مبانی و مستندات خیار غبن در فقه مذاهب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه حقوق، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران

چکیده

یکی از خیاراتی که در مباحث فقهی مطرح شده، خیار غبن است. بدین معنا که هرگاه تملیکی به زیادتر یا کمتر از بهای واقعی آن صورت پذیرد در حالی که طرف قرارداد از حقیقت امر آگاه نیست، غبن تحقق یافته و اگر فاحش باشد، به مغبون حق فسخ معامله را می­‌دهد. فقیهان شیعه برای اثبات وجود خیار غبن سه مبنای متفاوت و چند مستند ارائه نموده­‌اند. این مبانی عبارت است از: عیب رضا، تخلف از شرط ضمنی و نفی ضرر (نفی التزام به ضرر ناخواسته). از میان مذاهب اربعه اهل­‌سنت صرفاً حنبلی­ها و مالکی­ها قائل به خیار غبن هستند و کمتر نیز به مبانی و تحلیل آن پرداخته­‌اند. شافعی­ها و حنفی­ها بر مبنای فریب و خدعه قائل به حق خیار هستند. این مبانی در این مقاله مورد نقد و بررسی قرار گرفته و نتیجه نیز آن شده است که نظریه نفی ضرر که با موازین فقهی تناسب بیشتری دارد، منطقی­‌تر به­‌نظر می­‌رسد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Fundamentals and Evidences of Option of Loss in Islamic Jurisprudence

نویسنده [English]

  • Seyed Mohammad Hadi Mahdavi
Assistant Professor of Islamic Azad University, Najafabad Branch
چکیده [English]

One of the options (Khiyarat) considered in jurisprudential discussions is the option of loss (Khiyar-e Ghabn). It means that whenever there happens an ownership more than or less than its value and the other party is not aware of it, “Ghabn” has happened and if the loss is gross, the loser party can cancel the deal. Shiite Jurists presented three different basics and several evidences to prove option of loss. Fundamentals consisting of: Satisfaction Default, Violation of Implicit Conditions and the Denial of Damage. From amongst the Four Sunni Schools, only Hanbalis and Malikis believe in option of loss and have paid less attention to its fundamentals and analysis. Hanafis consider option of loss as a kind of deception and deceit. However, these fundamentals have been analyzed and criticized and “The Denial of Damage” view which is proportionate to the requirements of jurisprudence seems more reasonable.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Option of Loss
  • Satisfaction Default
  • Implicit Conditions
  • Denial of Damage
  • Deception

مراجع

قرآن کریم.
آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین، حاشیة کتاب المکاسب، تهران، وزارت ارشاد اسلامی، 1406ق.
ابن­‌رشد، محمد بن احمد، بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، قاهره، دارالحدیث، 1425ق.
ابن­‌زهره، حمزة بن علی، غنیة النزوع إلی علمی الأصول و الفروع، قم، مؤسسه امام صادق، 1417ق.
ابن­‌عابدین، محمدامین بن عمر، رد المحتار على الدر المختار، بیروت، دارالفکر، 1412ق.
ابن­‌قدامه، عبدالرحمن بن محمد، الشرح الکبیر علی متن المقنع، بیروت، دارالکتاب العربی، بی­‌تا.
ابن­‌قدامه، عبدالله بن احمد، المغنی، بیروت، دارالکتاب العربی، بی­‌تا.
امامی، سید حسن، حقوق مدنی، تهران، کتابفروشی اسلامی، 1366ش.
انصاری، مرتضی بن محمدامین، کتاب المکاسب، قم، باقری، 1420ق.
بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1376ق.
حجاوی، موسى بن احمد، الإقناع فی فقه الإمام أحمد بن حنبل، بیروت، دارالمعرفة، بی­‌تا.
حر عاملی، محمد بن حسن، ‌تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة‌، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1398ق.
حسینی روحانی، سید محمدصادق، منهاج الفقاهه، بی­‌جا، یاران، 1418ق.
حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، تبریز، کتابخانه رضویه، بی­‌تا.
خمینی، سید روح­‌الله، کتاب البیع، قم، اسماعیلیان، 1410ق.
خمینی، سید مصطفی، مستند تحریر الوسیلة، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1418ق.
خوانساری، سید احمد، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، قم، مکتبة الصدوق، 1405ق.
خویی، سید ابوالقاسم، مصباح الفقاهة، قم، داوری، 1412ق.
سلمان، عبدالعزیز بن محمد، الأسئلة و الأجوبة الفقهیة، بی­‌جا، بی­‌نا، بی­‌تا.
شافعی، محمد بن ادریس، الأم مع مختصر المزنی، بیروت، دارالفکر، 1403ق.
شریعت اصفهانی، فتح­‌الله بن محمدجواد، نخبة الأزهار فی أحکام الخیار، قم، علمیه، 1398ق.
شهید ثانى، زین­‌الدین بن على، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم، داوری، 1410ق.
طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417ق.
قانون مدنی.
کاتوزیان، ناصر، قواعد عمومی قراردادها، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1376ش.
ماوردی، علی بن محمد، الحاوی الکبیر، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1414ق.
الموسوعة الفقهیة، کویت، وزاره الأوقاف و الشؤون الإسلامیة، 1427ق.
نائینی، محمدحسین، منیة الطالب (تقریرات خوانساری)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1418ق.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار