بررسی مستندات قائلان جواز اخذ اجرت بر قضاء در فقه مذاهب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه تهران

2 استادیار دانشگاه علوم قضایی

3 دکترای فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه مذاهب اسلامی و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیروان

چکیده

برخی از فقهای مذاهب اسلامی در بحث حکم اخذ اجرت در برابر قضاء قائل به جواز هستند؛ به این معنا که قاضی مجاز است، با متخاصمین (یا یکی از این دو)، حاکم اسلامی یا شخص ثالث عقد اجاره‌ای ببندند و عوضین آن را قضاء از طرفی و اجرت از سوی دیگر قرار دهند. حال پرسش این است: با توجه به آنکه غالب فقهای اسلامی قائل به حرمت مطلق اجرت در برابر قضاء هستند، قائلان به جواز اخذ اجرت با استناد به چه دلایلی آن را جایز می‌دانند؟ موضوع این مقاله تحلیل ادله شرعی مورد استناد برای اثبات جواز اخذ اجرت بر قضاء در میان فقهای مذاهب پنج‌گانه اسلامی است. ایشان در این باب به دو دسته ادله استناد کرده‌اند: ادله عام جواز عقود (از جمله اجاره) و ادله خاص جواز اخذ اجرت بر قضاء. در پایان نیز نتیجه آن است که ادله خاص ایشان در مقام اثبات جواز اخذ اجرت بر قضاء با اشکال روبروست و تنها ادله عام ممکن است در این زمینه به کار آیند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study of the Evidence Offered by Proponents of Legitimacy of Charging Fees for Judgment in the Jurisprudence of Islamic Schools of Law

نویسندگان [English]

  • Abedin Momeni 1
  • Ali Akbar Farahzadi 2
  • Ali Shia Ali 3
1 Associate Professor of Tehran University
2 Assistant Professor of University of Judicial Sciences
3 Assistant Professor of Islamic Azad University, Shirvan Branch
چکیده [English]

Some of the Islamic jurisprudents believe in legitimacy of charging fees in return for judgment. So judge is free to make a lease agreement with both litigants (or one of them), Islamic ruler or a third person and count the judgment and fee as considerations. The main question of the article is as follows: Taking the view of the majority of Muslim jurisprudents into consideration holding prohibition of charging fees in return for judgment, what are the proofs of Proponents of its legitimacy? The subject of this article is to analyze the legal arguments to prove the justifiability of charging fees for judgment among the jurisprudents of the five Islamic schools of law. They rely on two types of proofs: general arguments of the justifiability of contracts (including lease) and special arguments of legitimacy of charging fees for judgment. The result is that their special arguments face certain problems and only the generic reasons may be useful in this regard.

کلیدواژه‌ها [English]

  • fee
  • judge's office
  • Judge
  • jurisprudence of Islamic schools
  • litigants
قرآن کریم.
آخوند خراسانی، محمدکاظم، کفایة الاصول، قم، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، 1409ق.
ابن­‌بابویه، محمد بن علی، معانی الاخبار، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1379ق.
ابن‌حیون، نعمان ‌بن‌ محمد، دعائم الاسلام، قم، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، 1385ق.
ابن­‌سمنانی، علی بن محمد، روضة القضاة و طریق النجاة، بیروت، مؤسسة الرسالة؛ عمان، دارالفرقان، 1404ق.
ابن‌عابدین، محمد­امین بن عمر، رد المحتار علی الدر المختار، بیروت، دارالفکر، 1415ق.
ابن‌فرحون، ابراهیم ‌بن ‌علی، تبصرة الحکام ف‍ی‌ اص‍ول‌ الاق‍ض‍ی‍ة‌ و م‍ن‍اه‍ج‌ الاح‍ک‍ام‌، مکتبة الکلیات الأزهریة، 1406ق.
ابن‌قدامه، عبدالله بن احمد، المغنی، بیروت، دارالکتاب العربی، بی‌تا.
ابن­‌مرتضی، احمد بن یحیی، شرح الازهار، صنعاء، مکتبة غمضان، بی‌تا.
ابن­‌نجیم مصری، زین­‌الدین بن ابراهیم، البحر الرائق شرح کنز الدقائق، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا.
ابوحیان ‌اندلسی، محمد بن یوسف، البحر المحیط فی التفسیر، بیروت، دارالفکر، 1412ق.
انصاری، زکریا بن محمد، فتح الوهاب بشرح منهج الطلاب، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1418ق.
انصاری، مرتضی بن محمدامین، المکاسب، قم، المؤتمر العالمی بمناسبة الذکری المئویة الثانیة لمیلاد الشیخ الانصاری، 1415ق.
بکری، عثمان بن ‌محمد، اعانة الطالبین علی حل الفاظ فتح المعین، بیروت، دارالفکر، 1418ق.
حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، 1409ق.
حسینی ‌روحانی، سیدمحمدصادق، فقه الصادق، قم، دارالکتاب، 1412ق.
خویی، سیدابوالقاسم، مصباح الفقاهه (فی المعاملات)، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، دمشق، دارالقلم؛ بیروت، الدار الشامیة، 1412ق.
زید بن ‌علی ‌بن ‌حسین، مسند الامام زید، بیروت، دارمکتبة الحیاة، بی‌تا.
زیدان، عبدالکریم، نظام القضاء فی الشریعة الاسلامیة، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1409ق.
سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، بیروت، دارالمعرفة، 1414ق.
شربینی، محمد بن احمد، مغنی المحتاج الی معرفه معانی الفاظ المنهاج، قاهره، مطبعة مصطفی البابی الحلبی، 1958م.
شروانی، عبدالحمید و ابن‌قاسم عبادی، حواشی الشروانی و ابن‌قاسم العبادی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.
شوکانی، محمد بن علی، نیل الاوطار، بیروت، دارالجیل، 1973م.
شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم، داوری، 1410ق.
همو، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیة، 1413ق.
طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم بن عبدالعظیم، العروة الوثقی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417ق.
طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیة، تهران، المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریة،‌ 1387ق.
فاضل­ مقداد (سیوری حلی)، مقداد بن عبدالله، نضد القواعد الفقهیة علی مذهب الامامیة، قم، کتابخانه آیة‌الله مرعشی نجفی، 1403ق.
قلمونی، محمدرشید بن علی‌رضا، الخلافة، قاهره، الزهراء، بی‌تا.
کاسانی، ابوبکر بن مسعود، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، پاکستان، المکتبة الحبیبة، 1409ق.
مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.
مفید، محمد بن‌ محمد، المقنعه، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، 1413ق.
منتظری، حسینعلی، دراسات فی المکاسب المحرمة، قم، تفکر، 1415ق.
نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1404ق.
نراقی، احمد بن‌ محمدمهدی، مستند الشیعة فی احکام الشریعة، قم، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، 1415ق.
نووی، یحیى بن شرف، روضة الطالبین و عمدة المفتین، بیروت، المکتب الاسلامی، 1405ق.
یحیی ‌بن‌ حسین، الاحکام فی الحلال و الحرام، بی‌جا، بی‌نا، 1410ق.