت مسئله تزاید اموال زوجه بر حمایت قانونگذار از وی، مبنی بر شرط تنصیف اموال زوج هنگام طلاق (که در این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی از دیدگاه تطبیقی نیز بررسی شده) تأثیری نخواهد گذاشت. هرچند برخی بنا بر قاعده عدالت و انصاف قائلند چنین تزایدی مؤثر بر شرط تنصیف دارایی زوج بوده و زوجه حق دریافت نیمی از دارایی را ندارد و اما قاعده عدالت و انصاف از نظر فقه و حقوق مسلم نیست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Halving the spouse's property according to the perspective of Sunnis and the lack of effect of increasing the wife's property on its legal implementation

نویسندگان [English]

  • Saeedeh Latifzadeh 1
  • Mohammad Bahrami Khoshkar 2
  • Seyedeh Zahra Shahrinezhad 3
1 PhD student at Ferdowsi University of Mashhad
2 Associate Professor at Shahid Motahari University
3 PhD student at Razavi University Of Islamic Sciences
چکیده [English]

Halving the spouse's property on divorce as one of the significant issues in Iran's legal system, assuming validity from the perspective of Imami jurists, has a strong jurisprudential support and foundations amongst the Sunnis too, one of which can be mentioned is the right of al-Kad and al-Sa'ayah. Now, in the case that a husband has increased his wife's property due to his wealth and behavior, is there any possibility for him to reject the condition of halving? According to the numerous reasons on the wife's financial independency and the unity of the criterion for the lack of effect of receiving quantum meruit on halving, in accordance with Iran's legal system and Imami jurisprudence, it can be claimed that the issue of increasing the wife's property will not have any effect on the legislator support for her, based on the condition of halving the husband's property on divorce (which is also examined in this article through a descriptive-analytic method and a comparative viewpoint). Although some believe that according to the rule of justice and fairness, such an increase has some effect on the condition of halving, so that the wife does not have any right to receive the half of her spouse's property, the rule of justice and fairness is not authentic in terms of jurisprudence and law.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Increasing the wife's property
  • halving of property
  • financial independence of the wife
  • Quantum Meruit
قرآن کریم.
ابن­‌ادریس حلی، محمد بن منصور، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410ق.
ابن­‌عرضون، احمد بن حسن، مقنع المحتاج فی آداب الازواج، بیروت، دار ابن­‌حزم، 1390ق.
اسدی، لیلا، «اشتغال زن در خانواده، قانون و رویه»، مجله دادرسی، شماره 55، 1385ش.
امامی، سید حسن، حقوق مدنی، تهران، کتاب‌فروشی اسلامیه، 1376ش.
ایروانی، باقر، دروس تمهیدیه فی الفقه الاستدلالی علی المذهب الجعفری، قم، بی­‌نا، 1427ق.
بکوری، معاذ، قرائة فی المجال و التراث دراسة تاریخیه، لندن، ای کتب (E–kutub Ltd)، 2017م.
بوعلام، عویس، «حمایة الاسرة من النزاعات المالیة بین الزوجین»، حولیات جامعة الجزائر، شماره 31، 2017م.
پایگاه اطلاع‌رسانی حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی: http://www.makarem.ir
«تعدیل المادة 49 من مدونة الأسرة المغربیة ... إنصاف لحقّ الزوجین بأموالهما»، 2021م، در: https://www.alaraby.com/news
جعفری لنگرودی، محمدجعفر، فرهنگ عناصرشناسی، تهران، گنج دانش، 1382ش.
جعفری، ستوده؛ قیصریان، فرزاد، «شرط تنصیف دارایی‌های زوج، راهکاری جهت حفظ حقوق مالی زنان»، مجله پژوهشنامه‌ زنان، شماره 39، 1396ش.
حاج جعفری نژاد، فاطمه، بررسی مبانی فقهی و حقوقی اشتغال زوجه، پایان‌نامه‌ کارشناسی‌ارشد حقوق خصوصی، دانشگاه علامه محدث نوری، 1393ش.
حسنی، احمد بن محمد، ازهار البستان فی طبقات الاعیان، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1917م.
حسینی سیستانى، سید على، قاعده لا ضرر و لا ضرار، قم، دفتر حضرت آیةالله سیستانى‌، 1414ق.
حسینی شیرازی، سید محمد، ‌الفقه، بیروت، ‌دارالعلم، 1404ق.
حصکفی، محمد بن علی، الدر المختار شرح تنویر الأبصار و جامع البحار، بیروت، دارالکتب العلمیة، 2002م.
حکیم، سید محسن، مستمسک العروه الوثقی، قم، دارالتفسیر، 1416ق.
حلی، حسن بن یوسف، مختلف الشیعة فی احکام الشریعة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1412ق.
خمینی، سید روح­‌الله، تحریر الوسیله، قم، دارالعلم، 1409ق.
خوانساری، حبیب‌الله، شرط ضمن عقد تنصیف دارایی زوج در عقد نکاح دائم، پایان‌نامه‌ کارشناسی­‌ارشد حقوق خصوصی، تهران، دانشگاه پیام نور، 1389ش.
خویی، سید ابوالقاسم، موسوعه الامام الخوئی، قم، مؤسسه احیاء آثار امام خویی، بی­‌تا.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، بی‌جا، دفتر نشر الکتاب، 1404ق.
زندی، محمدرضا، رویه قضایی دادگاههای تجدیدنظر استان تهران در امور خانواده 2، تهران، جنگل، 1391ش.
شیری، محسن، «مبانی فقهی استحقاق اجرت‌المثل زوجه و تأثیر شرط تنصیف اموال بر آن»، مجله رسائل، شماره 5 و 6، 1395ش.
صفایی، سید حسین؛ امامی، اسدالله، مختصر حقوق خانواده، تهران، میزان، 1398ش.
طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، قم، مؤسسه‌ فرهنگی و اطلاع‌رسانی تبیان، 1387ش.
طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، قم، مؤسسه اسماعیلیان، بی­‌تا.
همو، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران، المکتبة المرتضویة، 1387ق.
عابدی فیروزجایی، ابراهیم، بررسی اصل عدم ولایت نسبت به دیگری، پایان‌نامه‌ کارشناسی­‌ارشد حقوق خصوصی، دانشگاه تهران، 1389ش.
عبادی، حسن، فقه النوازل فی سوس، مغرب، جامعة القروبین، کلیة الشریعة بأکادیر، 1999م.
عجم خیجی، آزاده، «قلمرو فقهی و حقوقی شرط تنصیف (دارایی زوج) در عقد نکاح در حقوق ایران»، دومین کنفرانس بین‌المللی مطالعات اجتماعی، حقوق و فرهنگ‌عامه، 1399ش.
علمی، عیسی بن علی، کتاب النوازل، تحقیق: المجلس العلمی بفاس، مغرب، وزارة الأوقاف و الشؤون الإسلامیة، 1983م.
عیساوی، عبدالنور، حقوق المرأة المتزوجة فی ضوء المواثیق الدولیة و قانون الأسرة الجزائری، أطروحة دکتوراه، جامعة أبی بکر بلقاید تلمسان، 2015م.
فارس، الاء، «ما هی الدول العربیة التی تطبق قانون اقتسام الثروة بین الزوجین بعد الطلاق»، 2021م، در: https://ujeeb.com
فاضل لنکرانی، محمد، تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله (الخمس و الانفال)، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار، 1423ق.
همو، جامع المسائل، قم، امیر قلم، بی­‌تا.
کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی، تهران، برنا، 1371ش.
همو، دوره‌ مقدماتی حقوق مدنی خانواده، تهران، میزان، 1396ش.
کریمی قمی، حسین، قاعده القرعه، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار، 1420ق.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1350ش.
کشبور، محمد، مفهوم و طبیعة الکد و السعایة، مغرب، کلیة الحقوق بمراکش، 2003م.
کعواس، المیلود، حق الزوجة فی الکد و السعایة: دراسة فی التراث الفقهی المالکی، رباط، مرکز الدراسات و الأبحاث و إحیاء التراث بالرابطة المحمدیة للعلماء، 2009م.
گواهی، زهرا، سیمای زن در آیینه فقه شیعه، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، 1372ش.
مالکی، حسین، نظام الکد و السعایة، رباط، دارالسلام، 2002م.
محقق داماد، سید مصطفی، بررسی فقهی حقوق خانواده (نکاح و انحلال آن)، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، 1384ش.
همو، قواعد فقه، تهران، مرکز نشر علوم اسلامى‌، 1406ق.
محمودجانلو، مائده، «شرط تنصیف دارایی زوج در عقد نکاح»، مجله دادرسی، شماره 93، 1391ش.
مرکز استخراج و مطالعات رویه قضایی کشور، مجموعه آرای قضایی دادگاه تجدیدنظر استان تهران (حقوقی)، تهران، قوه قضائیه، 1393ش.
مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1371ش.
همو، القواعد الفقهیة، قم، مدرسة الامام امیرالمؤمنین، 1411ق.
منتظری، حسینعلی، حکومت دینی و حقوق انسان، قم، ارغوان دانش، 1429ق.
موسوی خلخالی، سید محمدمهدی، حاکمیت در اسلام یا ولایت فقیه، ترجمه جعفر الهادی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1422ق.
مهرپور، حسین؛ غنی­‌زاده، مریم، «وضعیت زوجه نسبت به اموال حاصله در دوران زندگی مشترک»، مجله مطالعات حقوق خصوصی، شماره 27، 1391ش.
مؤمن، محمد، «حق الکد و السعایة فی القانون المغربی»، کویت، مجلة الحقوق، جوان، شماره 2، 2006م.
نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1404ق.
واحد فقه خانواده و تحولات معاصر، دانشگاه وُجده، مراکش، صفحه رسمی روزنامه المحجه، شماره 252، 2007م.
هدایت­‌نیا، فرج­‌الله، «اشتغال زنان و مصلحت‌ خانواده در قانون مدنی»، مجله مطالعات راهبردی زنان، شماره 34، 1385ش.
همو، حقوق مالی زوجه، اجرت المثل، نحله و تعدیل مهریه، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1385ش.
یمرلی، صالح، «واکاوی اجرت‌المثل زوجه در فقه حنفی، امامیه و قانون حمایت از خانواده مصوب 1391»، مجله خانواده پژوهی، شماره 59، 1398ش.
Odinot, Paul, "Les Berbère", Revista Africana, Ceuta, 1930.
Seco, Luis, "Marruecos a Comiengos del siglo 15", Tetuan, 1951.