امکان‌سنجی فسخ نکاح در فرض تخلف از شرط فعل در فقه اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فقه و حقوق امامیه دانشگاه مذاهب اسلامی

2 دکترای فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه تهران

چکیده

انعقاد یک عقد به صورت مشروط، حکایت از آن دارد که مشروط‌له التزام خود نسبت به مفاد عقد را بر ایفای شرط از سوی مشروط­‌علیه متوقف کرده و در واقع اراده خود را به صورت مقیّد انشاء نموده است. از این‌­رو اگر مشروط­‌علیه از شرط تخلف ورزد، باید در خصوص بقا یا امکان گسست عقد تصمیم گرفت و چاره­‌اندیشی کرد. صرف‌­نظر از شرط نتیجه که امکان تخلف از آن متصور نیست و شرط صفت که ظاهراً تخلف از آن راهی جز امکان فسخ برای مشروط­‌له باقی نمی­‌گذارد، در متون فقهی پیرامون راهکار مواجهه با تخلف از شرط فعل نظرات مختلفی مطرح شده است؛ از جمله آنکه برخی فقیهان امکان اجبار مشروط­‌علیه به ایفای شرط را در طول یا عرض امکان فسخ عقد معرفی کرده­‌اند و برخی تنها عقد مشروط را در معرض فسخ دانسته‌­اند، بدون آنکه اجبار مشروط­‌علیه را ممکن بدانند. در این میان قابلیت فسخ عقد نکاح در اثر تخلف از شرط فعل، در متون فقهی شیعه، مسکوت است و چنین به نظر می­‌رسد که عقد نکاح در باور اکثر قریب به اتفاق این فقیهان از قاعده عمومی حاکم بر عقود استثناء شده است. گرایش برخی فقیهان و پژوهشگران به ارائه نظراتی از جمله گناهکار خواندن متخلف از شرط یا باطل یا غیرنافذ شمردن عمل حقوقی که ترک آن ضمن عقد نکاح شرط شده است، حکایت از ممنوعیت فسخ نکاح از نظر ایشان دارد. در مذاهب فقهی اهل­‌سنت نیز تنها آرای برخی فقیهان حنبلی امکان فسخ نکاح در اثر تخلف از شرط فعل را تقویت کرده است. در این پژوهش تلاش شده است از رهگذر طرح ادله مستقل بر امکان­‌پذیری فسخ نکاح به واسطه خیار تخلف از شرط فعل و نیز نقد و بررسی دقیق و علمی ادله مخالفان فسخ، جواز فسخ نکاح در فرض تخلف از شرط فعل اثبات شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Measuring the Possibility of Marriage Annulment in the Assumption of Violating the Condition of Action in Islamic Jurisprudence

نویسندگان [English]

  • Shakiba Amirkhani 1
  • Abdollah Javan 2
1 Assistant Professor at University of Islamic Denominations
2 Ph.D. at Tehran University
چکیده [English]

The conclusion of a contract conditionally indicates that one party (the obligee) has conditioned his or her obligation regarding the provisions of the contract to the fulfilment of a condition or some conditions by the other party (the obliged); in fact, the obligee has written his or her will conditionally. Therefore, if the obliged party contravene condition or conditions of the contract, the continuity or the possibility of the contract annulment should be decided about. Regardless of the Condition of Result which it is not possible to be contravened, and the Condition of Quality whose contravention leaves no way but the possibility of annulment for the obligee, different opinions have been presented about facing the contravention of the Condition of Action in jurisprudential texts. From among the opinions we can mention that some jurisprudents have introduced the possibility of forcing the obliged party to fulfill the condition or conditions along with the possibility of the contract annulment. Some others believe that forcing the obliged party is not possible and it is just possible to annul the conditioned contract. However, in Shiite jurisprudential texts, the possibility of marriage annulment due to the contravention from Condition of Action has been left unsaid and it seems that the marriage contract, from the viewpoint of most of the jurisprudents has been excluded from the general rule prevailing the contracts. The tendency of some jurisprudents and researchers in presenting viewpoints, including calling the offender from the condition as a guilty person, or nullifying the legal act whose leaving has been a condition of the marriage contract, indicates the preclusion of marriage annulment in their viewpoints. In Sunni jurisprudential schools, only the opinions of some Hanbali jurisprudents have strengthened the possibility of marriage annulment due to the contravention of Condition of Action. In this study, it has been attempted to prove the permission of marriage annulment due to contravention of Condition of Action through presenting independent reasons on the possibility of marriage annulment based on the Option of Unfulfilled Condition (Khiyar al-Ishtirat) and also scientific and exact review of the reasons of opponents to annulment.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Marriage Contract
  • Condition of Action
  • Right of Annulment
  • The Option of Unfulfilled Condition (Khiyar al-Ishtirat)

مراجع

آخوند خراسانى، محمدکاظم بن حسین، حاشیه المکاسب، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، 1406ق.
ابن­‌قدامه، عبدالله بن احمد، المغنی، قاهره، مکتبه القاهره، 1388ق.
اراکى، محمدعلى، کتاب النکاح، قم، نور نگار، 1419ق.
اصفهانى، محمدحسین، حاشیة کتاب المکاسب، قم، ذوی القربى، 1419ق.
انصاری، زکریا بن محمد، أسنی المطالب فی شرح روض الطالب، دارالکتاب الاسلامی، بی­‌تا.
انصاری، مرتضى بن محمدامین، کتاب المکاسب، قم، دارالذخائر، 1411ق.
ایزدی­‌فرد، علی­‌اکبر، «شرط عدم ازدواج مجدد در فقه و حقوق»، مجله مطالعات اجتماعی روانشناختی زنان، شماره 3، زمستان 1389ش.
بهوتی، منصور بن یونس، شرح منتهی الارادات، بیروت، عالم الکتب، 1414ق.
همو، کشاف القناع عن متن الاقناع، بیروت، دارالکتب العلمیه، بی­‌تا.
جزیری، عبدالرحمن، سید محمد غروی و یاسر مازح، الفقه على المذاهب الأربعه و مذهب أهل البیت، بیروت، دارالثقلین، 1419ق.
حجاوی، موسی بن احمد، الاقناع فی فقه الامام احمد بن حنبل، بیروت، دارالمعرفه، بی­‌تا.
حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، 1409ق.
حسینى سیستانى، سید على، منهاج الصالحین، قم، دفتر حضرت آیت‌الله سیستانى، 1417ق.
حکیم، سید محسن، مستمسک العروه الوثقی، قم، مؤسسه دارالتفسیر، 1416ق.
همو، منهاج الصالحین، بیروت، دار­التعارف للمطبوعات، 1410ق.
خمینى، سید روح‌الله، تحریر الوسیله، قم، دارالعلم، بی­‌تا.
همو، کتاب البیع، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، 1421ق.
خویى، سید ابوالقاسم، مصباح الفقاهه (المکاسب)، بی‌جا، بی­‌نا، بی­‌تا.
همو، موسوعه الإمام الخوئی، قم، مؤسسه احیاء آثار امام خویی، 1418ق.
زحیلی، وهبه، موسوعه الفقه الاسلامی و القضایا المعاصره، دمشق، دارالفکر، 1431ق.
طباطبایی قمى، سید تقى، مبانی منهاج الصالحین، قم، منشورات قلم الشرق، 1426ق.
طباطبایی یزدى، سید محمدکاظم بن عبدالعظیم، حاشیه المکاسب، قم، اسماعیلیان، 1421ق.
عاصمی، عبدالرحمن بن محمد، حاشیه الروض المربع شرح زاد المستقنع، بی‌جا، بی‌نا، 1397ق.
عمرانی، یحیی بن سالم، البیان فی مذهب الامام الشافعی، جده، دار­المنهاج، 1421ق.
فاضل لنکرانى، محمد، تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله (النکاح)، قم، مرکز فقهى ائمه اطهار، 1421ق.
ماوردی، علی بن محمد، الحاوی الکبیر فی فقه مذهب الامام الشافعی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1419ق.
مصطفوی، سید مصطفی، «ضمانت اجرای تخلف از شرط ترک فعل حقوقی»، فصلنامه پژوهشی دانشگاه امام صادق، شماره 24، زمستان 1383ش.
مقدسی، عبدالرحمن بن محمد، الشرح الکبیر علی متن المقنع، بیروت، دارالکتاب العربی، بی­‌تا.
مکارم شیرازى، ناصر، کتاب النکاح، قم، مدرسه امام على بن ابى­‌طالب، 1424ق.
منهاجی، محمد­ بن احمد، جواهر ­العقود و معین القضاه و الموقعین و الشهود، بیروت، دار­الکتب العلمیه، 1417ق.
موسوی بجنوردی، سید محمد، «شرط ترک ازدواج مجدد زوج در ضمن نکاح»، مجله قضایی و حقوقی دادگستری، شماره 11، 1373ش.
موسوی بجنوردی، سید محمدحسن، القواعد الفقهیه، قم، نشر الهادی، 1419ق.
نائینى، میرزا محمدحسین، منیه الطالب فی حاشیه المکاسب، تهران، المکتبه المحمدیه، 1373ق.
نجفى، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1404ق.
وحید خراسانى، حسین، منهاج الصالحین، قم، مدرسه امام باقر، 1428ق.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار