تفریق بین زوجین به سبب ناتوانی زوج در تأمین نفقه زوجه در فقه اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه یاسوج

چکیده

یکی از مسائل بایسته در زندگی و ازدواج، تأمین هزینه­‌های زن (نفقه) است که با شروع زندگی، بر دوش مرد گذاشته می­‌شود. بنابراین مرد باید توانایی تأمین حداقل هزینه­‌ها و مخارج را داشته باشد. گاه افرادی با علم به ناتوانی خود بر این تأمین هزینه‌­ها به ازدواج اقدام می­‌کنند و دختر با اعتماد بر اینکه وی توانایی بر اداره زندگی را دارد، اقدام به ازدواج با وی می­‌کند، ولی پس از ازدواج روشن می­‌گردد که همسرش ناتوان است و از عهده حداقل­­های زندگی نیز بر نمی­‌آید. حال این پرسش پیش می­‌آید که چرا زن، حق برهم زدن این ازدواج را دارد و این حق آیا از باب فسخ است و یا حق طلاق دارد؟ فقیهان شیعه در این‌­باره سه دیدگاه ارائه کرده‌­اند که به نظر می­‌رسد با توجه به ادله بازگوشده، زن دارای حق فسخ عقد ازدواج است؛ مهم­‌ترین دلیل بر وجود این حق فسخ روایات و شرط ارتکازی در عقد ازدواج است که عقد وی فاقد این شرط بوده است. هم­چنین در این پژوهش، مقارنه با فقه مذاهب اربعه صورت گرفته است و دیدگاههای فقیهان مذاهب اهل‌سنت و ادله آنها بررسی شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Separation of a Couple due to Failure of Husband to Pay Alimony under Islamic Jurisprudence

نویسنده [English]

  • Abolfazl Alishahi Ghalehjoughi
Associate Professor of Yasouj University
چکیده [English]

Marriage is one of the important issues that is associated with the creation of mankind, to which the God also attaches high value. One of the essential issues of life and marriage is providing women with a livelihood, which shall become a duty of husband upon marriage. Therefore, husband should have the ability to provide his wife with livelihood. Sometimes people marry with the knowledge that they are not able to pay such livelihood, with the wife marrying upon the confidence that her husband has the ability to pay such livelihood, and then after marriage she finds out that her husband is unable to provide such livelihood. Here the question arises why the wife has the right to terminate such marriage; and if such right is the right to marriage annulment or the right to divorce. Shiite scholars have presented three perspectives on this subject, and it seems that according to the evidence adduced, wife has the right to annul the marriage in such case. The most important proofs for such right are hadiths and irtikāzi (common sense) condition considered for the marriage contract and its absence at the conclusion of such contract. Further, this research made comparisons with the four Sunni schools of jurisprudence and discussed the views of Sunni scholars and their arguments.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Marriage
  • Insolvency
  • Annulment
  • Divorce
  • Islamic Judge
  • Shiite Jurisprudence
  • the Four Sunni Schools
قرآن کریم.
ابن­‌ادریس حلی، محمد بن منصور، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410ق.
ابن­‌اشعث کوفی، محمد بن محمد، الجعفریات، تهران، مکتبة نینوا، بی­‌تا.
ابن­‌بابویه، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1413ق.
ابن­‌براج، عبدالعزیز بن نحریر، المهذب، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1406ق.
ابن­‌ترکمانی، علی بن عثمان، الجوهر النقی علی سنن البیهقی، بیروت، دارالفکر، بی­‌تا.
ابن­‌تیمیه حرانی، عبدالسلام بن عبدالله، المحرر فی الفقه علی مذهب الإمام أحمد بن حنبل، ریاض، مکتبة المعارف، 1404ق.
ابن­‌جنید اسکافى، محمد بن احمد، مجموعة فتاوى ابن­‌جنید، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1416ق.
ابن­‌زهره، حمزة بن علی، غنیة النزوع إلی علمی الأصول و الفروع، قم، مؤسسه امام صادق، 1417ق.
ابن­‌سعید حلی، یحیی بن احمد، الجامع للشرائع، قم، سیدالشهداء، 1405ق.
ابن­‌عابدین، محمدامین بن عمر، رد المحتار علی الدر المختار، بیروت، دارالفکر، 1412ق.
ابن­‌فارس، احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغة، قم، مکتب الإعلام الإسلامی، 1404ق.
ابن­‌قدامه، عبدالله بن احمد، المغنی، بیروت، دارالکتاب العربی، بی­‌تا.
ابن­‌مازه، محمود بن احمد، المحیط البرهانی فی الفقه النعمانی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1424ق.
ابن­‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارصادر، 1414ق.
اراکی، محمدعلی، رسالة فی نفقة الزوجة، قم، مؤسسه در راه حق، 1413ق.
همو، کتاب النکاح، قم، نورنگار، 1419ق.
اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة، مکتبة المحمدی، بی­‌تا.
اصفهانی، ابوالحسن، وسیلة النجاة، شرح از روح‌الله خمینی، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1422ق.
اعرجی، عبدالمطلب بن محمد، کنز الفوائد فی حل إشکالات القواعد، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1416ق.
انصاری، زکریا بن محمد، فتح الوهاب بشرح منهج الطلاب، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1418ق.
انصاری، محمدعلی، الموسوعة الفقهیة المیسرة، قم، مجمع الفکر الإسلامی، 1422ق.
ایروانی، باقر، دروس تمهیدیه فی الفقه الإستدلالی، قم، بی­‌نا، 1427ق.
البانی، محمد ناصرالدین، إرواء الغلیل فی تخریج أحادیث منار السبیل، بیروت، المکتب الإسلامی، 1405ق.
بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1405ق.
بصری، عارف، نفقات الزوجة فی التشریع الإسلامی، بیروت، الدار الإسلامیة، 1410ق.
بهوتی، منصور بن یونس، کشاف القناع عن متن الإقناع، بیروت، منشورات محمدعلی بیضون؛ دارالکتب العلمیة، 1418ق.
جزیری، عبدالرحمن، سید محمد غروی و یاسر مازح، الفقه علی المذاهب الأربعة و مذهب أهل­‌البیت، بیروت، دارالثقلین، 1419ق.
جناتی، محمدابراهیم، ادوار فقه و کیفیت بیان آن، تهران، کیهان، 1374ش.
حائری، کاظم، «العیوب اللتی یفسخ بها النکاح»، در: مجموعه مجله فقه اهل‌البیت، بی­‌تا.
حبیبی تبار، جواد، «تحلیل ماهیت و احکام انحلال نکاح به لحاظ ترک انفاق»، مجله فقه و حقوق، شماره 15، 1386ش.
حر عاملی، محمد بن حسن، ‌تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، 1409ق.
حسینی روحانی، سید محمدصادق، فقه الصادق، قم، دارالکتاب، 1412ق.
حسینی سیستانى، سید على، قاعدة لاضرر و لاضرار، قم، دفتر آیت­‌الله سیستانى، 1414ق.
حکیم، محسن، منهاج الصالحین، بیروت، دارالتعارف، 1410ق.
حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسه آل البیت، 1388ق.
همو، قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
خمینى، سید روح­‌الله، تحریر الوسیلة، قم، دارالعلم، بی­‌تا.
خوانساری، سید احمد، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، قم، اسماعیلیان، 1405ق.
خویی، سید ابوالقاسم، منهاج الصالحین، قم، مدینة العلم، 1410ق.
دردیر، احمد بن محمد، الشرح الکبیر، دارإحیاء الکتب العربیة، بی­‌تا.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، دمشق، دارالقلم؛ بیروت، الدار الشامیة، 1412ق.
راوندی، سعید بن هبة‌الله، فقه القرآن، قم، کتابخانه آیة­الله مرعشی نجفی، 1405ق.
رملی، محمد بن احمد، نهایة المحتاج إلی شرح المنهاج، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1413ق.
زیلعی، عثمان بن علی، تبیین الحقائق شرح کنز الدقائق، قاهره، المطبعة الکبری الأمیریة، 1313ق.
سبحانی، جعفر، نظام النکاح فی الشریعة الإسلامیه الغراء، قم، مؤسسه امام صادق، 1416ق.
سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، بیروت، دارالمعرفة، 1406ق.
سند بحرانی، محمد، سند العروة الوثقی ـ کتاب النکاح، قم، مکتبة فدک، 1429ق.
شافعی، محمد بن ادریس، الأم، بیروت، دارالفکر، 1403ق.
شبیری زنجانی، سید موسی، کتاب نکاح، قم، مؤسسه پژوهشی رأی­‌پرداز، 1419ق.
شربینی، محمد بن احمد، الإقناع فی حل ألفاظ أبی‌شجاع، بیروت، دارالفکر، بی­‌تا.
همو، مغنی المحتاج إلی معرفة معانی ألفاظ المنهاج، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1377ق.
شهید اول، محمد بن مکی، القواعد و الفوائد، قم، مکتبة المفید، بی­‌تا.
همو، اللمعة الدمشقیة، بیروت، دارالتراث؛ الدار الإسلامیة، 1410ق.
همو، غایة المراد فی شرح نکت الإرشاد، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1414ق.
شهید ثانی، زین­‌الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم، داوری، 1410ق.
همو، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1413ق.
صادقی، شهره، نفقه زوجه در مذاهب خمسه، قم، بوستان کتاب، 1390ش.
صدر، محمد، ماوراء الفقه، بیروت، دارالأضواء، 1420ق.
صنعانی، محمد بن اسماعیل، سبل السلام، مصر، مصطفی البابی، 1379ق.
طباطبایی قمی، سید تقی، مبانی منهاج الصالحین، قم، منشورات قلم الصالحین، 1426ق.
طباطبایی، سید علی بن محمد، ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل، قم، مؤسسه آل البیت، 1418ق.
طبرسی، فضل بن حسن، المؤتلف من الختلف بین أئمه السلف، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیة، 1410ق.
طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1407ق.
همو، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، 1387ق.
عبدالمنعم، محمود عبدالرحمن، معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة، قاهره، دارالفضیلة، 1999م.
علیشاهی، ابوالفضل، مفهوم و حجیت مذاق شریعت در فرایند استنباط احکام فقهی، قم، بوستان کتاب، 1390ش.
فاضل لنکرانى، محمد، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة ـ النکاح، قم، مرکز فقهى ائمه اطهار، 1421ق.
فاضل مقداد (سیورى حلى)، مقداد بن عبدالله، التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، قم، کتابخانه آیة­الله مرعشی نجفی، 1404ق.
همو، کنز العرفان فی فقه القرآن، قم، مرتضوى، 1425ق.
فاضل هندی، محمد بن حسن، کشف اللثام عن قواعد الأحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1416ق.
فخرالمحققین، محمد بن حسن، إیضاح الفوائد، قم، اسماعیلیان، 1387ق.
فرشتیان، حسن، نفقه زوجه، قم، بوستان کتاب، 1381ش.
فقه الرضا، مشهد، مؤسسه آل البیت، 1406ق.
فیض کاشانی، محمدمحسن بن شاه مرتضی، الوافی، اصفهان، کتابخانه عمومی امام امیرالمؤمنین علی، 1406ق.
کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دارالحدیث، 1429ق.
مالک بن انس، المدونة الکبری، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1323ق.
مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1404ق.
همو، ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، قم، کتابخانه آیة­الله مرعشى نجفى، 1406ق.
مجلسى، محمدتقى بن مقصودعلی، روضة المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه، قم، مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور، 1406ق.
محسنى قندهارى، محمد آصف، الفقه و مسائل طبیة، قم، دفتر تبلیغات اسلامى، 1424ق.
محقق حلی، جعفر بن حسن، معارج الأصول، قم، مؤسسه آل البیت، 1403ق.
محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، بیروت، مؤسسه آل البیت، 1411ق.
مدرسی یزدی، عباس، نموذج فی الفقه الجعفری، قم، داوری، 1410ق.
مرغینانی، علی بن ابی­‌بکر، بدایة المبتدی فی فقه الإمام أبی­‌حنیفة، قاهره، مکتبة محمدعلی صبح، بی­­‌تا.
مزنی، اسماعیل بن یحیی، مختصر المزنی، بیروت، دارالمعرفة، 1410ق.
مشکینی، علی، مصطلحات الفقه و معظم عناوینه الأصولیة، قم، الهادی، 1419ق.
مغنیه، محمدجواد، الفقه علی المذاهب الخمسة، قم، انصاریان، 1421ق.
مفید، محمد بن محمد، المقنعة، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، 1413ق.
مکارم شیرازی، ناصر، کتاب النکاح، قم، مدرسه امام علی بن ابی­‌طالب، 1424ق.
موسوی عاملی، محمد بن علی، نهایة المرام فی شرح مختصر شرائع الإسلام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1411ق.
نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1404ق.
نووی، یحیی بن شرف، المجموع شرح المهذب، بیروت، دارالفکر، بی­‌تا.
همو، روضة الطالبین و عمدة المفتین، بیروت، دارالکتب العلمیة، بی­‌تا.