تلازم تمسک به ظواهر نصوص با گسترش تکفیر در مذاهب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)

2 دکترای فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه مذاهب اسلامی

چکیده

هم­‌زمان با ظهور اسلام علوم مختلفی در عرصه پاسخ به سؤالات دینی و عقلانی بشر تولید شد که هر کدام از این علوم در قبال نصوص و خطابهای وارده از طریق شارع پیشینه‌­ای را به خود اختصاص داده‌­اند. اما حقیقت آن است که کشش و انعطاف­‌پذیری شریعت تنها در برداشتهای سطحی و بسیط از این متون، خلاصه نشده و نیازمند تدقیق و ضابطه در استنباط احکام و فهم خطابات شرعی است. از این رو استناد به آیات قرآن و روایات، بدون ضابطه مشخص و صرفاً به جهت تمسک به ظواهر نصوص در صورت فقدان روش اصولی ذیل چارچوب نصوص قرآن و سنت موجب اتهام بدعت، کفر و شرک شده و در نتیجه موجبات گسترش تکفیر و تولید بحران در جوامع اسلامی را فراهم می­‌آورد. این نوشتار در صدد بررسى و تحلیل یکی از مهم‌ترین روشهای فقهی دخیل در گسترش تکفیر در مقاطع مختلف تاریخی است. با نگاهی به سیر تاریخی فقه تکفیر در اسلام در می‌یابیم که یکی از ریشه­‌های تولید و گسترش تکفیر روش خاصی تحت عنوان تمسک به ظواهر به معنای برداشت سطحی و رجوع مستقیم بدون واسطه به نصوص می‌­باشد. اگرچه علل مختلفی برای بروز جریانهای تکفیری ذکر شده، اما آن­چه موجب گسترش تکفیر بوده است، آمیختگی علوم دیگر با فقه بوده است و از این رو عده‌­ای از علما خواسته یا ناخواسته با روش تبعیت از نص در علم عقاید و فقه زمینه گسترش تکفیر را فراهم آورده­‌اند. هم‌­اکنون بعد از گذشت قرنها جوامع اسلامی به‌خاطر عدم پیشگیری از طریق تبلیغ روش درست و ضابطه‌­مند اجتهاد، از بحرانهای ایجادشده توسط این گروهها رنج می‌­برند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Necessitation of Resorting to the Appearance of the Texts and the Spread of Takfir among Islamic Denominations

نویسندگان [English]

  • Mohammad Hosein Mokhtari 1
  • Soheil Ahmadi 2
1 Associate Professor at Imam Khomeini Education and Research Institute (RA)
2 PhD at University of Islamic Denominations
چکیده [English]

With the emergence of Islam, different sciences were developed in response to religious and rational questions of human being, each of which has a background about the texts and the speeches attributed to the lawmaker. However, the truth is that the flexibility of Sharia is not limited to shallow and superficial understanding of these texts and it requires a precise and structural approach to inference of Sharia laws and correct understanding of religious texts and speeches. Hence, referring to Quranic verses and traditions, without specific criteria and solely for the purpose of treating the appearances of the texts and the lack of a proper structure for understanding the texts leads to accuse people of disbelief and as a result of the spread of Takfir in Islamic societies. This paper seeks to analyze one of the most important effective legal methods in expanding Takfir in different historical periods. Looking at the historical course of the jurisprudence of Takfir in Islam, we understand that one of the roots of the production and expansion of Takfir is a particular method called “Resorting to the Appearance”, meaning “Superficial Understanding” and direct referral without intermediary to texts. Although various causes have been mentioned for the Takfiri currents, but the expansion of Takfir was due to the merging of other sciences with jurisprudence. Therefore, some jurisprudents provided the expansion of Takfir through the appearance of texts in the science of jurisprudence and Religious views. Now, after centuries, Islamic societies are suffering from the crises created by these groups due to the lack of prevention through the promotion of the correct and rigorous methods of Ijtihad.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Appearances
  • Text
  • Imitation
  • Takfir
  • Speech
قرآن کریم.
آل­‌بسام، عبدالله بن عبدالرحمن، خزانة التواریخ النجدیة، بی‌جا، بى‏‌نا، بى‏‌تا.
ابن­‌تیمیه، احمد بن عبدالحلیم، مجموع فتاوى شیخ الإسلام احمد بن تیمیة، مدینه، مجمع الملک فهد لطباعة المصحف الشریف، 1425ق.
ابن­‌جوزى، عبدالرحمن بن على، مناقب الإمام احمد بن حنبل، بی‌جا، دارهجر، 1409ق.
ابن­‌حنبل، احمد بن محمد، اصول السنة، بیروت، دارالکتاب العربی، 1415ق.
ابن­‌رجب، عبدالرحمن بن احمد، الذیل على طبقات الحنابلة، ریاض، بی­‌نا، بی­‌تا.
ابن‌عبدالوهاب، محمد، الرسائل الشخصیة، ریاض، جامعة الإمام محمد بن سعود، بی­‌تا.
ابن­‌قدامه، عبدالله بن احمد، روضة الناظر و جنة المناظر، ریاض، جامعة الإمام محمد بن سعود، 1399ق.
ابوزهره، محمد، مالک حیاته و عصره ـ آراؤه و فقهه، قاهره، دارالفکر العربی، 1977م.
استرآبادی، محمدامین؛ موسوی عاملی، سید نورالدین، الفوائد المدنیة و بذیله الشواهد المکیة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1424ق.
اسدی، ناصر؛ داوودی زواره، هادی؛ وطن خواه، کوشا، «تبارشناسی مبانی معرفت شناختی و انسان شناختی اسلام سلفی/ تکفیری»، مجموعه آثار کنگره جهانی مقابله با جریانهای افراطی و تکفیری، ج9، بی‌تا.
بوطى، محمد سعید رمضان، السلفیة مرحلة زمنیة مبارکة لامذهب اسلامى، دمشق، دارالفکر؛ بیروت، دارالفکر المعاصر، 1998م.
پورامینی، محمدباقر، بنیاد تفکر سلفی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1395ش.
تهانوی، محمدعلی بن علی، موسوعة کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، بیروت، مکتبة لبنان، 1996م.
خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، بیروت، دارالغرب الإسلامی، 1422ق.
سلمان، محمد بن عبدالله، دعوة الشیخ محمد بن عبدالوهاب و اثرها فى العالم الإسلامى، عربستان، وزارة الشؤون الإسلامیة و الأوقاف و الدعوة و الإرشاد، 1422ق.
سیوطى، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، الإتقان فى علوم القرآن، مصر، الهیئة المصریة العامة للکتاب، 1394ق.
شرابى، هشام، روشنفکران عرب و غرب، ترجمه عبدالرحمن عالم، تهران، وزارت امور خارجه، دفتر مطالعات سیاسى و بین‌المللی، 1368ش.
شهرستانى، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، ترجمه افضل‌‏الدین صدر ترکه اصفهانى، تهران، اقبال، 1350ش.
شوکانی، محمد بن علی، القول المفید فی ادلة الإجتهاد و التقلید، کویت، دارالقلم، 1396ق.
صالح، سعدالدین، الفرق و الجماعات الإسلامیة المعاصرة و جذورها التاریخیة، امارات، داراحد، 1420ق.
عاصمی، عبدالرحمن بن محمد، الدرر السنیة فی الأجوبة النجدیة، بی‌جا، بی­‌نا، 1417ق.
فیرحى، داوود، «مفهوم جنگ و اخلاق نظامى در اسلام شیعى»، مجله سیاست، شماره 5، بهار 1387ش.
قرضاوی، یوسف مصطفی، دراسة فی فقه مقاصد الشریعة بین المقاصد الکلیة و النصوص الجزئیة، قاهره، دارالشروق، 1427ق.
قنوجی، محمد صدیق حسن، الدین الخالص، بیروت، دارالکتب العلمیة، بی­‌تا.
محمد، یحیی، درآمدی بر فهم روشمند اسلام، ترجمه سید ابوالقاسم حسینی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1378ش.
مدرسی طباطبایی، سید حسین، مقدمه‌ای بر فقه شیعه، ترجمه محمدآصف فکرت، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، 1368ش.
مغراوى، محمد بن عبدالرحمن، موسوعة مواقف السلف فى العقیدة و المنهج و التربیة، قاهره، المکتبة الإسلامیة؛ مراکش، النبلاء للکتاب، بى‌‏تا.
میرزای قمی، ابوالقاسم بن حسن، «رد بر وحدت وجود (برگرفته از کتاب سه رساله در نقد عرفان)»، مجله سمات، شماره 5، بهار و تابستان 1390ش.
نبى‏‌نژاد، محسن، «بربهارى از کهن‌­ترین تئوریسینهاى وهابیت»، مجله سراج منیر، شماره 4، زمستان 1390ش.