حکم مطلاق در مذاهب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه تهران

2 دکترای فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه مذاهب اسلامی

چکیده

در روایات منقول از پیامبر و ائمه، طلاق، امری مبغوض تلقّی شده و افرادی که بدون دلیل موجه، همسرانشان را طلاق می‌دهند، نکوهش شدید شده‌اند. منقولات زیادی در کتب روایی شیعه و اهل­‌سنت و منابع تاریخی وجود دارد که امام حسن را مردی مطلاق معرفی کرده که با همسران زیادی ازدواج کرده و بدون دلیل خاصی آنها را طلاق داده است. این روایات با روایات مشهور دیگری که ایشان را سرور جوانان بهشت معرفی کرده و از مکانت والای دینی و پرهیزگاری ستودنی ایشان حکایت دارد تعارض دارد. بررسی کتب روایی اهل­‌سنت نشان می‌دهد که مطلاق بودن ایشان در هیچ یک از کتب سته مشهور حدیثی ایشان نیامده و تنها دو روایت در مصنف ابن­‌ابی­‌شیبه در این باب یافت می‌شود که یکی از راویان این روایات متهم به غفلت و توهم بوده است. روایات موجود در کتب روایی شیعه نیز با وجود زیاد بودن نسبی آنها، به جهت ضعف سندی یا مجهول بودن راوی یا ضعیف بودن راویان، قابل احتجاج نیستند. گزارشهای منقول در کتب تاریخی نیز اولاً با فاصله زیاد از زمان حیات امام حسن نگاشته شده‌اند و ثانیاً به جهت عدم اتصال سند، ضعف راوی و اشکالاتی از این دست، قابل استناد نیستند. بنابراین می‌توان گفت: با توجه به روایات صحیح مبنی بر تقید امام حسن به فرامین شرعی و احتراز ایشان از محظورات و حتی مکروهات و نیز عدم صحت روایات مبنی بر مطلاق بودن امام حسن، انتساب این صفت به ایشان خلاف واقع بوده و از مشهوراتی است که مبنای علمی ندارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Opinion of Islamic Denominations about Mitlaq (The Divorcer)

نویسندگان [English]

  • Mohammad Adel Ziaey 1
  • Abdolsamad Mortazawi 2
1 Associate Professor at Tehran University
2 Ph.D. at University of Islamic Denominations
چکیده [English]

In narratives quoted by holy prophet (pbuh) and the Imams (pbut), divorce is considered as a hateful subject and those who divorce their wives with no sufficient reasons are seriously criticized. Several narratives in Shiite or Sunnite texts and many other references suggest Imam Hassan (pbuh) as a Mitlaq (The Divorcer) who had gotten married with several women but divorced them consequently without any specific reasons. Such narratives are in conflict not only with the narratives which call him the chief of the youth of Eden, but also with his highly religious rank and adorable piety. A close investigation through Sunni narratives indicates that being Mitlaq has never been mentioned in any of the six main Sunni books and there are only two narratives in this regard in Musnnaf Ibn Abi Shaybah, the narrator of one of which is accused of negligence and hallucination. On the other hand, though there seems to be a rather large number of such narratives among Shia narratives, they can’t be counted on due to their anonymous and weak narrators or the undependability of the documents. Not only are the accounts narrated in history books written with a large temporal distance from the life time of Imam Hassan (pbuh), but also due to discontinuity of the document, narrator’s weakness and other such deficiencies none of them can be relied on. Therefore, it can be concluded that with regard to the accurate narratives regarding commitment of Imam Hassan (pbuh) to religious commands and his avoidance of illegitimacy or even Makruhat on the one hand, and the inaccuracy of the narratives regarding his being Mitlaq on the other, attributing being Mitlaq to Imam Hassan (pbuh) contradicts the reality and, though noted, has no scientific basis.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imam Hassan (pbuh)
  • Divorce
  • Mitlaq (The Divorcer)
  • Marriage
  • Narrator
قرآن کریم.
آلوسی، محمود بن عبدالله، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1415ق.
ابن­‌ابی­‌الحدید، عبدالحمید بن هبة­الله‏، شرح نهج البلاغة، قم، کتابخانه آیة­الله مرعشی نجفی‏، 1404ق.
ابن­‌ابی­‌حاتم، عبدالرحمن بن محمد، الجرح و التعدیل، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1271ق.
ابن­‌ابی­‌شیبه، عبدالله بن محمد، الکتاب المصنف فی الأحادیث و الآثار، ریاض، مکتبة الرشد، 1409ق.
ابن­‌اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دارالکتاب العربی، 1417ق.
همو، اللباب فی تهذیب الأنساب، بیروت، دارصادر، بی‌تا.
ابن­‌ادریس حلی، محمد بن منصور، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، قم، دفتر انتشارات اسلامى، ‌1410ق.
ابن­‌الوردی، عمر بن مظفر، تاریخ ابن­‌الوردی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1417ق.
ابن­‌تیمیه، احمد بن عبدالحلیم، جامع المسائل، بی‌جا، دارعالم الفوائد، 1422ق.
همو، مجموع الفتاوى، مدینه، مجمع الملک فهد لطباعة المصحف الشریف، 1416ق.
ابن‌جماعه کنانی، محمد بن ابراهیم، ایضاح الدلیل فی قطع حجج اهل التعطیل، مصر، دارالسلام، 1410ق.
ابن­‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الأمم و الملوک، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1412ق.
ابن­‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، تهذیب التهذیب، هند، مطبعة دائرة ­المعارف النظامیة، 1326ق.
همو، لسان المیزان، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1390ق.
ابن­‌حزم، علی بن احمد، جمهرة انساب العرب، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1403ق.
ابن‌حنبل، احمد بن محمد، مسند الإمام احمد بن حنبل، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1421ق.
ابن­‌حیون، نعمان بن محمد، ‏دعائم الإسلام‏، قم، مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، 1385ق‏.
ابن­‌خلدون، عبدالرحمن بن محمد، دیوان المبتدأ و الخبر فی تاریخ العرب و البربر و من عاصرهم من ذوی الشأن الأکبر (تاریخ ابن­‌خلدون)، بیروت، دارالفکر، 1408ق.
ابن­‌سعد، محمد بن سعد، الطبقات الکبرى، طائف، مکتبة الصدیق، 1416ق.
ابن­‌شهرآشوب مازندرانی، محمد بن على، ‏مناقب آل ابی­‌طالب، قم، علامه‏، 1379ق.
ابن­‌عابدین، محمدامین بن عمر، رد المحتار علی الدر المختار، بیروت، دارالفکر، 1412ق.
ابن­‌عساکر، علی بن حسن، تاریخ دمشق، بیروت، دارالفکر، 1415ق.
ابن­‌غضائرى، احمد بن حسین‌، الرجال (کتاب الضعفاء)، قم، دارالحدیث، 1380ش.
ابن­‌فورک انصاری، محمد بن حسن، مشکل الحدیث و بیانه، بیروت، عالم الکتب، 1985م.
ابن­‌قدامه، عبدالله بن احمد، المغنی، قاهره، مکتبة القاهرة، 1388ق.
ابن­‌کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1408ق.
ابن­‌ماجه قزوینی، محمد بن یزید، سنن ابن­‌ماجه، بی‌جا، داراحیاء الکتب العربیة؛ فیصل عیسی البابی الحلبی، بی­‌تا.
ابن­‌مازه، محمود بن احمد، المحیط البرهانی فی الفقه النعمانی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1424ق.
ابن­‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارصادر، 1414ق.
ابن­‌همام، محمد بن عبدالواحد، فتح القدیر، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
ابوالفداء، اسماعیل بن علی، المختصر فی اخبار البشر، مصر، المطبعة الحسینیة المصریة، بی‌تا.
ابوداود سجستانی، سلیمان بن اشعث، سنن ابی­‌داود، صیدا ـ بیروت، المکتبة العصریة، بی‌تا.
ابوطالب مکی، محمد بن علی، قوت القلوب، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1426ق.
اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، تبریز، بنى­‌هاشمى، ‏1381ق.
البانی، محمد ناصرالدین، سلسلة الأحادیث الضعیفة و الموضوعة و أثرها السیئ فی الأمة، ریاض، دارالمعارف، 1412ق.
بحرانی آل­‌عصفور، حسین بن محمد، الأنوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع، قم، مجمع البحوث العلمیة، بی‌تا.
بحرانی، سید هاشم بن سلیمان‏، البرهان فی تفسیر القرآن‏، قم، مؤسسه بعثه‏، 1374ش.
بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، دمشق، دارطوق النجاة، 1422ق.
برّی، محمد بن ابی­‌بکر، الجوهرة فی نسب النبی و اصحابه العشرة، ریاض، دارالرفاعی، 1403ق.
بهوتی، منصور بن یونس، کشاف القناع عن متن الإقناع، بیروت، دارالکتب العلمیة، بی‌تا.
ترمذی، محمد بن عیسی، سنن الترمذی، مصر، مطبعة مصطفى البابی الحلبی، 1395ق.
جزیری، عبدالرحمن، الفقه على المذاهب الأربعة، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1424ق.
جمعی از نویسندگان، مجموعة نفیسة فی تاریخ الأئمة، بیروت، دارالقاری‏، 1422ق.
جوینی، عبدالملک بن عبدالله، نهایة المطلب فی درایة المذهب، بی‌جا، دارالمنهاج، 1428ق.
حر عاملی، محمد بن حسن‏، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، 1409ق.
همو‏، هدایة الأمة الى احکام الأئمة، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، 1414ق.
حلی، حسن بن یوسف، رجال العلامة الحلی، نجف، المطبعة الحیدریة، 1381ق.
خویی، سید ابوالقاسم‌، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، بی‌جا، بی­‌نا، 1372ش.
دهلوی، احمد بن عبدالرحیم، حجة الله البالغة، بیروت، دارالجیل، 1426ق.
دیار بکری، حسین بن محمد، تاریخ الخمیس فی احوال انفس النفیس، بیروت، دارصادر، بی‌تا.
ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، بیروت، دارالکتاب العربی، 1413ق.
همو، سیر اعلام النبلاء، قاهره، دارالحدیث، 1427ق.
همو، میزان الإعتدال فی نقد الرجال، بیروت، دارالمعرفة، 1382ق.
زحیلی، وهبه، الفقه الإسلامی و ادلته، دمشق، دارالفکر، بی‌تا.
زرکلی، خیرالدین، الأعلام، بیروت، دارالعلم للملایین، 2002م.
زیلعی، عثمان بن علی، تبیین الحقائق شرح کنز الدقائق و حاشیة الشلبی، قاهره، المطبعة الکبرى الأمیریة، 1313ق.
سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الأنساب، حیدرآباد، مجلس دائرة ­المعارف العثمانیة، 1382ق.
سیوطی، عبدالرحمن بن ابی­‌بکر، تاریخ الخلفاء، بی‌جا، مکتبة نزار مصطفى الباز، 1425ق.
صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، بیروت، داراحیاء التراث، 1420ق.
صلابی، علی محمد محمد، امیرالمؤمنین الحسن بن علی بن ابی­‌طالب ـ شخصیته و عصره، مصر، دارالتوزیع و النشر الإسلامیة، 1425ق.
صنعانی، عبدالرزاق بن همام، المصنف، بیروت، المکتب الإسلامی، 1403ق.
طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، قاهره، مکتبة ابن‌تیمیة، بی‌تا.
طبرسی، فضل بن حسن، ‏إعلام الورى بأعلام الهدى، تهران، دارالکتب الإسلامیه‏، 1390ق.
طبری، محمد بن جریر، تاریخ الرسل و الملوک، بیروت، دارالتراث، 1387ق.
طوسى، محمد بن حسن‌، الفهرست، ‌نجف، المکتبة الرضویة، بی‌تا.
همو‌، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران، ‌المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، 1387ق.
عجلی کوفی، احمد بن عبدالله، تاریخ الثقات، بی‌جا، دارالباز، 1405ق.
غزالی، محمد بن محمد، إحیاء علوم الدین، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا.
فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، بیروت، دار و مکتبة الهلال، بی‌تا.
قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، قاهره، دارالکتب المصریة، 1384ق.
قمی، عباس، سفینة البحار، قم، اسوه، 1414ق.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دارالحدیث‌، 1429ق.
مجلسی، محمدباقر بن محمدتقى، ‏بحار الأنوار، بیروت، داراحیاء التراث العربی‏، 1403ق.
مجلسی، محمدتقى بن مقصودعلى، ‏روضة المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه، قم، مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور، 1406ق.
مزی، یوسف بن عبدالرحمن، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1400ق.
مسلم بن حجاج نیشابوری، صحیح مسلم، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.
مفید، محمد بن محمد، الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، 1413ق.
مقدسی، عبدالرحمن بن محمد، الشرح الکبیر على متن المقنع، بیروت، دارالکتاب العربی، بی‌تا.
مقدسی، مطهر بن طاهر، البدء و التاریخ، بور سعید، مکتبة الثقافة الدینیة، بی‌تا.
مقریزی، احمد بن علی، اتعاظ الحنفاء بأخبار الأئمة الفاطمیین الخلفاء، بی‌جا، المجلس الأعلى للشؤون الإسلامیة، بی‌تا.
الموسوعة الفقهیة الکویتیة، وزارة الأوقاف و الشؤون الإسلامیة، کویت، دارالسلاسل، 1427ق.
نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت، مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، 1408ق.
هروی، علی بن محمد، مرقاة المفاتیح شرح مشکاة المصابیح، بیروت، دارالفکر، 1422ق.