وصیت واجب در احوال شخصیه کشورهای اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد نراق

2 استادیار جامعه المصطفی العالمیه

چکیده

دو نهاد ارث و وصیت ازجمله نهادهایی فقهی و حقوقی است که در شریعت اسلامی، مورد شناسایی قرار گرفته است. بر اساس انگاره مشهور فقه‌­پژوهان مسلمان وصیت امرى استحبابى است نه واجب، البته مستحبى که تا مرز واجب پیش مى‌رود. بااین‌وجود امروزه یک نوع وصیت واجب با اقتباس از مذهب ظاهری و ابن­‌حزم اندلسی در قوانین احوال شخصیه کشورهای اسلامی و عربی وارد شده که دارای شرایط و احکام خاص خود می‌باشد. بر این اساس در این پژوهش در سایه توصیف و تحلیل و بازخوانی نصوص قرآنی و روایی مرتبط با مفهوم وصیت واجب، انگاره‌ها و اندیشه‌های عالمان و اندیشمندان مسلمان در این زمینه مورد بررسی قرار می‌گیرد. مورد این وصیت در جایی است که یکی از فرزندان خانواده پیش از پدر مرده است و اکنون فرزندان او (نواده‌ها) در نتیجه اجرای قاعده «الاقرب یمنع الابعد» از ترکه پدربزرگ محروم می‌مانند، فرض وصیت معادل سهمی که به پدر آنان در صورت حیات می‌رسید، منع قائم‌مقامی نواده‌ها را در حالت وجود فرزند متوفی جبران می‌کند. البته در قوانین جمهوری اسلامی ایران به تبعیت از فقه امامیه، تا به امروز نهاد وصیت به شکل واجب مورد توجه قرار نگرفته است. اگرچه فرایند این پژوهش ثابت کرد که مبانی و مستندات شرعی برای تقنین این نهاد در زمره قوانین کشورهای اسلامی وجود دارد. روش تحقیق در این پژوهش، تحلیلی- توصیفی مبتنی بر اطلاعات کتابخانه‌ای است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Obligatory Will in Personal Status in Islamic Countries

نویسندگان [English]

  • Alireza Entezari Najafabadi 1
  • Siamak Qiasi 2
1 Assistant Professor at Islamic Azad University
2 Assistant Professor at Al-Mustafa International University
چکیده [English]

Considering the individual and social aspects of man’s life, Islam sees acquisition of a deceased’s property not only permitted but also recommended and has legalized it through enacting the laws of “inheritance” and “testament”. According to the viewpoints of most Muslim jurists from different schools of thought, making a will is not obligatory though it is highly recommended. Today, in the laws of a number of Islamic countries making a will is considered obligatory in certain cases. In this study, through analyzing Qur’anic and traditional propositions related to the concept of obligatory will, the views of Muslim scholars will be examined. It seems that “obligatory will” is sometimes proper and according to justice. In the laws of the Islamic Republic of Iran the institution of “will” still needs to be more thoroughly discussed. This work concludes that there is adequate religious evidence proving the existence of grounds for legalizing this institution and including it among other rules of the Islamic countries.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Personal Status
  • Will
  • Obligatory Will
  • Bequest
قرآن کریم.
ابن‌حزم، علی بن احمد، المحلى بالآثار، بیروت، دارالفکر، 2001م. 
ابن­‌رشد، محمد بن احمد، بدایه المجتهد و نهایه المقتصد، بیروت، دارإحیاء التراث، 1416ق.
ابن‏‌عربى، محمد بن عبدالله، احکام القرآن، بیروت، دارالجیل، 1408ق.
ابن‌ماجه، محمد بن یزید، سنن ابن‌ماجه، بیروت، دارإحیاء الکتب العربیه، بی‌تا.
ابن­‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارصادر، 1414ق.
ابوزهره، محمد، احکام الترکات و المواریث، قاهره، دارالفکر العربی، 1963م.
بحرالعلوم، محمد، اضواء علی قانون الاحوال الشخصیه العراقی، نجف، مطبعه النعمان، 1963م.
بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، قم، اسماعیلیان، بی­‌تا.
جصاص، احمد بن على، احکام القرآن، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1405ق.
حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1401ق.
حلی، حسن بن یوسف، تذکره الفقهاء، قم، مؤسسه آل البیت، بی­‌تا.
راوندی، سید بن هبةالله، فقه القرآن، قم، مکتبه آیت­‌الله مرعشی نجفی، 1405ق.
زبیدی، محمد بن محمد، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دارالفکر، 1413ق.
زحیلی، وهبه، الفقه الاسلامی و ادلته، دمشق، دارالفکر المعاصر، 1418ق.
سایس، محمدعلى، تفسیر آیات الأحکام، بیروت، المکتبه العصریه، 1423ق.
شافعى، محمد بن ادریس، احکام القرآن، بیروت، منشورات محمدعلی بیضون، 1412ق.
شلبی، محمدمصطفی، احکام الاسره فی الاسلام، بیروت، دارالنهضه العربیه، 1977م.
شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، بیروت، دارالتراث العربی، 1403ق.
صدر، سید محمد، ماوراء الفقه، قم، دارالمصطفی، 1419ق.
طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه محمدباقر موسوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1374ش.
طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1407ق.
فاضل مقداد (سیوری حلی)، مقداد بن عبدالله، کنز العرفان فى فقه القرآن، تهران، مرتضوى، 1373ش.
فخرالمحققین، محمد بن حسن، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم، اسماعیلیان، 1387ق.
فراج حسین، احمد، نظام الارث و الوصایا و الاوقاف فی الفقه الاسلامی، بیروت، الحلبی الحقوقیه، 2002م.
فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، بیروت، دارالمأمون، 1357ق.
فیومى، احمد بن محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، قم، دارالهجره، 1405ق.
قرطبى، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، تهران، ناصرخسرو، 1364ش.
کیاهراسى، على بن محمد، احکام القرآن، بیروت، دارالکتب العلمیه؛ منشورات محمدعلی بیضون، 1422ق.
کاسانی، ابوبکر بن مسعود، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، بیروت، دارإحیاء التراث، 1377ق.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1407ق.
کمال­‌الدین امام، محمد، نظام الارث و الوصایا، بیروت، الحلبی الحقوقیه، 2002م.
ملکی میانجی، محمدباقر، بدائع الکلام فی تفسیر آیات الاحکام، بیروت، مؤسسه الوفاء، 1400ق.
نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1401ق.
نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، جواهر الفرائض در ارث، قم، مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامی، 1427ق.
نووی، یحیی بن شرف، شرح النووی على مسلم، قاهره، دارالخیر، 1996م.
هاشمی شاهرودی، سید محمود، موسوعه الفقه الاسلامی، قم، مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامی، 1426ق.