تأثیر جنون پس از ارتکاب قتل در سقوط قصاص

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای فقه و حقوق اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد قم

2 استادیار دانشگاه آزاد اسلامی، واحد قم

چکیده

جنون در حین وقوع جرم، به دلیل زوال مسئولیت کیفری مرتکب، صدور حکم قصاص را با مانع مواجه می­‌نماید. هیچ­‌یک از فقها در این خصوص تردید ننموده است، ولی آن­چه محل اختلاف بین فقهای مذاهب اسلامی گردیده، جنون پس از وقوع جنایت است که ممکن است پیش از صدور حکم قطعی عارض شده باشد یا پس از آن و حین اجرای مجازات قصاص. در هر دو مرحله نیز به طور کلی دو نظریه میان فقهای مذاهب اسلامی وجود دارد: 1. نظریه عدم سقوط قصاص که توسط فقهای امامیه و شافعیه و حنبلیه ارائه شده است؛ 2. نظریه توقف جریان محاکمه و سقوط اجرای قصاص که فقهای مالکیه و حنفیه قائل به این نظریه هستند. فقهای مالکیه معتقدند در صورتی که امیدی به افاقه نباشد، قصاص وی ساقط ولی دیه در مالش ثابت می­‌گردد. فقهای حنفیه نیز معتقدند چنانچه جنون مرتکب، پس از حکم و قبل از تسلیم وی برای اجرای حکم عارض شده باشد، قصاص از جهت استحسان ساقط می­‌گردد و به دیه تبدیل می­‌شود و در صورت عروض جنون پس از صدور حکم قصاص، قصاص اجرا می­‌گردد. در این مقاله به بررسی دلایل هر یک از نظرات پرداخته می­‌شود و نظریه توقف محاکمه و مجازات و هم­چنین سقوط قصاص در صورت عدم افاقه مجنون قابل دفاع دانسته شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Effect of Insanity after Committing Crimes in Annulment of Qisas

نویسندگان [English]

  • Hosein Naserkhaki 1
  • Ali Reza Asgari 2
  • Ahmad Moradkhani 2
1 Ph.D. at Islamic Azad University
2 Assistant Professor at Islamic Azad University
چکیده [English]

Insanity during the occurrence of crimes annuls the issuance of Qisas decree. No one of jurisprudents has any doubt about it, but what is the position of divergence among the jurisprudents of Islamic denominations is insanity after committing the crimes which can occur before the issuance of the decree, or after it and during the execution of Qisas. In both steps, there are generally two theories among jurisprudents of Islamic denominations: 1. The theory of lack of annulment by Imami, Shafi‘i, and Hanbali jurisprudents. 2. The theory of ceasing the process of trial and cancelling the execution of Qisas which is believed by Maliki and Hanbali jurisprudents. Maliki jurisprudents believe that in case that there is no hope for improvement of the person, Qisas will be annulled but Diyah should be spent from his or her properties. Hanafi jurisprudents believe that if the insanity happens after the issuance of the decree and before his or her surrender for the execution of Qisas, the issuance of Qisas decree will be annulled and it will be changed to spending Diyah, However, if the insanity happens after the issuance of Qisas decree, Qisas will be executed. In this article, the reasons for each of the ideas will be analyzed and the theory of ceasing the procedure of trial and punishment and also the annulment of Qisas in case that there is no hope for improvement of the person, is considered defendable.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Murder
  • Qisas
  • Insanity

مراجع

قرآن کریم.
آخوندی، محمود، آیین دادرسی کیفری، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1372ش.
آشوری، محمد، آیین دادرسی کیفری، تهران، سمت، 1380ش.
ابن­‌عابدین، محمدامین بن عمر، رد المحتار علی الدر المختار، بیروت، دارالفکر، 1979م.
ابن­‌قدامه، عبدالله بن احمد، الکافی فی فقه الإمام احمد، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1414ق.
همو، المغنی، قاهره، مکتبة القاهرة، 1388ق.
ابن­‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارالفکر؛ دارصادر، 1414ق.
ابن­‌نجیم مصری، زین­‌الدین بن ابراهیم، الأشباه و النظائر علی مذهب ابی‌حنیفة النعمان، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1419ق.
ابوجیب، سعدى، القاموس الفقهی لغةً و اصطلاحاً، دمشق، دارالفکر، 1408ق.
امامى، سید حسن، حقوق مدنى، تهران، کتابفروشی اسلامیه، بی­‌تا.
بهجت، محمدتقی، نرم­‌افزار گنجینه استفتائات قضایی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی قضا، سؤال 6738، 1385ش.
بیرجندی، پروین، روانشناسی رفتار غیرعادی (مرضی)، تهران، دهخدا، 1346ش.
جوهرى، اسماعیل بن حماد، الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت، دارالعلم للملایین، 1410ق.
حر عاملی، محمد بن حسن‏، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، 1414ق.
حسینی روحانی، سید محمدصادق، فقه الصادق، قم، مؤسسه دارالکتاب، 1414ق.
حسینی زبیدی، محمد بن محمد، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دارالفکر، 1414ق.
حطاب، محمد بن محمد، مواهب الجلیل فی شرح مختصر خلیل، بیروت، دارالفکر، 1412ق.
حلى، حسن بن یوسف، ارشاد الأذهان الى احکام الإیمان، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1410ق.
خالقی، علی، آیین دادرسی کیفری، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای حقوق، 1394ش.
خطیب شربینی، محمد بن احمد، مغنی المحتاج الی معرفة معانی الفاظ المنهاج، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1415ق.
خوانساری، سید احمد، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1405ق.
خویى، سید ابوالقاسم، مبانی تکملة المنهاج، قم، مؤسسه احیاء آثار امام خویی، 1422ق.
سبحانی، جعفر، احکام القصاص فی الشریعة الإسلامیة الغراء، قم، مؤسسه امام صادق، 1433ق.
سبزوارى، سید عبدالأعلى، مهذّب الأحکام، قم، مؤسسه المنار، 1413ق.
شافعی، محمد بن ادریس، الأم، بیروت، دارالمعرفة، 1393ق.
شهید ثانى، زین­‌الدین بن على، مسالک الأفهام الى تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1413ق.
صاوی، احمد بن محمد، بلغة السالک لأقرب المسالک، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1415ق.
طباطبایی، سید علی بن محمدعلی، ریاض المسائل فی بیان الأحکام بالدلائل، قم، مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، 1404ق.
طریقتی، شکرالله، مقدمه­‌ای بر روانشناسی و روانپزشکی کیفری، تهران، دهخدا، 1353ش.
طوسى، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، 1387ق.
عبدالمنعم، محمود عبدالرحمن، معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة، بی‌جا، بی‌نا، بی­‌تا.
عمرانی، یحیى بن ابی­‌الخیر، البیان فی مذهب الإمام الشافعی، جده، دارالمنهاج، 1421ق.
عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، تهران، راه رشد، 1389ش.
عوده، عبدالقادر، التشریع الجنائی الإسلامی مقارناً بالقانون الوضعی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1426ق.
فاضل آبی، حسن بن ابی‌طالب، کشف الرموز فی شرح المختصر النافع، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417ق.
فراهیدى، خلیل بن احمد، کتاب العین، قم، دارالهجرة، 1410ق.
محقق حلى، جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1409ق.
معلوف، لوئیس، المنجد، تهران، اسماعیلیان، 1365ش.
مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الأذهان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1403ق.
نجفى، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1404ق.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار